????????

ایستعمارچیلیق و فارس ایستعمارچیلیق حاکیمیتی

ایستعمار قونو و موضوعسو آشاغیداکی بیچیملرده اورتایاچیخابیلر:

1- حاکیم اولماق ایستعمارچیلیغی: نیظامی باخیمدان آشاما آشاما (مرحله ای) ایشغال ائتمک بیر مملکتی ایشغال ائتمک حاکیم اولماق ساییلار.

حاکیم اولماق ایستعمارچیلیغی نین آماج و هدفی: -حاکیم اولماق ایستعمارچیلیغیندا اقتصادی آچیدان سؤمورمک؛ هر هانکی کیتله و خالقین مملکتی نین اقتصاد دامارلاری هر هانکی اؤزگه دیل و مدنیته باغلی اولان قووه لر طرفیندن اله کئچیریلر و اونا حاکیم کسیلر، یئر آلتی و یئر اوستو قایناقلاریندان فایدالانماقلا بو تورپاقلاری اؤز ایستراتئژیک سیاستی نین خیدمتینه آلار.

- حاکیم اولماق ایستعمارچیلیغیندا سای آچیسیندان ایستعمار گوجونون هر هانکی بیر تورپاقدا وارلیغی نین آز گؤرونمه سینه باخمایاراق ایداره چی، تاجیر و نیظامی مسئوللار گؤرئو و وظیفه لرینی یئرینه یئتیردیکدن سونرا آنا وطنلرینه گئری دؤنر.

- حاکیم اولماق ایستعمارچیلیغیندا آنا وطن طرفیندن ایستیبدادی حاکیمیت ایستعمارا معروض قالمیش خالقا ایالت و ولایت سیستیمی اساسیندا اویقولاناراق اونلارا قیومچولوق وظیفه سینی اوستلنمگه چالیشار، اؤرنک اولاراق ایران حاکیمییتی نین گونئی آذربایجانلیلاری اصیل آریالی و فارس قلمه آلمالاسی و اونلارین دیل و مدنیتلرینی دانماغا چالیشماسی و ساییره.

2- دایاناجاق مستعمره: دایاناجاق مستعمره دنیز قووه لرینی باریندیرما سونوج و نتیجه سینده اورتایا چیخار.

آماج و هدف: دایاناجاق مستعمره-ده دولاییلی یول ایله بیر بؤلگه نین مالی و اقتصادی اولاناق و ایمکانلاریندان فایدالاناراق اؤز گوجونو بؤیوتمک و ظاهیرده موستقیل گؤرونن بیر تورپاغین کنترولونو اله کئچیرمک (اؤرنک اولاراق مالاککا یاریم آداسی دایاناجاق مستعمره ساییلارمیش. 1511-اینجی ایلدن 1641- اینجی ایله دک پورتاغالین دنیز ساوینما گوجلری طرفیندن Afonso de Albuquerque باشچیلیغی آلتیندا اله کئچیریلر. پورتغاللیلار اورادا باریناراق او بؤلگه ده پورتغال ایستعمارچیلیغی نین منافعینی قوروماغا چالیشارلار) چالیشیلار. و یا هونگهونگ (1841- 1997)، سینگاپور (1963) و عدن (1937- 1963) دایاناجاق مستعمره ساییلارمیشلار.

3-. یئرلشیک مستعمره: یئرلشیک مستعمره نیظامی یاییلما ایستعمارچیلیغی نین سونوچ و نتیجه سینده اورتایا چیخار.

آماج و هدف: - یئرلشیک مستعمره-ده اوجوز جغرافی بؤلگه و اؤزگه انسان گوجلریندن فایدالانماق، آنا وطنده خوش قارشیلانمایان آزینلیغین مدنی و اجتماعی یاشاییش بیچیمینی حیاتا کئچیرمک نیتینه خدمت ائدیلر،

4- ایستعمارچیلیغا اکینچیلیک و ایش صاحابلیگی دونو گئییندیرمک: ایستعمارچیلیغا اکینچیلیک و ایش صاحابلیگی دونو گئییندیرمگین سونوج و نتیجه سی آشاغیداکی بیچیملری اولوشدورار:

آ) یئنی انگلیس بیچیمی (شکل): انسانلارین دیل و مدنیتلرینی دگیشدیرمک، بعضن ایلک و تمللی یئرلیلرین یاشاییشلارینا سون قویماق، اؤرنک اولاراق انگلیستانین یئنی مستعمره لری کانادادا (انگلیس/ فرانسه) و آوستئرالیادا (انگلیس).

ب) آفریکا بیچیمی (شکل): یئرلی انسانلاری اقتصادی باخیمدان آسیلی (وابسته) دوروما دوشدورمک، اؤرنک اولاراق الجزایرلیلر فرانسه طرفیندن و گونئی آفریکاداکی قارا دریلیلر آغ دریلی لر طرفیندن. بو گون گونئی آذربایجانلیلار دا بو مقوله دن خاریج دئییللر. گونئی آذربایجانین یئر آلتی و یئر اوستو قایناقلاری نی فارس حاکیمیتی و اونون منسوبلاری ایش صاحابی دئیه خام مال اولاراق ایرانین فارس ولایتلرینه داشییار و آذربایجانلیلار عائیله لرینی یاشاتماق اوچون ایش دئیه فارس ولایتلرینه آخین ائتمک مجبوریتینده قالارلار.

