İran Milləti Kimliyi və Millət Dövləti Kimliyi

İran məmaliki Məhrusəsinə Fars hakimiyəti və Farslıq kimliyi höküm sürür dedikdə bir çoxları Zeynəb Kübra etməyə çalışaraq bəlkə də bilmədən adresi yanlış verməyə çalışarlar. Bu zatlardan biri də Dəniz İşçi imzasıyla Fars istemarçılıq görüşlərini Güney Azərbaycan ictimaiyyətinə aşılamağa və yaymağa çalışan zat sayılar. Dəniz İşçi Güney Azərbaycan Milli məsələsi qarşısında könəzlik və simitənlik etməklə öz nəzərində bəlkə də İran Məmaliki Məhrusəsində Millət Dövləti Kimliyi (Höviyəti) birliyinə varılacağını həds vurduğuna baxmayaraq məsələni təməldən dərk etmədiyi üçün özünü yormağa və bu arada Güney Azərbaycan Milli Hərəkətinin gücünü təhlilə aparmağa çalışar. Məsələnən hanki aşamada axın etdiyini dərk etmək üçün “Millət Dövləti Kimliyi” teorisini irdələməyə (təcziyə və təhlil etməyə) çalışmalıyıq.

Millət Dövləti kimliyi teorisi ağırlıqlı olaraq Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) tərəfindən ortaya atılmış və siyasi fəlsəfəyə əsaslanmış bir nəzəriyə sayılar. Fəransədə Millət Dövləti quruluşu Fərənsə dil və mədəniyəti əsasında, istemar mahiyətli əsasda olduğu və Fəransə’dəki millət Dövləti anlayışı yalnız Fəransə dil və mədəniyəti əsasında qəbul olduğu üçün Fəransədəki dövlət kimliyi məquləsi totaliter və istemarçı bir dövlət kimliyi sayılar[i]. Rousseaunun düşüncəsinə əsasən toplum iradəsi doğuşdan (təbii olaraq) azad və hür yaranmış insanın iradəsindən asılı olmuş və ondan ayrı da olabilməz. Bu əsasda birəylər (fərdlər) ilə toplum iradasi arasında bir kimlik anlayışı diyə bir ortaqlıq olmalıdır. Beləliklə də arzu ediləcək toplumun amac və hədəfi toplumdaki bireylərin (fərdlərin) ilgi, maraq və əlaqələrini birləşdirərək ortaq iradə oluşdurmalıdır. Bu əsasda hakim kəsim ilə məhkum kəsim (xalq) arasında olan fərq və uçurum aradan qalxmalıdır. Rousseau’nun  millət dövləti teorisində qəsd və niyət etdiyi “xalq hakimiyəti” nəzərdə tutular[ii].

Rousseau kağız üzərində üstəki görüşü şəkilləndirərkən belə bir millət dövlətini yaratmaq və oluşdurmaq üçün hər hansı kiçik və Homogen (tək etnikli) bir toplumun bilincli tərbiyət olunması və vətəndaşlıq (şəhrvəndlik) anlayışına söykənməsini birinci qoşul və şərt deyə ortaya atar[iii]. Rousseau’a görə kiçik və homogen məmləkətin tərsinə olaraq hakimiyət dayiərəsi böyük (çox etnikli) dövlət toplum iradəsini təmsil edəbilməz. Belə bir ortam və şərayitdə toplumları gerçəkdən numayəndəlik edəbiləcək təmsilçilərin yanısıra umum qanunlar üzərə xalq tərəfindən səs vermə (refrandum) usulunun həyatə keçirilməsinin vacib olduğu vurqulanar[iv].

