"دؤولت-ميلت" و دئموکراسي اوزره يازيلميش بعضي گؤروشلره باخيش
خالق آراسيندا بير مثل وار: کئچل باخار گوزگویه، آديني قويار اؤزگه‌يه. بو دئييم بير چوخ آچيدان آذربايجان ديل و مدنيتيني اساس گؤتورموش اينسانلارين قولاغيندا بير سيرغا اولاراق زامانيندا اونلارين قولاغيندا سسلنمه‌لي و گرکلي زامانلاردا اونلاري آييق و ساييق اولماغا دورتمه‌ليليدير. فارس ايستعمارچيليق مفکوره‌سي چورومه گه و اوچوروما دوغرو يؤنه‌لرکن دوشونجه و فيکير باخيميندان فارس محفللرينه باغلي اولان ايستعمار عاميللري فارس ايستعمارچيليق آنلاييشيني دؤولت-ميلت آدي يئرينه قلمه آلاراق ايران مماليکي محروسه‌سينده‌کي ميلليتلرين ميللي مسئله لرينه کؤلگه دوشورمگه چاليشار[i], بعضيلري ده پانتورکيست مقوله‌سيني اوزلرينه بير الک کيمي توتاراق فارس ايستعمارچيليغيني دانماغا چاليشارلار[ii]. بئله‌ليکله ايران آدي آلتيندا ايرانيت و فارسليق مفکوره‌سيني بير چوخ اينسانلار ميللي مسئله لری نین فرقينا وارمادان اونلارا آشيلاميش (تزريق ائتميش) مقامدا يئر آلارلار. يئري گلميشکن عؤمور بويو حزب توده ايران-فارس تشکيلاتيندا سوموک سينديرميش بابک امير خسروينين "دؤولت و ميلت و دئموکراسي" آنلاييشلاريني گؤزدن کئچيرمه‌گه چاليشاق. بابک امير خسروي فارس ايستعمارچيليق مفکوره‌سيني بير "دؤولت و ميلت" آنلاييشي دئيه اساسلانديرماق اوچون فرانسه‌ده‌کي"ايستعمارچي دؤولت و ميلت" آنلاييشي نين تاريخينه دئينه‌رک اؤز فارس ايستعمارچيليق و نئهيليستليک مفکوره‌سيني اساسلانديرماغا چاليشميش، اوخويوروق:
" ... تجمع همبودیهای قومی مختلف، با همت وسرگردگی شاه فرانسه، ازطریق اتحاد سیاسی در کالبد دولت واحد که دراندام شاه مطلق العنان تجسّم مییافت، صورت گرفت. هنوز در این مرحله، برای مردم فرانسه، تجلّی احساس تعلق به یک ملت واحد، تنها از طریق دولت مرکزی و شاه خودکامه، میسر بود. ولی در واقع، نوعی جدائی و بیگانگی میان ملت و دولت برجای مانده بود. زیرا دولت، نماینده و منتخب ملت نبود. اما تحول مهمی که در قرن ۱۸ درفرانسه، همزمان با انگلستان روی داد، خود آگاهی ملت در تقابل با نظام خودکامه پادشاهی بود. این تحولِ درونِ ملت در تمامیّت آن بود. و در پرورش و تکوین آن، روشنفکران آزاد اندیش نظیر مونتسکیو، ولتر و ژان ژاک روسو و دیگران نقش بزرگی ایفا کرده و زمینه فکری و ایدئولوژیک آن را فراهم ساخته بودند،. تحول فرهنگی- سیاسی که با مرحله تعالی بورژوازی، بمثابه نیروی سیاسی - اقتصادی، همزمان بود. بورژوازی در آن زمان، بخشی از ملت و در نظام طبقاتی - کاستای آن روز فرانسه، جزئی از طبقه سوم (tiers etat) به حساب میآمد که کارگران و پیشهوران و دهقانان را نیز در برمیگرفت. دو طبقه دیگر: روحانیان و نجبا-اشراف بودند"[iii].