ج) کاریبیک بیچیمی (شکل): ایشچی کؤله لر وارد ائتمک؛ اؤرنک اولاراق باردادوس و جامایکادان انگلیستان، ساینت دومینگودان فرانسیزلار، ویرجینیادان اینگلیستان، کوبادان اسپانیا، بئرزیلدن پورتوغال ایشچی کؤله سی وارید ائدن مملکتلر آراسیندا یئر آلارلار[1].

آفریقالی فیلیپ کورتین-ه گؤره هر هانکی اؤزگه بیر دیل و مدنیت ایله بیر خالقا حاکیم اولماق ایستعمارچیلیق ساییلار[2]. ایستعمارچیلیق مقوله سی حاکیمیتچیلیگی و مدنی اؤزگه لیگی اعمال ائتمگی و یئرلی توپلومو اؤز کؤکوندن آییراراق ایستعمار مدنیتی ایله عئینیلشدیرمگی ایچرمکده (شامیل اولماقدا) دیر. ایران ممالیکی محروسه سینده فارس اولمایان ائتنوسلارا فارس دیلی نین حاکیم اولماسی ایستعمارین قاباریق گؤرونتوسو قلمه آلیندیغینا باخمایاراق میللی بیلینجدن آرینیب یوخسوللاشمیش بیر چوخ آذربایجان تورکلری شیعه اولدوقلاری اوچون دیل باخیمیندان دوغما ساییلماسی لازیم اولان تورکیه تورکلری و تورکمنلردن فارسلاری داها دا اؤزلرینه یاخین قلمه آلارلار. بو دا ایسلامیتده کی امتچیلیگین شیعه لیک پارامئترینه اساسلانمیش مقوله ساییلار. گؤروندوگو کیمی ایسلام امتچیلیگی زامان آخاریندا شیعه لیک اساسیندا یوروملانماغا باشلانمیش. آذربایجان تورکلری نین میللی منلیک و کیملیکلری علیهینه ایدئولوژیلر حد و اؤلچودن آرتیق درین و ساغالماز یارالار وورموشلار. آذربایجان میللی کیملیگی و منلیگی علیهینه یؤنلمیش ایدئولوژی باسقی سی وسیله سی ایله ووررولموش یارالارین آرتماسینا دورمادان تانیق و شاهید اولوروق. کیتله اولاراق کئچمیشده آذربایجان تورکلری میللی بیلینجدن یوخسول اولدوقلاری اوچون آذربایجان تورکلوگو شیعه لیک اساسیندا فارس ایستعمارچیلیغینا قوربان اولوردوسا، بوگون شیعه لیگین یانی سیرا کمونیستلیک، فارس دیل و مدنیت راسیستلیگی (اوخو: سلطنت طلبلیک، فارس جبهه میللیچیلیگی، فارس میللی مذهبیلیگی و فارس مجاهید خالقلیغی و فارس فدائی خالقلیغی) آذربایجان تورکلری نین میللی کیملیکلری و منلیکلرینی فارس ایستعمارچیلیغینا قوربان ائدرلر.

بئله لیکله ده آفریقالی کورتین طرفیندن اورتایا آتیلمیش ایستعمارچیلیق دئییمینی داها دا دقیقلشدیرمک واجیب گؤرونر.

بیرینجی ایستعمارچیلیق مقوله سی آقا و کؤله آراسیندا اولان بگه نیلمیش ایلگی و ایلیشگی دئییل، بونون ترسینه ایستعمارچیلیقدا بیر توپلوم اؤز کئچمیشیندن قوپاریلار و اوزاقلاشدیریلاراق خاریجی گوجلر طرفیندن یؤنله نر، اونا جهت وئریله رک میللی کیملیک و منلیک باخیمیندان آلت اوست ائدیلر. بو توپلوم اؤز یئر آلتی و یئر اوستو قایناقلاری نین تالان اولماسی نین بیله فرقینا وارماز. مودئرن ایستعمارچیلیق حاشیه ساییلان توپلوملاری پایتخت اوچون داها دا خادیم ائده جک گؤروشلره اساسلانار. دئمک، بوگون ایش، امرار و معاش دئیه آذربایجان شهر و کندلری نین بوشالدیلماسی اونلارین تهران، اصفهان و فارس ولایتلرینه آخین ائتمکلری مودئرن ایستعمارچیلیق گؤروشلرینه اساسلانمیش بیر فارس ایستعمارچیلیق پلانی نین آیریلماز بؤلومو ساییلار.

ایکینجی موستعمره ائتمک و مستعمره اولموشلار آراسیندا اولان اؤزگه لیک تور و نوعو اولدوقجا اؤنملی و اهیمیتلیدیر. ایستعمارچی گوجلر مستعمره اولموشلارین میللی و مدنی ایستکلرینه جاواب وئرمه یه رک اونلاری اؤز ایستعمارچی مدنیتی اساسیندا یؤروملاق و اونلارا ایستعمار مدنیتینی آشیلایاراق اونلاری اؤز مدنیتی ایله عئینیلشدیرمک نیتی نی گؤز اؤنوندن اوزاغا قاچیرمازلار.