Şəxsi iradəni necə düzgün umum xalq iradəsindən ayırd etmək olar sorqu və sualına Rousseau cavab verəbilməmiş[v]. Beləliklə də Rousseau‘nun millət dövləti teorisi demokrası və insan haqları açısından iflasa uğramış. Sonraki düşünürlər millət dövləti məquləsini demokratik anlayış ilə götür qoy etməyə, Rousseau teorisinin tərsinə olaraq məmləkətlərdəki mədəniyətlərin muxtəlif olduğuna, beləliklə etnik toplumlara da hakimiyətçilik açısından şans tanımanın gərəkli olduğuna və siyasi təsmimlərdə vətəndaşların  bir bütünlük görünməsi deyil, bir birləri ilə demokratik açıdan rəqabət edəbilməkləri və təsmimlərin çoxunluq tərəfindən hayata keçməsinin düzgün olacağına diqqət yetirməyə çağırmışlar. Bu düşüncənin öncülləlri Aristoleles, John Locke və İmmanuel Kant olmuşlar. Sonra bu görüşlər Amirikada “Federalist Papers” deyə muxtəlif dərgilərdə yayınlanmağa və muxtəlif şəxslər tərəfindən ələ alınmağa başlamış və Amirika Birləşmiş Dövlətləri’nin bugünkü Federal hakimiyət Sistiminin yaranmasına yol açmışlar[vi]. Bu düşünürlərin əsərlərində dövlət teorisi açısından çoxunluq anlayışı və toplum üzvləri arasında bir birlərini başa salma və düzgün yol tapmaq məsələsi ortaya qoyulmış. Demokratik çalarlar açısından böyük məmləkətlər yoxsa məmaliki Məhrusələrdəki “Millət Dövləti” teorisinin iflasa uğradığını nəzərə alaraq Dəniz İşçi imzası ilə “Azərbaycan Mehvəri, yā rāstāye İrāni” başlığı altında yazılmış yazını götür etməyə çalışaq, oxuyuruq:

"آیا صدای ناقوسهای زنگ کاروان آزادی حقوق ملی مردم آذربایجان در مسیر خود به منزلگاه تبریز اول نباید در خیابانهای تهران توقف آغازین خود را کرده باشند؟ آیا میتوان آزادی ملی تک تک ملیتهای ایران را جدای از آزادی زنان، کودکان، کارگران، کارمندان ، هنرمندان و تمامی اقشار و طبقات دیگر اجتماعی تصور کرد؟ آیا بدون تحول و جایگزینی نظام خفقان و دیکتاتوری ولایت فقیه در ایران، با یک حکومت آزاد، مدرن و بر پایه های ارزشهای حقوق بشر، میشود صحبت از تحقق حقوق انسانی تک تک اقشار، طبقات اجتماعی و ملیتهای مختلف بر زبان آورد؟"[vii].