ميللي دؤولتچيليک مفکوره‌سي ايلک اولاراق فرانسه ايمپيراتورلوغوندا فرانسه دؤولتچيليگي مفکوره‌سينه سؤيکنديگينه باخماياراق 1789. ايل باش وئرميشلري بوگون بير يئني تاپينتي (وحئ منزل) دييه باشقا ميللتلر اوچون يئديرمه‌گه چاليشماق سؤويئت روسييه‌سيني بير اولگو و شابلون دئيه روسيه ايستعمارچيليغينی تبليغ ائتمک کيمي بير داورانيشدان باشقا بير آنلاييش اولابيلمز. يئري گلميشکن فرانسه‌نين دؤولتچيليک تاريخينه دئيينمک هئچ ده پيس اولماز.
فرانسه ايمراتورلوغو و فرانسه ديلي
فرانسه ديلي هيندو آوروپا ديللرينين رومان ديل قوروپونا باغلي اولدوغونا باخماياراق قرامئر و سؤز داغارجيغي باخيميندان فرانسه ديلي اوزره لاتين ديلي بؤيوک اتکي و تأثيره ماليک اولموش. اورتاچاغدا (قورون وسطا) لاتين ديلي کيليسادا،بيليم اوجاقلاريندا و سياستچيلر و محللي لهجه لر اوزره ده بؤيوک اتکي و تأثير بوراخميش. بو دوروم 17. يوز ايله دک فرانسه ايمپيراتورلوغوندا خالق آراسيندا داوام ائدرکن، کيليسادا و بيليم اوجاقلاريندا داها آرتيق حؤکوم سورموش. او دؤنمده فرانسه ديلي موختليف آغيزلارا (لهجه‌لر)بؤلونموش ايميش. بو ديللر قوزئي “langue d’oeil” و گونئي “langue d’oc” آغيزلاري (لهجه لري)دئيه بيربيرلريندن فرقله‌نيرميشلر. بونلارا باخماياراق اورتاچاغدا فرانسه ادبيات ديلي شاهليقلاردا (سرايلاردا)گليشمه گه باشلاميش. فرانسه‌نين قوزئيينده وارلي خالق کيتله‌سي آراسيندا “langue d’oeil” آغيزيندا (لهجه‌سيند) trouyéresدئيه داستان و قوشمالار ياييلماغا باشلارکن، گونئيينده خالق آراسيندا “langue d’oc” آغيزيندا (لهجه‌سيند) troubadours دئيه اوخومالار (ترانه‌لر)ياييلماغا باشلاميش. 1539. ايل فرانسه ايمپيراتورو، بيرینجی فرانس “Edikt von Villers-Cotterêts (Frz. Ordonnance de Villers-Cotterêts)” آدلي بير بويوروق يايينلاميش. او بويوروقدا سياسي مسئله‌ني خالق دا باشا دوشمه‌سي اوچون بوتون قانونلارين لاتينجه‌دن فرانسه ديلينه چئوريلمه‌سيني ايسته ميش. فرانسه‌ده ادبی قالخينما و رونوسانس دؤنمينده کيتاب ياييمي نين باشلانماسي ايله بوتون سياسي و ديني ال يازيلاري نين فرانسه ديلينه چئوريلمه‌سي داها دا گرکلي ساييلميش. بئله‌ليکله فرانسه ديلينده سؤزلوک کيتابلاري دا اورتايا چيخماغا باشلاميش. فرانسه بيليم يوردو “Académie Françoise” آدلي قورومون يارانماسي ايله بيلگينلر و آيدينلار فرانسه ديلي نين قيرامئري،يازي بيچيمي و ايفاده‌سي اوزره آراشديرمالار آپارماغا باشلاميشلار. فرانسه ديلي آيدينلانما دؤنمينده چوخ سايلي سؤزلوک و کيتاب و آنسکلوپئدي يايينلاري واسيطه‌سي ايله شاهليقلار و ائلچيليکلر، ائلجه ده دؤولتلر آراسي ديپلوماتلار ديلي اولموش. 18. عصرين سونلاريندا فرانسه‌ده بورژووازي دئوريمي باش وئررکن يئني اورتايا چيخميش يئنيليکلر اوچون فرانسه ديلينده دئييملر اورتايا قويولماديغي اوچون محللي آغيزلار (لهجه‌لر)داها آرتيق آغيرليق باسماغا باشلاميش.
بئله‌ليکله محللي ديللرين جومله قورولوشو و ياپيلاري گليشرکن بعضي دئييملر بؤلگه و محللي ديللره لاتينجه‌دن چئوريلمه يه‌رک (ترجومه ائديلمه يه‌رک) اولدوغو کيمي او ديللره داشينميشلار، اؤرنک اولاراق Citoyen-دا لاتينجه اورتا اوخوللار (مدرسه متوسطه) آچيلماغا و Larousse و Littré سؤزلوکلري نين يئنيسي يايينلانماغا باشلاميش[iv]. بونلارين يانيسيرا يئرلي خالق ديلي و کؤچري توپلوملارين سؤزلو (شفاهي) ادبیياتي دا يايينلانما حاقيني قازانميش.
خالق ائييتيمي نين(تربيه‌سي نين) گليشمه‌سي توپلوم ايچريسينده ديل بيلينجي نين گليشمه‌سينه ده يول آچاراق سؤزلو(شفاهي)ديل ده ايلريله‌ميش. بو گليشمه‌لر ال اله وئره‌رک زامان گئديشي ايله فرانسه جومهورييتي نين يارانماسينا يول آچميش. 1992. ايل فرانسه‌نين آناياساسيندا جومهورييت ديلي فرانسه ديلي (2. اصل)دئيه يازيلماسينا و فرانسه‌ده 9 يايقين محللي ديل اولماسينا باخماياراق بو ديللر رسمي ديل دئيه تانينمادیقلاری اوچون فرانسه ديلينين تضييقينه اوغراميشلار. قيسسا سؤز ايله دئييلرسه، فرانسه حاکيميتي طرفيندن هئچ بير محللي ديل ایداره و رسمي دیل دئيه قبوللوق گؤرمز. يالنيز کورزيکا آداسيندا يئرلي خالق ايجتماييتي نين فرانسه حاکيميتي قارشيسيندا ديره‌نيشي او زامانکي فرانسه‌نين بيرينجي وزيري Lionel Jospin-نی کورزيکا ديلينده مدرسه‌لرده درس اوخونماسينا ايجازه وئرديرمه گه زورلاميش. فرانسه حاکيمييتينين ميللي آزليقلار ايستگي قارشيسيندا سوسماسي و اونلارا حاق تانيماديغي ژاکوبين(jacobin) [v] قورخوسو دئيه قلمه آلينار. ژاکوبين قوروپو بير سولچو آخين اولاراق فرانسه شاهليغي اوچون بير قورخو قايناغي اولوشدوردوغونا باخماياراق بو قوروپ دا فرانسه ساغجيلاري کيمي فرانسه ديليني فرانسه مدنييتي نين بير حاکيميت ائتمک وسيله سي دئيه نظره آلارميش[vi]. دئمک فرانسه ائليتي ساغ و سول کسيمه بؤلوندوکلرينه باخماياراق ديل و مدنيت بيلينجي آچيسيندان دوشونجه بيرليگينه و ميللي آزينليقلار قارشيسيندا هئژئمون اعمال ائتمه‌نين واجيب اولدوغونون فرقينا وارديقدان سونرا بو ژاکوبين قورخوسو داها آرتيق فرانسه‌ده دؤولتچيليک علئيهينه بير تهلوکه ساییلماميش. ژاکوبين سؤزجوک و کلمه‌سي بير سياسي دئييم اولاراق فرانسيز اولمايان ميلليتلرين فرانسه حاکيميتينه توتوملاري يئرينه و فرانسه حاکيميتي نين اونلاردان انديشلنمه‌سي يئرينه قلمه آلينماغا باشلاميش. ژاکوبينلرين (Jacobin) ميللي گؤروشلرينه اساسن ميللي آزليقلار اؤز ديل و مدنييتلري اساسيندا اؤز گله‌جکلرينه و ياشاييشلارينا حاکيم اولسايميشلار، فرانسه بيرليگي خطره دوشرميش. دئمک بير چوخلاري اوچون مدنييت بئشيگي ساييلان فرانسه ايمپيراتورلوغو و فرانسه سولچولوغونو ايده آل و مطلوب بير خيال، يوخسا گئرچک ايستک قلمه آلينماسينا باخماياراق سياست دونياسيندا سولچولوغون تمليني قويان ژاکوبينلر و اونلارين سونراکي آرديچيللاري بوگونکو اينساني توپلوملارا بير ايده آل اؤرنک و نمونه ساييلابيلمزلر[vii]. فرانسه ديل و مدنيتی ايستعمارچيليغينا معروض قالميش و کولتور سويقيريمينا اوغراميش و سايلاري گونو گوندن آزالماقدا اولان 15 ميليون يئرلي ميلليتلر بوگون ده فرانسه ديل و مدنيتي نين باسقيسينا معروض قالميش ساييلارلار (باخينيز: فرانسه‌نين ائتنيک خريطه‌سينه).
بابک امير خسروي گئنه ده يازار:
"متفکرین آزاد اندیش فرانسه آرمانشان پایان دادن به رژیم مطلقه و از میان برداشتن نظام اشرافیت و امتیازات فئودالی بود. و ملت را چون ساختار واحد، منتهی با رسالت جدیدی به روی صحنه آوردند تا در فردای تلاشی نظام کهن، هم چون مظهر ارادۀ عمومیِ شهروندان عمل کند. ژورژ بوردو در تحلیل این لحظه و وضعیت تاریخی، نکته بسیار مهمی را خاطر نشان میکند"[viii].
ايران مماليکي محروسه‌سينده ميلليتلر مسئله سي آچيسيندان، ايستر فارس سولچوسو و ايسترسه ده فارس سولچولوغونا قويروق اولموش، ميللي بيلينج و شعوردان يوخسول سولچومئاب شخصلر اوچون فرانسه اينقيلابي نين سونوچ و نتيجه‌سي بير ايده آل و مطلوب نيظام گؤرونسه ده، بو ايده آلليق بوگون مظلوم ميلتلر اوچون دئييل، تاريخده‌کي بير اولاي و حاديثه کيمي قلمه آلينماليدير. بابک امير خسروي فرانسه اينقيلابي نين (1789) سونوچ و نتيجه‌سينه حئيران قالاراق يازير:
"مارکسیستها و بطریق اوُلی لنینیستها، مدّتها بعد، این خواست را وارد برنامههای حزبی کردند و برای اولین بار در کنگره انترناسیونال سوسیالیستها در لندن (۱۸۹۶) هواداری خود را از «حق کامل همه ملتها در تعیین سرنوشت خویش» ابراز داشتند. سرنوشت این اصل در گذرگاه تاریخ، چه در قرن ۱۹ و چه بویژه در قرن بیستم؛ دستاوردهای آن و نیزسوء استفادههائی که برخی دولتها از آن کردهاند؛ و نیز ناسیونالیسم تجاوزگر و توسعه طلب، که انحرافی ازاین اصل بود؛ هرکدام در جایِ خود، موضوع مقالۀ مستقلی است که پرداختن به آن ما را از موضوع اصلی دور میکند. تنها ذکر این نکته ضرورت دارد که الهام از این اصل، در موارد متعدّدی، نقش مهمی در بیداری و در مبارزات رهائی بخش مستعمرات، در دورانِ پس از جنگ جهانی اول ولی بویژه پس از جنگ جهانی دوم داشته است"[ix].
اؤسته گؤروندوگو کيمي بابک امير خسروي روسيه کمونيستلريني باشدا ويلاديمير ايليچ لئنيني تجاووزچو و ايستئمارچي گوجلر دئيه قلمه آلماسينا باخماياراق دونيا گؤروشو و ايدئولوژيسي آچيسيندان روسييه کمونيستلرينه اؤرنک ساييلان فرانسه‌نين ژاکوبينلريني و اونلاري دوشونجه و مفکوره آچيسيندان تعقيب ائدن پاريس کومونونون[x] و فرانسه کمونيست پارتيسي نين يانليش داورانيشلاريندان درس آلماديغي اوچون اؤزو ده اونلار ائتديکلري خطالارا و بو خطالارين سونوچ و نتيجه‌سي دئيه جينايتلره بولاشاجاق مقامدا يئر آلار[xi]. بابک امير خسروي گئنه ده يازميش:
"بعضیها اینگونه ملتهای طراز نوین را که همین پدیده «دولت - ملت» تجلی آن است و منشاء تاریخی آن هم به طورعمده دراروپای غربی است، نمونه قرار میدهند. و مشخصهها ودرجۀ پیشرفتِ پیوندهایِ درونی آن در زمینههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را؛ که مستقیماً متاثر از پیشرفتهای جامعه سرمایه داری و حاکمیت بورژوازی در این کشورهاست؛ ترسیم میکنند. و همان را پایه و مبنا برای بررسی و داوری در مبحث ملی قرار میدهند. و چون این مشخصهها و ویژگیها را در گذشته و کشورهای غیراروپایی نمییابند، در نتیجه به نفی وجود ملتها در مرحله قبل از سرمایه داری، از جمله در کشور ما میرسند. روشن است که اِشکال در همین یکی گرفتن مفهوم «ملت در خود» با مفهومِ «ملت برای خود» یعنی همان پدیده نوین «دولت- ملت» است"[xii].
اوسته گؤروندوگو کيمي بابک امير خسروي فرانسه اينقيلابيني اؤومه‌سينه و مدح ائتمه‌سينه باخماياراق ايرانيت مقوله‌سي آچيسيندان ايران مماليکي محروسه‌سينده‌کي ميلليتلر مسئله سي نين اوستونه اؤرتوک چکمک اوچون سسسيزجه خيالي فارس قديمچيليک (باستانگرايليق) مقوله‌سيني اؤنه چکه‌رک 300 ايل عرب خليفه‌ليگي و 1000 ايله ياخين تورک و موغول شاهليقلاري حاکيمييتلريني گؤرمزدن گلمه‌گه چاليشار. بئله‌ليکله ژاکوبينلر ديل و مدنيت باخيميندان فرانسيز تماميتيچيليگيني تمثيل ائتديکلري و بوگون فرانسه ايستئمارچيليغي آتليندا اينيلده گن اينسانلارين نيفرتلريني قازانديقلاري کيمي فارس تماميتچيليگيني تمثيل ائدنلر ده ايران مماليکي محروسه‌سينده‌کي مظلوم ميلليتلرين نيفرتلريني قازانماقدا هئچ ده کئچميشدن عيبرت درسي آلميش و آلماقدا قرارلي گؤرونمزلر. بابک امير خسروي گئنه يازير:
" ... انطباق اصل «حق ملل درتعیین سرنوشت خویش» با واقعیت ایران، مفهومی جز استقرار دموکراسی و تامین حاکمیت ملت واحد ایران در تمامیت آن ندارد. به عبارت دیگر، مقصود برپایی حکومت و دولت بر خاسته از اراده ملت ایران در تمامیت آن است، نه تک تک اقوام و اقلیت‌های متشکله آن. به این ترتیب، هرخواستی، از جمله خود مختاری یا راه حل انجمن‌های ایالتی و یا هر شکل دیگر کشورمداری، جزو خواست‌های دموکراتیک‌اند. به همین ترتیب است رفع مضیقه‌ها، از جمله در زمینه فرهنگی و آموزش زبان مادری و امثال آنها. اینگونه خواست‌ها ربطی به اصل «حق ملل درتعیین سرنوشت خویش» ندارد. و درچارچوبِ مبانی و موازینِ دموکراسی و منشورِ حقوق بشر، قابل حل‌اند "[xiii].
اوسته گؤروندويو کيمي فارس ايسارتينه توتولموش ميللرين ديل و مدنيت آزادليقلاري دا فارس دؤولتچيليک ايداره و قوروملارينا ايحاله اولموش و ايحاله اولوناجاق مسئوليتلر اساسيندا حياتا کئچمه‌لي ايميش. ديل و مدنيت باخيميندان فارس ايستعمار گوجلري (ايستر ساغ و ايسترسه ده سول) ايسه، مينديکلري آتلاريندان اينمک نيتينده گؤرونمزلر. بو اساسدا ايران مماليکي محروسه‌سينده فارس تماميتچيليگي ايسارتينه توتولموش ميلتلرين آزادليقلاري بير چوخلاري گؤز بوياماغا چاليشديقلاري فارسليق دئموکراسي سيندا دئييل، هر هانکي ميللي توپلومون اؤز ايراده‌سيني اعمال ائتمک و اؤز الي ايله حياتا کئچه بيله‌جک و حلل اولوناجاق بير مسله ساييلار. بو دئديکلريميزه فارس دينچي حاکيميتي نين آناياساسيندا فارس اولمايان ائتنوسلار اوچون نظره توتولموش 15. و 19. بندلرين حياتا کئچمه‌ديگي، اورميه گؤلونون قورودولماسي، قاراداغدا زيلزيله‌ده ائو ائشيکلريندن اولانلارا يئترلي کؤمک ائديلمه‌ديگي بير يانا قالسين، خاريجي گوجلرين زيلزيله بؤلگه‌سينه يئتمه‌سينه ده مانع اولماسيني اؤِرنک گؤسترمک يئرلي اولار دئيه دوشونورم. دئمک بشر و اينسان حاقلاري فارسليق اساسينداديرسا، بو ميللتلر اؤز ميللي کيمليکلريندن واز کئچمه‌ديکلري دورومدا ايران مماليکي محروسه‌سينده بشر حاقلاري دئيه بير آنلاييش اولماياجاقدير. بو دا دئموکراسي آنلاييشي دئييل، فارس بربرييتچيليگي ساييلار. بو دوغرولتودا بابک امير خسرويدن اوخويوروق:
"... "... بعضیها … این اندیشه را پیش می‌کشند که تعهد ما به دموکراسی ایجاب میکند به خواست اکثریت هر قوم تشکیل دهنده ملت ایران در تعیین سرنوشت خویش تا حد جدایی تن در دهیم. به عبارت دیگر، تصمیم به تجزیه و جدائی و تکه پاره کردن پیکره ایران نیز با تک تک آنهاست!" [xiv].
اوسته ايشاره اولدوغو کيمي فرانسه ايستعمارچيليق مفکوره‌سينه سؤيکنميش اؤزلريني ژاکوبينچيلرين قاليغي حساب ائدنلرين دئموکراسي شعارلارينا اينانماق اولماز. بونلار دئموکراسي پوزو ايله اورتايا چيخديقلارينا باخماياراق اؤز دئديکلرينه اؤزلري ده اينانماديقلاري اوچون خوروزون يئله گيني بيله گيزلي توتماغا باشارمازلار. بئله اولدوقدا عوام خالق آراسيندا دئييلميش: آي دئموکراتماب شيادلار!! قولتوغونوزدان ائشيگه چيخميش، اوغورلاديغينيز خوروزون يئلگينه ايناناق مي، يوخسا اينانماديغينيز عوامفريبليک ائتمک اوچون آند ايچيم دئيه حضرت عباسا آندينيزا ايناناق مي؟ هانکي سينه ايناناق مي؟ بابک امير خسروي گئنه يازار:
" سرگذشت پرماجرای تلاش مردم ایران برای حراست از مرزو بوم میهن ما، تاریخی به مراتب قدیمی‌تر و طولانی‌تر از تاریخ دموکراسی نیم بند و زودگذر در کشور ما دارد. هنوز دموکراسی را بدست نیاورده ، بنام آن تمامیت ارضی ایران را بذل و بخشش نکنیم. سرورانی که به این مساله از راه دموکراسی و به اتکاء تعهد ما به محترم شمردن نظر مردم نزدیک می‌شوند، در نظر نمی‌گیرند که ما، همان قدر که به رعایت دموکراسی، یعنی حاکميّت مردم به مردم متعهد هستیم، در برابر استقلال و حاکمیت ملی و بطریق اولی تمامیت ارضی ایران که تبلور خواست و اراده تمامی ملت ایران است، نیز مقیدیم. بی تردید مثل هر ایرانی، حراست از آن را وظیفه خود می‌دانیم....." [xv].
اوسته‌کي قالين بليرلنميش کلمه‌لر اوزرينده دوراقلاديقدا بابک امير خسروي لرين عوامفريبليگي داها دا آرتيق اورتايا چيخميش اولار. بو باخيمدان بابک امير خسروي فارس سومکا پانيرانيست و فاشيست تشکيلات باشچيسي داريوش همايوندان هئچ ده اؤزونو فرقلنديره بيلمز. توپراق بوتونلوگو قونوسو آچيسيندان بابک امير خسروي لرده هر هانکي بير دئموکراسي آنلاييشي يوخ ساییلار.
قايناقلار و اتک يازيلار
[i] Dəniz İşçi, Teoriye Millət yə teoriye Həzfi Hoyivəti Millətha, 26.10.2012: http://kar-online.com/node/5452
[ii] A. Elyar: Nigahi be məqulati Nasyonalism movcud dər Azərbaycan (İran), qisməti dovum, 28.10.2012: http://iranglobal.info/node/11554
[iii] Babək Əmir Xusrəvi”, Pədideye Dovlət və Millət; Məhbəsi Milli və Bərrəsi İcmali An Dər İran: http://www.iran-emrooz.net/index.php/politic/more/41568/
[iv] Citoyen Fəransənin bir bölgəsinin adıdır.
[v] Yakobinlər (Jakobin) Fəransə inqilabı dönəmində siyasi quruplaşmalardan biri sayılarmış. Jakobinlər 1793. ildən Maximilien de Robespierres başçılığı altında solçuluq anlayışı əsasında Fəransə üçün şahlıq hakimiyət sistimi deyil, Cumhuriyət sistimini daha da uyqun hesab edirmişlər. Bu qurup Cumhuriyət Sistiminin yanısıra Fəransə istemar dilini də bir mədəniyyət daşıyıcı amil kimi qələmə almağa və onu Fəransə İmperatorluğundaki başqa etnoslara təhmil etməkdə sağ axınlarından daha da tutucu (mohafizəkar) bir davranış sərgiləməyə çalışarmış. Jakobin adı Jakobinerkloster Saint-Honoré adlı bir Kilisaya adına əsaslanmış. Bu qurup o kilisada, Parisin yaxınlığında öz toplantılarını keçirərmiş.
[vi] Dilə belənçi yanaşma bugün Fars sünnəti solçuluğunda da özünü göstərmək üzərədir. Yalnız öz dilində yazıb oxumayan və dil şuurundan arınmış, yoxsullaşmış və Fars təşkilatlarına ayaqçı kimi tutulmaqda özlərini məhküm edən zatlar bu məsələnin fərqında deyillər. Öz milli mənliyi və kimliyinə özgə yanaşma Fars olmayan ancaq milli bilincdən yoxsul, istər sağ və istərsə də sol nehilistlər arasında olduqca yayqın bir görünüm (fenomen) sayılar.
[viii] Babək Əmir Xusrəvi, bax orada.
[ix] Babək Əmir Xusrəvi, bax orada.
[xii] Babək Əmir Xusrəvi, bax orada.
[xiii] Babək Əmir Xusrəvi, bax orada.
[xiv] Babək Əmir Xusrəvi, bax orada.