اوچونجو ایستعمارچی قووه اؤز وحشی و غیر انسانی داورانیشی نی گؤز آردی ائده رک ائله بیل باسقی آلتینا آلمیش توپلومو مدنی ائتمک، او توپلومو یئنی مدنیت ایله تانیش ائتمک اوچون اؤز دیل و مدنیتینی او توپلوما آشیلاماغا چالیشار. بو گون فارس ایستعمارچیلاری و فارس مدنیت راسیستلری نین فارس دیل و مدنیتینی اوستون سایمالاری، تورک و عرب دیل و مدنیتلرینی کیچیمسه دیکلری باخیمیندان دیققت چکیجی ساییلار. بیلیندیگی کیمی فارس ایستعمار قووه لری آذربایجان تورکونون میللی بیلینجینی باسدیرماق اوچون آذربایجان تورکلرینی موغوللارین قالیقلاری کیمی گؤسترمگه چالیشارکن هیندوستان و افغانستاندان تورک سلاله لری (غزنه لر و سلجوقلار) واسیطه سی ایله دیوان دیلی دئیه ایران ممالیکی محروسه سینه گتیریلمیش دیل و مدنیتی یالنیز فارس ولایتلرینه عایید دئییل، بوتون بو ممالیکی محروسه یه، او جومله دن آذربایجانا نسبت وئرمگه چالیشارلار. دئمک، ایستعمارچی قووه لرین روح و دوشونجه لرینی تانیمادان ایستعمارا معروض قالمیش و ایستعمارا آسیلی (وابسته) اولان توپلومون قورولوش و توخوشونو (ساختار) معینلشدیرمک ناقص ساییلار.

ایران ممالیکی محروسه سینده کی ییرمینچی عصرین اول ایللرینه دک حؤکوم سورموش حاکیمیتلر ایستعمار اساسلی طایفا ایمپراتورلوق حاکیمیتلری اولموشلار. بو حاکیمیتلرین نیظامی و اینتظامی گلیر قایناقلاری اکینچی و مالدارلیق و تاجیرلیک ائدنلردن آلینمیش سورسات، وئرگی و مالیاتلارین یانی سیرا نفوذ داییره لرینده اولموش محللی حاکیمیتلر و بگلیکلردن آلینمیش باجلار اساسیندا اولموش. یئنی ایستعمار مفکوره سی آسیا و اؤزللیکله ایران ممالیکی محروسه سینده انگلیسلرین آسیایا آیاق باسماسی و شرقٍ هند کومپانی سینی یولا سالماسی ایله اورتایا چیخمیش. انگلیستان ایمپراتورلوغو آسیا و آفریقا مملکتلرینی مستقیم اؤز ایستعماری آلتینا آلماسینی باهالی و صرف ائتمگن و مسئولیتلی بیر ایش دئیه قلمه آلدیغی اوچون اورالاردا حاکیمیت ائتمه نی اؤز الی آلتینداکی عامیللر واسیطه سی ایله حیاتا کئچیرمگه، یالنیز ایستعمارچی ایمپراتور اولاراق حاکیمیت باشچیلارینی ساعات کیمی کؤکلمگه و اؤز چیخار و منفعتلری دوغرولتوسوندا اونلارا یؤن و جهت وئرمگه چالیشمیش. انگلیستانین "،آچیق، علنی formal " و " گیزلین، غیر علنی informal" دئیه اؤز چیخار و منفعتلرینی نیظامی آچیدان ظعیف و اقتصاد باخیمیندان گئری قالمیش مملکتلرده گونجه و تأمین آلتینا آلما تشخیصی "آچیق و گیزلین ایمپراتورلوق" آنلاییشینا یول آچمیش. آمریکا بیرلشمیش شتاتلاری و ژاپون دا انگلستانین بو ایدئولوژی گؤروشونو اویقولاماغا و حیاتا کئچیرمگه باشلامیشلار. اؤرنک اولاراق 1902 اینجی ایله دک اسپانیا ایستمعارچیلیغی آلتیندا ایداره اولونموش کوبا مملکتی 1959 اونجو ایل، فیدل کاسترو، حاکیمیتی اله آلان گونه دک اقتصادی باخیمدان آمریکا بیرلشمیش شتاتلاری نین الینده اولدوغو اوچون آمریکا حاکیمیتی مختلیف یوللار ایله کوبانین ایچ سیاستینه مداخیله ائتمگه چالیشارمیش. بو اساسدا کوبا یاریم باغیمسیز "semi-souverän" دئیه آمریکانین مستعمره سی ساییلارمیش. ژاپون حاکیمیتی ایسه اویونجاقلاری واسیطه سی ایله " تایوان (1895-1945)، کوره (1910-1945)، منچو (1931-1945 اینجی ایللر)، بو تورپاقلاردا آچیق و علنی ایمپراتورلوغونو تکمیللتمک اوزره ایمیش. آلمان ایمپراتورلوغو دا 1914 اونجو ایللردن اؤنجه چین، لاتاین-آمریکا و عثمانلی ایمپراتورلوغوندا "گیزلین ایمپراتورلوق" سیاستی اولوشدورماغا چالیشارمیش. آلمانلارین عثمانلی ایمپراتورلوغوندا آپاردیغی سیاسته پارالئل و موازی اولاراق انگلیسلر ده قاجار ممالیکی محروسه سینده "گیزلین ایمپراتورلوق" سیاستی یئریتمگه چالیشیرمیشلار. 1909 اونجو ایل انگلیستان ایمپراتورلوغو قاجار حاکیمیتی ایله "دارسی آنلاشماسی (قرارداد دارسی)" دئیه عربستان (خوزیستان) نفتینی ایستعمار ائتمک و سؤمورمک اوچون Anglo-Persian Oil Company آدلی نقت شیرکتینی یاراتمیش. عثمانلی ایمپراتورلوغونون ائتنیک دابانلار اساسیندا داغیلماغا محکوم اولماسی و ایران ممالیک محروسه سینده کی ائتنیکلر آراسیندا و اؤزللیکله گؤنئی آذربایجانلیلار تاریخ بیلینجیندن یوخسول و میللی بیلینجلری نین دوشوک اولمالاری رضاخان کیمی اویونجاغی تورکیه فورمولوندا حاکیمیت ائتمک اوچون انگلیستان چیخارلارینا اویقون حئساب ائتدیریرمیش. بو اساسدا رضاخان آشاما آشاما (مرحله ای) حاکیمیتی اله کئچیرمک اوچون اویقون مهره ساییلمیش. رضاخان قاجار شاهلیغی باشدا احمد شاه حاکیمیتینه سون قویماق اوچون تورکیه ده قورولموش جمهوریت (1923 آبان آییندا) شعارینی اؤز اوزونه الک کیمی توتماغا چالیشمیش (1923 اسفند آییندا). او زامان ایرانداکی شیعه روحانیتی، معنوی قدرتی نی شاهلیق سیستیمینه اویقون "شاه ظٍل الالله (شاه الله-ین کؤلگه سی)" و جمهوریتی اؤز منافعینه ترس گؤردوگو اوچون، جمهوریتی ایسلاما ضد قلمه آلمیش. بئله لیکله ده قاجار حاکیمیتینی فارسلیق حاکیمیتی ایله دگیشمکده قرارلی اولان قووه لر رضاخانی شاه اولماغا یؤنلندیرمیشلر. 1924 اونجو ایل مارت آیی نین 27 سینده (1303 فروردین آیی نین آلتیسیندا) رضاخان فارس ماللالاری باشلاریندا حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، میرزاحسین نائینی و سید ابولحسن اصقهانی ایله گؤروشه رک "جمهوریت" مسئله سینه سون قویماق نیتینده اولدوغونو و یالنیز شاه اولاجاغینی اونلارا بیلدیرمیش. رضاخان شاهلیق تختینه اوتورماق اوچون قمداکی مجتهدلرین رغبتینی قازانماغا و جمهوریت سئوگیسینده اولانلاری، او جومله دن میرزاداه عشقی همدانی نیلری تئرور ائتدیرمیش.