Üstə göründüyü kimi Dəniz İşçi bir mərkəziyyətçi zehniyət ilə Güney Azərbaycan Milli məsələsinə yanaşmış məqamda yer alar. Bu görüş özlüyündə bir çoxlarının könüllərini oxşaya və xoşlarına gələbilər. İran məmaliki Məhrusəsindəki muxtəlif milliyətlər öz dil və mədəniyətlərini əsas götürmədən və öz dil və mədəniyətləri əsasında təşkilatlanmadan heç bir tutarlı siyasi iş görmək olmaz deyə düşünür və Dəniz İşçi adlı muəllifin durduğu yeri və mənsub olduğu Fars təşkilatını nəzərə alarsaq, İrançılıq məquləsinin haradan su içdiyi açıqlığa qavışmış olar. Demək, Dəniz İşçilər mənsub olduqları Fars təşkilatlarına kənə yoxsa sülük (zalu) kimi suvaşarkən və İranlılıq adına Farslıq hakimiyət sistimini qorumağa çalışarkən bu verdikləri öyüd və nəsihətlər hanki mahiyət daşıya bilər məsələsi daha artıq açıqlığa qavışmış olar. Aşağıda görəcəyimiz dək, Dəniz İşçi iki bir birlərinə tərs və barışmaz cibhənin (Fars təşkilatları və Milliyətlər təşkilatları) arasında duraraq ona, yoxsa buna yalvarmaqla hər hansı məsələni həll edəbiləcək deyil, yalnız Farslıq düşüncəsinə tutulmuş şəxslərin bu təşkilatlardan sürünərək öz xalqlarının qucaqlarına qaymalarını zaman açısından əngəlləyəbilər deyə düşünməliyik. Demək, millətlərin azadlığı Dəniz İşçi və Fars təşkilatları nəsihət etdikləri kimi Farslıq əsasında deyil, huquq bərabərliyi və hər hanki millətə mənsub olmuşların öz xalqlarının qucağına dönmələri və öz düşüncələri əsasında milli təşkilatlarını yaratmaq və milli məsləhətlərini təşxis vermələri ilə izah olunacaq məsələ sayılar. Göründüyü kimi Farslığa heyran olmuşlar və Farslıqda məsx olmuşlar o ölünü xatırlatmış olar: Ölü öldükdən sonra onu tabuta qoyaraq qəbristanlığa götürürmüşlər. Çoxlu ağlayan var imiş. Ölü də salam salavat və ağır izzət ilə qəbristanlığa doğru insanların çiyinlərində aparılırmış. Bu arada ölü özünün ölü olduğunun fərqına varmayaraq kim ölmüş deyə tabutda düşüncə və fikir yeritməyə çalışırmış. Qəbristanlığa vardıqdan və qəbirdə yer aldıqdan sonra durum oturum deyə ölü yerindən qalxarkən başı üstünə qoyulmuş böyük sal daşa dəyərək özünün öldüyünü dərk etmiş olar. Bugün Fars məfkurəsinə tutulmuş Dəniz İşçilərin davranışları da o ölünün davranışlarını xatırlatmış olar. Bunlar da milli mənlik və kimliksiz hər hanki ideolojinin heç nəyə yaramadığını öz kimliklərini əldən verdikdən sonra başa düşəcək, beləliklə hamıya ağıl qoymağa çalışdıqlarına baxmayaraq özlərinin ağılsız olduqlarını qəbul edəcəeklər. Bəlkə də Əhməd Kəsrəvilərə, Seyid Həsən Təqizadələrə, Təqi Əranilərə Fars istemarçiları tərəfindən rəhmət oxunduğu (?!) kimi bu zat əqdəslərə də qəni qəni rəhmət oxunaraq deyiləcək: “Öz milli mənliyinizi və kimliyiniyi dərk etmədiyiniz və İrānlılıq adına Farslığa könül verdiniz, baş və canla xidmət etdiyiniz üçün Sizə allah rəhmət eləsin, qəbriniz nur ilə dolsun, Farslıq nurunun içində yatasınız! Ahūrā Māzdā Sizə neyləyim neyləyim dedirtməsin!! Amin yā rəb əl-Āləmin!!”. Dəniz İşçi yazar:

"در ایران بصورت عمده دو طیف بزرگ سیاسی مستقل و تا حدود زیادی بی اعتنا به همدیگر به حرکت و مباره مستقل خویش جهت تحقق آماج دموکراتیک خویش مبارزه میکنند. یکی از این طیفها محور اساسی ساختار اجتماعی را بر راستای حقوق شهروندی ایرانی ارزیابی میکند. جناح دیگر حقوق ملی ملیتها را فاکتور محوری تحلیل خویش قرار داده و بر محور اندیشه آزادی حقوق ملی ملیتها، تحقق آزادیهای دیگر انسانی اجتماعی را قابل تحقق می دانند. تحقق حقوق آزاد و انسانی شهروندی زنان، جوانان، کارگران و روشنفکران ایران نه تنها هیچ تبانی و تقابلی با تحقق حقوق ملی مردم ملیتهای مختلف ندارد، بلکه هر کدام جزعی از بخشهای مختلف از حقوق طبیعی آزادیخواهانه انسانی مردم ایران را تشکیل می دهند. به همان نسبت، تحقق آزادیهای ملی مردم ملیتهای مختلف هیچ تقابلی با تحقق آزادیهای شهروندی مردم ایران ندارد. مردم میتوانند متعلق به هویت ملی بلوچی، کردی، ترکی، فارسی و عرب متعلق باشند، در حالیکه هویت شهروندی ایرانی خود را هم داشته باشند. ایندو بخش مجزای هویتی مکمل همدیگر میباشند، نه نفی کننده همدیگر"[viii].