بئله لیکله مئیدان فارس مئییللی قووه لرین الینه دوشه رک قاجار شاهلیغی علینیه اولموش دوشمنلیک تورکلوک علیهینه جانلانماغا باشلامیش. فارس میللتچیلری ایران تورپاق بوتونلوگونو فارس حاکیمیتی آلتیندا ساخلایابیلمه لری و ایرانداکی ائتنیکلری ده ایران باشلیغی آلتیندا آلداتابیلمه لری اوچون دیل بیلیمینده اورتایا آتیلمیش "ایران دیللری" دئییمیندن "ایران" کلمه سینی آدینی فارسلیق اوچون اویقون حئساب ائده رک فارس حاکیمییتی تهرانداکی خاریجی دؤلتلرین سفیرلیکلریندن یازیشمالاریندا غصب اولونموش "ممالیکی محروسه ایران" آدی یئرینه یونان ادبیاتیندان آلدیقلاری ایتالیالیلار "پِرسییا (Persia)"، فرانسه لیلر "پِغس (Perse)"، انگلیسلر "Persian" و آلمانلار Persien“" کلمه سی یئرینه "ایران" کلمه سینی ایشلتمه سینی ایسته میش[3]. بئله لیکله ده 1909 اونجو ایل دارسی آنلاشماسینا اساساً قبول اولموش Anglo-Persian Oil Company سی نین آدی همان ایل، 1935 اینجی ایل Anglo-Iranian Oil Company آدی ایله دگیشیلمیش. 1953 اونجو ایل مورداد آیی نین 28-اینده مصدق- حزب توده و محمدرضا شاه قارشی دورماسی نین زیروه نقطه سینده آمریکا حاکیمیتی فارس حاکیمیتی نین آچیق قیوملوغونو انگلیستاندان تحویل آلمیش. آمریکا و انگلیستانین ایران حاکیمیتینه آغالیق ائتدیکلرینه داییر رضاخانین خانیمی و محمدرضانین آناسی تاج الملوکون تاریخی خاطیره لریندن ائشیتمک فایدالی اولار:

" ساواك را خود آمريكائی‌ها درست كرده بودند. محمدرضا می‌گفت، من بايد احترامم دست خودم باشد. وقتی آمريكائی‌ها احترام می‌گذارند و رعايت اخلاق را می‌كنند و رسما از ما اطلاعات می‌خواهند ما بايد خواست آنها را فراهم كنيم. چون آنها با قدرتی كه دارند خيلی راحت می‌توانند اين اطلاعات را كسب كنند! محمدرضا خصوصی به من گفت، همين رئيس ساواك و معاون او ومديران ارشد، همه شان با آمريكائی‌ها ارتباط دارند و برای حفظ ظاهر می آيند و از من اجازه می‌خواهند، درحالی كه قبل از كسب اجازه اطلاعات مورد نياز را به آمريكا و انگليس رد كرده اند! بعضی وقت‌ها هم می‌آمدند قدرت نمايی می‌كردند. مثلا درحالی كه ما نمی دانستيم محمدرضا بيماری معده دارد، سفيركبير انگليس می‌آمد و پيشنهاد می‌كرد اعليحضرت برای معاينه پزشكی و معالجه به لندن برود! من می‌خواهم اعتراف بكنم، يك اعتراف صريح برای ثبت درتاريخ. خلاصه بگويم كه بعد ازاينهمه سال كه به خاطر بيست سال سلطنت شوهرم و سی هفت سال سلطنت پسرم، يعنی بالغ بر57 سال ازنزديك درجريان كوران‌های سياسی و مسايل ريز و درشت مملكت بودم هيچ سر از سياست و پيچيدگی‌های آن در نياوردم"[4]. تاج الملوک گئنه ده تاریخی خاطیره لریندن آنلاتمیش:

" بعد ازآنکه محمدرضا به مصر رفت تلفنی با من بارها صحبت کرد. از مراکش و از پاناما و ازمکزیک و جاهای دیگرهم تلفنی صحبت ها کردیم. گفت مادرجان من نمی خواستم سلطنت را رها کنم اما سفیرکبیر انگلستان آمد پیش من و بدون مورد و بدون مقدمه و بدون احتیاج همینطور بی خود و بی جهت ماجرای کودتای افغانستان و قتل عام خانواده داودخان را برای من مثال زد! ومن فهمیدم باید شماها را به خارج بفرستم و خودم هم دنبال شما بیایم. همین مطلب را سفیرکبیر آمریکا به صورت دیگر به محمدرضا گوشزد کرده بود. معلوم است منظورآنها این بوده محمدرضا را وادار به خروج ازمملکت کنند. شما اطلاع ندارید و نمی دانید که ازسال های قبل یک عده شروع به رفتن کردند. ساواک گزارشات زیادی می آورد واطلاع می داد که پولدارهای بزرگ دارند می روند و محمدرضا با تعجب می پرسید چرا؟! یک عده مثل ثابت پاسال جهود ازسال 1345 بارخودشان را بستند و رفتند آمریکا! چون با سیاستمداران آمریکا وانگلیس واسرائیل دوست و همکار بودند ومی دانستند که قراراست تغییرات زیادی درمنطقه بشود"[5]. تاج الملوکدان گئنه ده اوخویوروق:

" يك روز محمدرضا كه خيلی ناراحت بود به من گفت: مادرجان! مرده شور اين سلطنت را ببرد كه من شاه و فرمانده كل قوا هستم و بدون اطلاع من هواپيما‌های ما را برده اند ويتنام. آن موقع جنگ ويتنام بود و آمريكائی‌ها كه ازقديم درايران نظامی داشتند هر وقت احتياج پيدا می‌كردند از پايگاههای ايران وامكانات ايران با صلاحديد خود استفاده می‌كردند وحتی اگراحتياج داشتند ازهواپيماها و يدكی‌های ما استفاده می‌كردند. برای پشتيبانی ازنيروهای خودشان در ويتنام. حالا بماند كه چقدرسوخت مجانی می‌زدند و اصلا" كل بنزين هواپيماها و سوخت كشتی‌هايشان را ازايران می‌بردند... همين آقای ارتشبد نعمت اله نصيری كه ما به او می‌گفتيم نعمت خرگردن او يك گردن كلفتی مثل خرداشت! می‌آمد خدمت محمدرضا، و گاهی من هم در اين ملاقات‌ها بودم، می‌گفت آمريكايی‌ها فلان پرونده وفلان اطلاعات را خواسته اند! محمدرضا می‌گفت بدهيد!"[6].

ایستعمارچیلیق آچیسیندان بؤیوک و کیچیک قارداش دئیه ایکی درجه چیخار و منفعت قورویاجاق ایستعمار منظور اولونار:

1- ایستعمار حاکیمیتی (آچیق و آشکار ایمپراتورلوق):

ایستعمار حاکیمیتینده یئرلی و محللی پست و مقاملار اؤزلرینی مرکزه باغلی قلمه آلان اؤزگه شخصلره وئریلر (اؤرنک اوچون گونئی آذربایجان میللی حکومتی رئیسی نین پوستو، فارس حاکمیتی طرفیندن منسوب اولونموش استاندارا وئریلر). ایستعمارچیلیقدان اؤنجه کی سیاسی قوشول و شراییط داها دوروش گتیره و اؤز حیاتیینی سوردوره بیلمز. وئرگی آلما، حق اوزره تعیین تکلیف ائتمک (مدنی و قضایی و باشقالاری)، پولیس و ژاندارمئری ریاستی ده ایستعمار گوجونون نماینده لیگینه وئریلر. ایستعمارا تابع توتولموش توپلومون بوتون ائشیگه دؤنوک سیاسی، اقتصادی و مدنی رابیطه لری ایستعمار نماینده لیگی نین الینده اولار.

ایستعمارا بنزر کنترولا آلینمیش دؤلت ظغیف اولماسینا باخمایاراق حاکیمیتچیلیک سیستیم داوام ائدر. دؤلت اؤزو اوچون خاریجی سیاست یئریتمه سینه و ایچ ایشلرینی اؤز تجروبه سی ایله دوزنله مه و ایداره ائتمه سینه، بللی اؤلچوده مستقیل اولماسینا باخمایاراق بؤیوک قارداشین "Big Brother" اونا بللی آنلاشمالاردا یازیلی تحمیل ائتدیگی اوستونلوک موضوعسو آغیرلیق باسار. بو موضوع 1828 اینجی تورکمنچای آنلاشماسیندان سونرا قاجار ممالیکی محروسه سی و روسیه ایمپراتورلوغو آراسیندا اولان آنلاشماغا اساسن ایلک روس وطنداشلاری و سونرا محمدرضا شاه حاکیمیتی ایله آمریکا بیرلشمیش شتاتلاری آراسیندا ایمضالانمیش کاپیتالاسیون قانونو کیمی موضوعلاری ایچرمکددیر. ایکینجی دونیا ساواشی زامانی 1943(1322) اونجو ایلین آذر آیی نین بئشینده محمدرضا شاهین وزیری علی سهیلی و آمریکا مستشارلاری آراسیندا بیر ایللیک آنلاشما ایمضالانمیش. بو آنلاشما بیر ایل- بیر ایل اوزانمیش. بو آنلاشمانین ظاهیرده کی آماجی ایران ارتشی نی یئنیلمک اولسا دا، باطینده کی آماجی آمریکا وطنداشلارینی ایران قانونلاری قارشیسیندا دئییل، آمریکا قانونلاری قارشیسیندا سورقولانماغا و مسئولیت داشیماغا یول آچمیش. بو قانون 1964 (1443) اونجو ایلین آبان آیی نین بیرینده کاپیتالاسیون قانونی دئیه ایرانین سنا مجلیسینده تصویب اولونموش. هامان ایلین آبان آیی نین دؤردونده روح الله موسوی خمینی بو قانونون علیهینه چیخاراق ایلک تورکیه و اورادان دا عیراغا سورگون ائدیلمیش. کاپیتالاسیون قانوندان حرکت ائده رک اوسته محمدرضانین آناسی تاج الملوک دا اؤز خاطیره لرینده آنلاتدیغی کیمی ایران آمریکا سیاستی نین آت چاپدیردیغی مئیدانا دؤنموش و تبدیل اولموش.

ایستعمارا بنزر کنترولا آلینمیش دؤلتده بؤیوک قارداش "Big Brother" اؤز کونسوللوقلاری، دیپلوماتلاری و نماینده لیکلری طرفیندن تمثیل اولونار. بو مقاملار مصلحت و مشورت ائدرکن ایچ سیاسته، مخصوصا حاکیم مقامین یئرینه کیمین گلمه سینی، هانکی اؤنملی پوستا کیمین قویولماسینی بلیرلرکن مداخیله ائدر و سفاریشلرین یئرینه یئتیریلمه سی اوچون حاکیم مقامی نیظامی گوج ایله قورخودار و تهدید ائدرلر. بیر چوخ دوروملاردا حاکیمیت مسئولو اختیارسیز بیر اویونجاق کیمی محمدرضا شاهین آناسی تاج الملوک دا اوسته ایشاره ائتدیگی کیمی بؤیوک قارداشا "Big Brother" تسلیم اولار. بئله بیر دورومدا حاکیمیت مسئولو اؤز مخالیفیتی قارشیسیندا قانونا اساسلانماز و خالق آراسیندا محبوبیتی اولمازسا، بؤیوک قارداش "Big Brother" مخالفته دستک وئره رک اؤز منافعینی تأمین ائتمک اوچون حاکیمیت چئوریلیشینه یول آچار[7].

1976 اینجی ایراندا محمدرضا شاه تاریخده کی ایلک بشر حاقلاری نین قوروجولوغونو یالانچی باریش بگی کوروشا نسبت وئرر و ایرانیت مقوله سینی دونیا اجتماعیتی و اؤزللیکله بؤیوک قارداش "Big Brother" ساییلان آمریکا بیرلشمیش شتاتلاری نین گؤزونه سوخار و ایچریده بشر حاقلاری دئیه حتی فارس مخالفتینه ده فعالیت اجازه سی وئرمزکن آمریکا بیرلشمیش شتاتلاری کیچیک قارداش ساییلان محمدرضا شاه رئژیمی ایله حئسابلاشمانی ماسا اوزرینه یاتیرمیش دئسک، یانیلمامیشیق. دئمک، او زامانلار فارس جبهه میللی و نهضت آزادی تشکیلاتینا منسوب اولان ابراهیم یزدی نین آمریکادا آمریکا مقاملاری ایله شاه حاکیمیتینی دئویرمک و حاکیمیتی لیبراللارا وئرمگی و ایسلامیت واسیطه سی ایله ده روسیه سؤیئتلیگی نین قارشیسیندا ایسلام قورشاغی چکمگی آمریکا چیخارلاری اوچون اویقون اولان گؤروش ساییلمیش. ایراندا خالق باخیمیندان انقلاب بهمن دئیه حاکیمیت چئوریلیشی باش وئردیکدن سونرا مهدی بازرگان حاکیمیتی نین کابینه سی جبهه میللی، نهضت آزادی و پان ایرانیست حزب ملت تشکیلاتلاریندان اولوشدو. موقت حکومت تهرانداکی آمریکا بیرلشمیش شتاتلاری نین ائلچیلیگی ایله حاکیمیتین گلجک سیاستلری اوچون دورمادان مصلحت آپاردی. عباس امیر انتظام، جبهه میللی تشکیلاتینا منسوب اولان ذات حکومت موقت و آمریکا سفیرلیگی آراسیندا گؤروش داشیجی ماشینینا دؤنموش بیر ذات اولدو. آمریکا سفیرلیگی نین عباس امیر انتظام واسیطه سی ایله فارس حاکیمیتینه وئردیگی مساژلار، آمریکانین کاپیتالاسیون مقوله سینه دوشمن کسیلمیش آیت الله خمینی و یاخینلاری آراسیندا دارتیشماغا یول آچاراق مهدی بازرگان کابینه سی، سورقو سوآللارا جاواب وئره بیلمدیکده 1979 اونجو ایلین بهمن آیی نین اون بئشینده تهرانداکی آمریکا ائلچیلیگی دینجی کسیم طرفیندن "دانشجویان پیرو خط امام" آدی آلتیندا باسیلاراق مهدی بازرگان کابینه سی ایستعفایا گئتمک زوروندا قالدی. یالنیز مصطفی چمران امامی تک قویماریق دئیه جمهوری ایسلامی حاکیمیتی ایله ایش بیرلیگینی سوردوردو. آمریکا سفیرلیگی باسیلدیقدان سونرا مهدی بازرگان بهمن انقلابی نین تحلیل ائتمک باهاناسی ایله بؤیوک قارداشدان "Big Brother" اومدوقلارینی اله گتیره بیلمه دیگینی آشاغیداکی جومله ایله دیله گتیرمیش: "ما از خدا باران خواستیم اما سیل آمد". مهدی بازرگان حاکیمیتدن اوزاقلاشدیریلماسینا باخمایاراق 1979 اونجو ایلین آذر آیی نین دوققوزوندا محمدرضا شاهی بیر توواب اولاراق ایرانا گئری چاغیرماق و بئله لیکله ده آمریکا بؤیوک ائلچیلیگینی حزب اللهی لر الیندن خلاص ائتمک چابالارینی دا مکتوب واسیطه سی ایله گؤزدن قاچیرمادی. بازرگان مکتوبوندا محمدرضانین ایرانا گئری دؤنمه سینی و بئله لیکله ده حزب اللهی لر طرفیندن آمریکا سفارتی نین آمریکالیلارا تسلیم ائدیلمه سی ایله آمریکا و ایران مناسبتلری نین کئچمیشده کی کیمی اورک آچیجی اولماغینی دولاییلی یول ایله آرزو ائتدی[8]. هامان ایل، 1979 اونجو ایلین آذر آیی نین 28- اینده عباس امیر انتظام آمریکایا جاسوسلوق ایتیهامی ایله توتولاراق بوگونه دک حبسه محکوم اولدو.

بؤیوک قارداشین "Big Brother" اقتصادی منافعینی قارشیلاماق اوچون ایستمارا بنزر کنترولا آلینمیش دؤلت بیر وسیله ساییلار.

ایستعمار حاکیمیتی نین ترسینه اولاراق ایستعمارا بنزر کنترولا آلینمیش دؤلتین چوخلو بؤیوک قارداشلاری "Big Brothers" اولابیلر. بو مسئله تاج الملوکون آنلاتدیغی فاکتلارا اساسن پهلوی شاهلاری اوچون کئچرلی ساییلارمیش. دئمک، پهلوی شاهلیغی ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس اولمایان ائتنیکلره قارشین فارس ایستعمار دؤلتی ساییلارکن انگلیستان، آمریکا بیرلشمیش شتاتلاری و اونلارین متحدلری قارشیسیندا ایستعمارا بنزر کنترولا آلینمیش دؤلت ساییلارمیش.

بوگونکو جمهوری ایسلامی حاکیمیتی فارس توپلوموندان باشقا و آیری ائتنیکلرین دیل و مدنیتلرینی پهلویلر زامانیندا بیناسی قویولموش سیاسته تابع توتدوغو (زبان واحد، کشور واحد، ملت واحد) و فارس ایستعمار سیاستینی باشقا ائتنیکلر حتی ایرانداکی شیعه چوخلوغونو اولوشدوران آذربایجان تورکلری علیهینه اویقولادیغی اوچون فارس ایستعمار حاکیمیتی ساییلار. دئمک، جمهوری ایسلامی ایران حاکیمیتی، ایسلام آدینی داشیماسینا باخمایاراق ایسلامیت باخیمیندان اومتچیلیک مقوله سینه اولدوقجا اوزاق ساییلار.

[1] Jürgen Osterhammel, Kolonialismus, 2001, München, S. 16-18.

[2] Philip D. Curtin, The Black Experience of Colonialism of Imperialism, in: Sidney W. Mintz (Hrsg.), Slavery, Colonialism and Racism, New York 1974, S. 23.

[3] Wipert v. Blücher (ehemaligem deutschen Gesandten in Teheran), Zweitenwende in Iran (Erlebnisse und Beobachtungen), Biberach an der Riss, 1949, S. 322-325.

[4] تاج الملوک: من 57 سال در كوران حوادث سياسی ريز و درشت ايران بودم: http://www.peiknet.com/1384/hafteh/04azar/hafteh_page/50taj.htm

[5] تاج الملوک: درس هائی که جمهوری اسلامی از تاریخ نگرفت: http://www.peiknet.com/1384/hafteh/03dey/hafteh_page/99taj.htm

[6] خاطرات تاج الملوك، ايرانی گوسفند امام رضا را تا صبح نمی چراند: http://www.peiknet.com/1384/hafteh/04azar/hafteh_page/63taj.htm

[7] Jürgen Osterhammel, Kolonialismus, 2001, München, S. 25-26.

[8] نامه مرحوم مهندس بازرگان به محمد رضا پهلوی، اعليحضرت سابق آقاي محمد رضا پهلوي، تهران، نهم آذر ماه 1358 (ابراهیم یزدی، نامه محرمانه مرحوم مهندس بازرگان به محمدرضا پهلوی): http://www.bazargan.info/la_persian/sokhanrooz/sr_870806_0002.htm

ایشیق سؤنمز، 26.01.2012

بازرگانین یازدیغی مکتوب آشاغیدا تقدیم اولونور:

نامه رحوم مهندس بازرگان به محمد رضا پهلوی

به قلم:
مهندس مهدی بازرگان

بسم الله الرحمن الرحيم

اعليحضرت سابق آقاي محمد رضا پهلوي

اگر هميشه از من صراحت ديده‌ايد که تلخ بوده است فکر مي کنم هر دفعه نيز روشن شده است که گفتارم خالي از صداقت و حسن نيت نبوده، و درست از آب در آمده است. حالا هم مي خواهم پيشنهادي بدهم که به خواست خدا خير بزرگ براي همه و از جمله شما و شهبانو در دو دنيا خواهد داشت. در برابر وضع وحشتناک حاضر و مساله لاينحلي که گروگان گيري اعضا سفارت آمريکا و سر سختي طرفين دعوي بر سر استرداد شما بوجود آورده است و مي رود که خداي نخواسته عالمي به آتش و مرگ کشيده شود بياييد يک ژست عالي تاريخي و در عين حال ساده انجام دهيد: اعلام مراجعت به ايران براي حضور و دفاع خود در محاکمه بنماييد، کليد نجات مملکت و باز شدن گره کور بين الملل و همچنين آزادي وجدانتان و خروج از وحشت حاضر بدست شما است. به خاطر هموطنان و براي اثبات دوستي و خدمتگزاري به آنان و به شريعت که هميشه مدعي بوده ايد اين کار را بکنيد و بي درنگ هم بکنيد. گروگان ها آزاد خواهند شد، مردم آمريکا که نمي گذارند دولت شان شاه را تحويل بدهد راضي و خلاص خواهند شد. حمله به ايران و هرگونه مشکلات و مصائب احتمالي مرتفع مي شود. اروپا و آسيا از نگراني بيرون مي آيند و بالاخره شهرت جهاني و افتخار خدمت بي نظيري که کفاره اي از گذشته و آبرويي براي آينده خواهد بود مي خريد . چه بسا همين عمل تاثير بر دلها و در محکوميت شما داشته باشد. در هر حال من پيشقدم در تقاضاي تخفيف و کوشا براي اخذ گذشت خواهم بود. روساي کشورها نيز چنين وساطت خواهند کرد. اين را هم بدانيد که در صورت خودداري از چنين شهامت مردانه وضع مردم ايران و دنيا طوري نيست که به سلامت و به سلطنت بر گرديد. عاقلانه ترين و خوش عاقبت ترين راه حل همان است که عرض کردم، خداوند ارحم الراحمين است و در توبه و سعادت را به روي بندگان باز گذاشته است.

مهدي بازرگان / تهران نهم آذر ماه 1358

منبع، http://www.bazargan.info/la_persian/sokhanrooz/sr_870806_0002.htm#top