Üstə işarə olduğu kimi iki bir birlərinə zamanında sinə gərəcək cibhələri tərsim edərək Dəniz İşçi bu cibhələrin hankısında yer aldığını bildirməyərək demokrasi və bəşər haqları dərsi verməyə çalışar. Bu davranışın istər mənsub olduğu Fars təşkilatının əsasnaməsinə, istərsə də Fars istemarına məruz qalmış mənsub olduğu, Azərbaycan Millətinin çıxarlarına yararsız olduğuna baxmayaraq, “İranlılıq” adına Dəniz İşçi batdığı Fars batlağında özünü doğru və düzgün başa düşməyən o ölünü xatırlatmış olar. Demək İranlılıq məquləsi istər gec, istərsə də tez bu zatları demokrası pozu tutmalarına baxmayaraq Farslığa həzm və cəzb edəcek görünər. Elə ondan yana da bu zatların özlərini aldatmağa çalışmalarının düzgün olmadığının altı bəri başdan çızılmış olar. Dəniz İşçi imzasi ilə genə də oxuyuruq:

"مثال مشابه این مساله را میتوان به این صورت مطرح کرد که هویت طبقاتی یک شخص، هیچ تقابلی با هویت جنسی و یا هویت مذهبی آن شخص ندارد. بخش های مختلف هویتی افراد از قبیل هویت طبقاتی، ملیتی، جنسی، دینی، گلوبال و شهروندی ایرانی اجزاء مختلف شخصیتی هویتی آنها را تشکیل میدهند که تحقق ارزشهای حقوق طبیعی دموکراتیک رنگارنگ مردم بر محور تمامی این هویتها فورمول بندی میشوند. عمده کردن ارزشهای شهروندی ایرانی با هدف و به قیمت نفی حقوق ملی دموکراتیک مردم ملیتهای مختلف ایرانی، به این می ماند که ما همچنان به مردسالاری و زن ستیزی باورمند بوده و یا عمل بکنیم. این شیوه رفتار به این می ماند که در دنیای گلوبال امروزی در مناسبات همسایگی با کشورهای مختلف، نسبت به همسایگان خود نه با دید مساوی و احترام متقابل، بلکه با دیدگاهی پست و نژاد پرستانه و تبعیض آمیز و یا تجاوزگرانه و غارتگرانه نگاه بکنیم. این نحوه برخورد به این می ماند که مثل حاکمان نظام ولایت فقیه، پیروان اقلیت های دینی را مثل شهروندان درجه دو از خیلی حقوق سیاسی اجتماعی جامعه محروم بکنیم"[ix].

Üstə göründüyü kimi, Fars istemarçıları istemarçı niyətlərindən uzaqlaşmadıqlarına baxmayaraq muəllif elə yoxsa belə görünəbilərsiniz deyə düşüncə və fikir yeritməyə çalışdığına baxmayaraq Fars istemarçılarının hanki niyətdə olduqlarını dərk etmiş sayılmaz. İran Məmaliki Məhrusəsindəki Fars olmayan xalqları “İranlı olmaq, İran Vətəndaşlığı” tuzaq və tələsinə salmaq bugün Fars istemarçıları tərəfindən deyil, Said Nəfisilər tərəfindən Azərbaycan Məşrutə hərəkatı dönəmində düşünülmüş və Azərbaycan Məşrutə hərəkatı yenildikdən sonra 1935 inci il rəsmi olaraq əmələ keçmiş bir istemarçılıq deyimi sayılar[x]. Göründüyü kimi özlərini ayıq qələmə alan zatlar da bilmədən o tuzaq və tələyə düşmüş sayılarlar. Dəniz İşçi imzasi ilə genə də oxuyuruq:

"تحقق حقوق آزاد و انسانی مردم از طریق تعمیق باورمندی به آزادگی هر چه عمیقتر و وسیعتری از، حقوق انسانی و دموکراتیک طیفهای مختلف اجتماعی و همزیستی و وحدت انها با یکدیگر جهت عبور از نظام ولایت فقیه و روی کار آوردن ائتلاف فراگیر نیروهای دموکراتیک مردمی تحقق پذثر میباشد. الان در ایران ما با شرایطی مواجه هستیم که آندسته از نیروهای سیاسی که وابسته به جبهه سازمانهای سرتاسری میباشند، عمدتا باورمندان ارزشهای شهروند محوری می باشند، حقوق ملی دموکراتیک مردم ملیتهای مختلف غیر فارس را نفی می کنند. این در شرایطی می باشد که سازمانهای سیاسی متعلق به جبهه نیروهای ملی دموکراتیک ملیتها، نیروهای متعلق به جبهه ای را که باورمندی هویتی خود را تنها بر محورتعریف ملت واحد ایرانی بر اساس "شهروندی کشور آریائی پارس نژاد" محور می داند را "شوینیست های فارس گرا" می نامند"[xi].

Başqa yazılarda da işarə olunduğu kimi Fars istemar təşkilatlarını „İran Sərasəri“ təşkilatı qələmə almaq özü də Fars istemarçılığına tutulmaqdan başqa heç nə sayılabilməz. Demək Fars istemar güclərinin etnik Fars olmayan bölgə insanları arasında özlərinə yer açması heç də onların sərasərı bir güç olduqları anlamına gələcək deyil, bunlar Fars istemarçılıq mənafeiini nəzərdə tutmuş, Fars istemarçı və işğalçı gücünün qalıqları sayılarlar. İstemarçı və işğalçı gücləri şövenist adlandırmaq yeterli olmadığı artıq dünya ictimaiiyəti tərəfindən qəbul olmuş sayılar. Dəniz İşçi imzasi ilə genə də oxuyuruq:

"سازمانهای سیاسی دموکراتیک سرتاسری ایران هر گونه حرکتهای مردم ملیتهای تحت ستم ایران جهت تحقق آماج دموکراتیک خویش را با چوب تجزیه طلبی و بازیچه سیاستهای امپریالیسم بزرگ آمریکا قرار گرفتن مورد تخطئه، بایکوت، نفی و سرکوب قرار می دهند. این سازمانها بر محور تعریفی که از فلسفه هویت ایرانی بودن بر محور برتری نژاد آریایی، حاکمیت بلا منازع زبان فارسی بر زبانهای دیگر، استوره سازی از شخصیتهای تاریخی ملیت فارس از قبیل شاه کوروش در کنار نفی تاریخ، زبان و شخصیتهای تاریخی ملیتهای دیگر میدهند، مردم ملیتهای غیر فارس، زبانها و شخصیتهای تاریخی آنها را از نژاد درجه دو در مقیاس "اقوام و عشایر" تعریف کرده با بافته های تاریخی فلسفی خویش تلاش در نفی هویت وجودی و آسیمیله کردن آنها در نژاد پاک آریایی را دارند. چنین بینش فلسفی نژاد پرستانه تقریبا تمامی شخصیتها و سازمانهای سیاسی سرتاسری را به درجات کم و زیاد یا به این بیماری مضمن دچار کرده است. تحت تاثیر چنین جو شانتاژ عظیمی که در جریان میباشد، انسانها و شخصیتهای آزاده عمدتا عقب نشینی کرده، تمکین نموده و یا مجبور به سکوت کردن شده اند.در شرایطی که برای آینده ایران کشوری را با حاکمیت حکومتی مبتنی بر ارزشهای آزاد، مدرن و مترقی در ذهن خویش تصور بکنیم، آیا صاحبان این طرز اندیشه ها قادر خواهند بود ارزشهای آزادگی و دموکراتیک دنیای مدرن و دموکراتیک امروزین را بر جامعه و نظام حکومتی آینده ما حاکم گردانند"[xii].

Üstə muəllif qələmə aldığı ifadələr ilə necə bu zatları və qurduqları təşkilatları demokrat və demokratik qələmə alır deyə insan dehşətə gəlir. Bu qələmə aldıqları deyimlər bütünlüklə istemarçı gücların özlərini üstün saydıqları və istemarçılığa məruz qalmışları isə düşük və alçaq (past) qələmə aldıqları və topluma aşılamağa çalışdıqları istemarçılıq ədəbiyatında özünə yer açmış və kök salmış dil məlzəməsi sayılar.

Qaynaq və ətək yazılar: