علی شریعتی و فارس شعوبیه چیلیگی 9

آریا عیرقی یوخسا آریا نژادی؟!

 

کئچمیش دانیشیقلاردا علی شریعتی نین هدفلی اولاراق شیعه لیگی "تشیع علوی" دئیه فارسلیق آچی و زاویه سیندن عربلیک و تورکلوک قارشیسیندا دیکتمگی اویقون یول حئساب ائتدیگی و بو دوغرولتودا ایستر شیعه سنتی روحانیت و ایسترسه ده تئوکرات روحانیت ایله اوز اوزه قالدیغی اوزره بیلگی وئردیک. اوسته لیک علی شریعتی نین فردوسینی شیعه تقدیم ائتدیگی گؤروشلرین ده یالان اولدوغونو اورتایا قویدوق. بو دئدیکلریمیزین یانی سیرا ایسلامدان اؤنجه کی "آریانا، ایرانا و ائرانویژ" آنلاییشی نین دا ایلک اولاراق پامیر چؤللری[1] و سونرالار اورتاآسیا ایله هند چایی نین آراسیندا کیچیک بیر جوغرافی بؤلگه اولدوغو اوزره بیلگی وئردیک[2]. فردوسی نین ایران آنلاییشی ایسه غزنی یوخسا غزنه و اطرافینداکی بؤلگه لر ساییلارمیش[3].  علی شریعتی نین بوگونکو "ایرانیت" آنلاییشی ایسه فارس دیلینی اساس گؤتورموش فارس حاکیمیتچیلیگی داها دقیق دئییلسه، "ایران ممالیکی محروسه سی یوخسا فارس امپراتورلوغو ساییلار. بو اساسدا علی شریعتیدن اوخویوروق:

" بیرینجی و ایکینجی قرن بیزه اؤنملی و مهم اولان بیر دؤره نین بیر باشقا دؤنم و دؤره دگیشمه سیدیر. بو دؤنم و دؤره لرده ایکی دگیشمه نی گؤزدن کئچیرمک لازیم: - قدیم ایران نین ایسلام ایران نینا دگیشمه سی و سونوندا بیرینجی ایسلام دؤنم و دؤرونون ایکینجی ایسلام دؤنمی و دؤرونه دگیشمه سی. بیرینجی دؤنم و دؤره-ده ایران نین خالص مدنیتی ایسلام مدنیتی قارشیسیندا (علیهینده) یئر آلمیش. ایسلام بیر روحیه اولاراق بوتون ایران مدنیتی نی سارانا و محاصیره ائده نه دک ایران مدنیتی ایله ایسلام مدنیتینی بیربیرلری ایله ساواش ایچینده اولموشلار. ایکینجی دؤنم و دؤره ایرانین مسلمانلاشماسیدیر. دئمک، ایلک ایرانلی مسلمان اولموش. ایرانلی دؤنمی و دؤرو مسلمان دؤنمی و دؤرونه چؤنموش. "آریایی گؤروش و باخیش" اؤزونه خاص اولان مدنیت و مذهب ایسلام ایدئولوژیسی و سامی مدنیتینه چئوریلمیش. هانکی اؤزللیک و خاص شئیلر قدیم ایران مدنیتینده وار ایمیش و اونلار ایسلام مدنیتینه چئوریلمیش ؟ ( بیر سؤز ایله دئسک، نه، نه اولموش؟ ایرانین ساسانلی دؤنمینه عایید اولان نه لری ایسلامیت قارشیسیندا گئری گئتمیش و دالی قالمیش؟)".[4]

اوسته گؤروندوگو کیمی علی شریعتی ساسانلی مدنیتینی فارس مدنیتی دئیه، بو دیل و مدنیتی بوتون ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس اولمایان دیل و مدنیتلرین ده اؤنجولو و قاباقکی تمثیلجیلری دئیه قلمه آلار. فردوسی نین شاهنامه کتابیندان، یونان و روم مؤلیفلرین ده گلدیگی قناعتیندن بللی اولدوغو کیمی قدیم ایران آنلاییشی آریانا، ایرانا دئیه اورتا آسیا و هند چایی آراسیندا کیچیک بیر جغرافی بؤلگه اولموش. آدی چکیلن بؤلگه یه آشاغیدا آدی سیرالانمیش دؤلتلر زامان زامان؛ بعضا بیر بؤلومونه، بعضا ده هامیسینا حؤکومت ائتمیشلر:

حؤکومتلر

ایللر آراسیندا

 

خاخام انشانلار (خاخامنشیان)

550- 330 میلاددان اؤنجه یه دک؛

 

ماکادونلولار

330-دان 250 میلاددان اؤنجه یه دک.

 

هیند امپراتورلاری (مَوریانلار)

275-دن 185 ایل میلاددان اؤنجه-یه دک.

 

گرئکو باخترلر

250-دن 110 میلاددان اؤنجه یه دک. 

 

گارتلار

160 ایل میلاددان اؤنجه-دن 225 ایل میلاددان سونرایا دک

 

هیندو- یونانلیلار

155-دن 90 میلاددان اؤنجه یه دک

 

کوشانلار

110 میلاددان اؤنه-دن 225 میلاددان سونرایا دک

 

هندو-سکیتلر

90 ایل میلاددان اؤنجه ... ،

هندو-پارتلار

20-دن 225 میلاددان سونرایا دک

ساسانلیلار (ساسانیها)

275-دن 650 میلاددان سونرایا دک؛

هندو- ساسانلیلار

345-دن 450 میلاددان سونرایا دک

خیوتینلر (کیداریتلر)

360-دن 465 ایل میلاددان سونرایا دک.

هئپلالیتلر

450-دن 565 ایل میلاددان سونرایادک

دئمک، علی شریعتی نین "قدیم ایران" آنلاییشی اورتاآسیا و هند چایی آراسیندا یئر آلمیش تاریخده کی ایران و آریانا دئییل،  ساسانلی امپرتورلوغو ساییلار. بو امپراتورلوق  224 میلاددان سونرا اردشیر باشچیلیغی ایله قورولماسینا باخمایاراق 633 اینجی ایل ایسلامیتین غربدن شرقه دوغرو ایلریلمه سی ایله ساسانیلر غربدن شرقه دوغرو گئری اوتوراراق 651 میلاد ایلینده دیل و مدنیت اولاراق بیر دفعه لیک تاریخه گؤمولموش و دفن ائدیلمیشلر.

فارس ذهنیتلی و اؤزلرینی ایران مدنیتیلی قلمه آلان انسانلاردا خالیصلیک مسئله سی، او جومله-دن "آریالی مدنیتی" آنلاییشی قاجار شاهلیغی نین سون زامانیندا آوروپایا گلمیش اؤرنجی محفللرینه آوروپادا و او جومله-دن آلمان راسیستلری طرفیندن آشیلانمیش و تزریق اولموش نژادپرستلیک و فاشیستلیک مفکوره سینه اساسلانار. ایران ممالیکی محروسه سی نین تاریخ بویو مختلیف خالقلارا مسکن و  کئچیت یول اولدوغونو و فارسچانین دا تورک شاهلیقلاری واسیطه سی ایله بیر دیوان دیلی اولاراق بو توپراقلارا گتیریلدیگینی نظره آلارساق، علی شریعتیلرین کئچمیشه دوغرو "فرهنگ ایرانی و آریایی خالص" آنلاییشی نین نه اؤلچوده مسخره اولدوغو اورتایا چیخار. دئمک، کئچمیشده اولدوقچا مختلیف خالقلار و مختلیف مدنیتلر ایران ممالیکی محروسه-سینه حاکیم اولموشلار. بئله لیکله هر هانکی بیر خالص مدنیتدن سؤز آچماق ساوادسیز انسانلار اوچون ساده لیک، اوخوموش انسانلار اوچون ایسه عوامفریبلیک و شارلاتانلیق ساییلار.

 

راسیستلیک آنلاییشی (عیرق و نژاد توتوشدورما آنلاییشی)

 

علی شریعتی آریاچیلیق مقوله سینه قاپیلاراق نژاد توتوشدورماسینا و آریالیلارین اوستون نژاددان اولدوغونا داییر یازمیش:

"آریالی نین دینج و ساکیت اولماسی:آریالی دینج و ساکیت بیر عیرقدیر. بونون ترسینه ساملی عصبانی بیر عیرقدیر. داورانیش، موسیقی، دانیشیق سایاغی،  آریالی و ساملی کلمه لر، ائله جه ده عقیده لر بو فرقلی و ضدیتلی مقاملاری اورتایا قویار. داریوش، ایران کلمه لری اوزون سسلی اولدوقلارینا باخمایاراق عربجه کلمه لر قیسا سسلی و تند حرفلر ایله ایفاده اولونار؛ اؤرنک اولاراق فارسچا "شیر" کلمه سی عربچه ده "غضنفر". "غضنفر" کلمه سی چوخ حرفلی اولماسینا باخمایاراق تند ایفاده اولونار. باشقا بیر اؤرنک ایران و عرب کلمه سی. ساملی کلمه لرین قارشیسینا و مقابیلینه  ایرانلی و هیندلی  کلمه لر قویولدوقدا بیز آریالیلارین دینج و ساکت (اوخو: مدنی) بیر عیرق اولدوغوموز اورتایا چیخار.

معنوی باخیمدان دا آریالی اولماق عرب و ساملی اولماقدان فرقلی ساییلار، بیربیرلری ایله فرقلیدیرلر. آریالیلار دینج و ساکت و عربلر ایسه حرکتلیدیرلر. هر ایکی عیرق (آریالی عیرقی و سام عیرقی) بیر دین رهبرینه اینانمیش و بیر قورتاریجی نی انتظار چکرلر. آریالیلار هر مین ایلده بیر قورتاریجی (نجات وئریجی) شخصی گؤزلر و قورتولوش اومارلار. ساملیلار ایسه هر یوز ایلده بئله بیر شخصین گله بیلمه سیندن سؤز آچارلار.... زردوشت یانچیلاری هر مین ایلده بیر یول "سوشیانت (نجات وئریجی شخصی)ین گله بیلمه سیندن سؤز آچارلار (ایضاح: علی شریعتی نین بو ادعاسینا اساسا بهائیلیک ده بو اساسدا محمدعلی باب طرفیندن اورتایا قویولموش. دئمک، اؤزلرینی آریالی قلمه آلان راسیستلر اوچون ایسلامیت داها بیر اینانج اولاراق کئچرلی ساییلمازمیش). (علی شریعتی آرتیرمیش:) بیزیم (آریالیلارین) قرن بیریمی و واحیدی یوز ایل، عربلر و ساملیلارین ایسه اوتوز ایلدیر. بو اساسدا عیرق نئجه لیگی (کیفتی) اؤز اتکی و تأثیرینی عیرق و نژادا دا قویموش گؤرونر. سامللیلارین باخیش آچیلاری (زاویه دی) آتمیسم (ذره بین) یوخسا آغاج گؤرن و آریالیلارین باخیش آچیلاری (زاویه دی) مئشه و اورمان دئیه قلمه آلینار. حرکتلی انسانلار ذره نی بیله گؤرر، ساکت انسانلار ایسه مسئله نی کلی حالتده اله آلار"[5] .

اوسته گؤروندوگو کیمی علی شریعتی جغرافی هاوا قوشوللاری نین دیل اوزره اتکی و تأثیرینی و دیل اؤزللیگینی درک ائتمکدن عاجیز قالاراق دیل و مدنیت آییریمی و فرقی "نژاد" مسئله سی ایله ایضاح ائتمگه و دولاییلی اولاراق عربلیگی آشاغیلاماغا و  اؤزلری نین قلمه آلدیغی توپلومو "بیز آریالیلار" آنلاییشی نی اوستون قلمه آلماغا چالیشمیش. بو آنلاییش جامعه شناسلیق بیلیمینده قوروپ دینامیسماسی دئیه بیر آنلاییشا اساسلانار. بو آنلاییشا اساسا هئچکس اؤز یوغوردونون تورش اولدوغونو، اؤز قوروپونون قابلیتسیز و باشاریقسیز اولدوغونو قبول ائتمز. علی شریعتی-یه گؤره ده سامیلر دار باخیشلی(تنگ نظر) "آتومیسم(درخت نگر)"؛ علی شریعتی فارسلاری باغلادیغی و نسبت وئردیگی آریالی عیرق ایسه گئنیش باخیشلی (وسیع بین و جنگل نگر)دئیه  قلمه آلینمالی ایمیش!!.

بیلیندیگی کیمی آلمانلار دا اؤزلرینی آریالی قلمه آلارلار. آلمانجادا فارسچانین ترسینه اولاراق اوزون سسلی یوخدور. فارسچادا قیسا "a" اولمادیغی اوچون فارسلار آلمانجانی دوغرو و دوزگون ایفاده ائده بیلمزلر. فارس دیللی انسانلار آلمانچا دانیشارکن "ā" ایله "a" آراسیندا معطل قالارلار. اؤرنک اولاراق Guten Abend (یاخشی آخشاملار) کلمه سینده اولان سسلی "a" حرفی نی اوزون "ā" دئیه  ایفاده ائتسه لر، گولونج قلمه آلینار، قیسا دا ایفاده ائده بیلمز، گولونج بیر دوروما دوشرلر. "ö" ایله "ü" حرفلری ده آلمانجادا اولدوغو اوچون تورکلر آلمانجانی فارسلاردان داها دا راحات تلفظ ائدرلر.  

علی شریعتی نین اوسته ادعا ائتدیگی "قرن" مسئله سینه گلدیکده بو کلمه (قرن) ایلک آنلام و معنادا هر هانکی بیر سای ایفاده ائتمدیگی اوچون بو کلمه یه سونرا ایکینجی بیر آنلام و معنا یوکلنمیش گؤرونر. بو مسئله یه دئگینمدن اؤنجه "قرن" کلمه سی نین ایسلامیتین باشلانیشیندا و اوندان اؤنجه لر هانکی آنلام و معنا داشیدیغینی ایضاح ائتمگه چالیشاق. "قرن" کلمه سی قرآن مجیدده "جمعیت" آنلام و معناسی داشییان بیر کلمه ساییلار.

بئله لیکله بیر سورقو اورتایا قویولار: "قرن" کلمه سی هانکی آنلام و معنا داشییارمیش؟  جاواب: بیر توپلومون بیر یئرده یاشاماسی و اونون باشقا توپلوملا دگیشمه و عوض ائدیلمه سی نین چکدیگی سورج و پروسه "قرن" ساییلارمیش. قرآن مجیدین انعام سوره-سیندن اوخویوروق:

" أَلَمْ يَرَوْا كَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْنٍ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ مَا لَمْ نُمَكِّنْ لَكُمْ وَأَرْسَلْنَا السَّمَاءَ عَلَيْهِمْ مِدْرَارًا وَجَعَلْنَا الْأَنْهَارَ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهِمْ فَأَهْلَكْنَاهُمْ بِذُنُوبِهِمْ وَأَنْشَأْنَا مِنْ بَعْدِهِمْ قَرْنًا آخَرِينَ "[6].

ترجمه: "مگر اؤزلریندن قاباق نئچه نئچه نسیللری (جمعتیلری) هلاک ائتدیگیمیزی گؤرمدیلر می؟ اونلارا (جمعیتلره) یئر اوزونده سیزه وئرمدیگیمیز مکانلار وئرمیشدیک. گؤیدن اونلارا آردی کسیلمگن یاغیشلار گؤندردیک و (شهرلرین) آلتیندا آخان آرخلار چکدیک. سونرا بیز اونلاری گوناهلارینا گؤره هلاک ائتدیک و اونلاردان سونرا آیری بیر نسیل (جمعیت) تؤرتدیک"[7].

اوسته گؤروندوگو کیمی "قرن" کلمه سی ایلک اولاراق "جمعیت" آنلامی داشییان بیر کلمه اولموش. اسلام تاریخینده  انسان توپلوملاری و جمعیتلری نین عؤمورلرینی نظره آلاراق "قرن" کلمه سی "نسل" آنلامیندا و معناسیندا دا ایشلنمیش. ابن منظور "لسان العرب"[8] سؤزلوک کتابیندا یازمیش:

"بیر نسلدن سونرا گلن نسله "قرن" دئییلر و نسل آنلاییشی ایسه اولدوقجا فرقلیدیر: 1- اون ایل؛ 2- ییرمی ایل؛ 3- اوتوز ایل؛ 4- آتمیش ایل؛ 5- یئتمیش ایل؛ 6- سَکسَن ایل".

دئمک، "قرن" آنلاییشی عرب ادبیاتیندا "اوتوز ایل" دئییل، "جمعیت"، "نسل" و "عهد و زامان" آنلامینلاریندا  دا ایشلنمیش بیر کلمه اولموش. آشاغیدا گؤره جگیمیز دک "ایران دیللری" قوروهو آد وئریلمیش دیللرده ده ایلک اولاراق "قرن" یئرینه "سده" دئیه "اون گون" یوخسا "بهمن آیی نین اونونجو گونو" دئیه آنلاشیلمیش.

"قرن"  کلمه سینه "یوز ایل" آنلام و معناسی یوکلمک ایسه "ایل سایی" دئیه یونان ادبیاتیندان چئویرمک و ترجومه ائتمک یولو ایله اورتایا قویولموش بیر آنلام و معنا ساییلار.

 یونان ایل ساییندا Hektode  griechisch ἑκατόν hekatón „ hundert“" یوز ایلی ایچرمیش بیر زامان ساییلار. مسیحیتین زامان حئسابلاماسینا گؤره تاریخ ساییمی  عیسا مسیحین دوغولدوغو ایل، بیرینجی ایل دئیه باشلار  و هر  قرن یوز ایل ساییلار. عیسی مسیحین آریا عیرقیدان اولمادیغینی و بو ایل ساییمی نین دا دینی بیر آنلاییش اولدوغونو نظره آلارساق، علی شریعتی نین آریالیلارا نسبت وئردیگی آنلاییش دا باطیل ساییلار.  دینی بیر آنلاییشی عرق و نژاد آنلاییشینا و اؤزللیکله  "آریا" آنلاییشینا دوگونلمگه چالیشماق فارس راسیستلیک مقوله سی نین چنبره سینده یئر توتماقدان خبر وئرر.  "قرن" کلمه سی نین فارسچادا "یوز ایل" دئیه باشا دوشولمه سی ترجومه یولو ایله غرب ادبیاتیندان آلینمیش بیر  آنلاییش ساییلار. بیلیندیگی کیمی فارس ادبیاتیندا "یوز" کلمه سی سای اولاراق  "صد" یازیلار. آنجاق "Hektode " یئرینه "سده ایشلنمه سی سوندان دوشونولموش، یوخسا "بهمن آیی نین اونونجو گونو" اولان "سده" کلمه سینه باشقا بیر آنلام و معنا یوکلنمیش مقام ساییلار. بیلیندیگی کیمی "سده" کلمه سی  "ایران دیلللری" قوروپونا عایید اولان خالقلار و توپلوملاردا  "بهمن آیی نین اونونجو گونو" تعطیل  دئیه "سده" آدلانارمیش[9]. دئمک، علی شریعتی نین "آریا" و "سامی" ادعاسی دا واقعیتلر ایله اوست اوسته دوشمز. قیسا سؤزله دئسک، دیللرده هانکی کلمه نین نئجه ایشلنمه سی عرق و نژاد آنلاییشی اساسیندا دئییل، انسانلار آراسی بیر آنلاشما (قرارداد) ساییلار.

 

غزنوی و سلجوقلولارا یاناشماسی

 

علی شریعتی تورکلوگو هضم ائده بیلمدیگی اوچون کئچمیشه دؤنوش تورک شاهلیقلارینی پیسلمیش، اوخویوروق:

"منیم نظریمه گؤره تاریخ گؤرونوشو و ظاهری عکس ائتدیگی اوچون بشر یاشاییشی اوچون تاریخ بؤیوک جنایتکار ساییلار. بو جانی حقیقتی گؤرمه میش و آیاغینی کوچه یه بیله قویمامیش. بیزیم بئشینجی، آلتینجی و یئتدینجی قرنه عاید اولان ادبیاتیمیز فارسچا بیلمگن سلجوقلولار و غزنه لیلر آدینا ثبت اولموش. فردوسی نین چکدیگی 30 ایل زحمت قانماز و فارسچا ایله مخالیف اولان سلطان ماحمودون آدینا یازیلمیش. بو تاریخین قضاوت سایاغی و روشی ساییلار. بوگونکو آیدین نین (اوخو: فارس آیدینی و فارس مدنیت راسیستلری نین) وظیفه سی اؤزونو بو یانلیش قضاوتلردن اوزاق توتماق و تاریخدن نجات تاپماق ساییلار. بیز هر زاماندان داها دا آرتیق بئلنچی بیر تاریخی چؤپ قابینا آتمالی و تاریخده  گیزلنمیش و دفن اولموش مقاملاری دیریلده رک چکیب ائشیگه چیخارمالییق"[10] .

علی شریعتی نین تاریخه بئلنچی یاناشماسی اولدوقچا گولونج گؤرونر. دئمک،  تاریخ جنایت دئییل، جنایت پیس گوج قوللانماق و قدرت برابرسیزلیگی نین سونوج و نتیجه-سینده اورتایا چیخان فاجعه ساییلار. بو باخیمدان جنایتی تاریخ ائتمز، هر هانکی جانی و حاکیم بیر قدرت جنایت ائدر و جانی ساییلار. علی شریعتی نین تاریخ اوزره بئله چیخیش ائتمه سی هانکی روح عالمینده بئلنچی دوشونجه یه دالدیغینی اورتایا قویار. بو دا "ایران فرهنگی" باشلیغی آلتیندا اورتایا چیخمیش فارس راسیستلری و فارس مدنیت راسیستلری نین نئجه بیر جانیلیک دوشونجه سی و مفکوره سی داشیدیقلاریندان خبر وئرر. دئمک، علی شریعتی بو ایفاده لری سرگیلمک ایله فارس حاکیمیتینه تابع توتولموش بوگونکو آذربایجان تورکلوگونو، کئچمیشده بابالاری فارسلارا آغالیق ائتمیشلر دئیه اونلاری سوسدورماغا چالیشار ایزلنیم و تأثیرینی بیر احتمال اولاراق اورتایا قویار. ادبیات مطرح اولدوقدا تورک شاهلیقلاری ایران ممالیکی محروسه سینه حاکیم اولدوقلارینا باخماراق یالنیز اؤز حاکیمیتلرینی دوشوندوکلری و اؤز ملی منلیک و کیملیکلرینی درک ائتمدیکلری اوچون آذربایجان تورکلوگو بوگون فارس ایستعمارچیلیغینا توتولماقدا یالنیز و یالنیز تورک شاهلیقلارینی مقصر گؤرمه لیدیر. دئمک، فارس دیلی نین تورک شاهلاری طرفیندن دیوان دیلی اولاراق قورونماسی، تورک شاهلاری نین عرب دیلی و مدنیتینی گئری اوتورتمالاری و فارسلیغی ایران ممالیکی محروسه سینه گتیرمکلری و گونوموزه دک قورویوب یاشاتمالاری فارسلیق اوچون هر هانکی بیر ضرر نصیب ائتمیش دئییل. دئمک، علی شریعتیلر بوگون بو دوغرولتودا تاریخی گوناهلی قلمه آلارکن آذربایجان تورکلوگو ده کئچمیشده کی تورک شاهلیقلارینی یالنیز اؤز حاکیمیتلرینی دوشوندوکلری، تورک ملی منلیک و کیملیکلرینه اؤنم و اهمیت وئرمدیکلری اوچون اونلاری گوناهکار قلمه آلاراق تاریخی خطالاردان عبرت درسی آلمانی و بوگون فارس ایستعمارچیلیغینا یوخ دئمه نی اؤزو اوچون دوغرو و دوزگون چیخیش یولو حئساب ائتمه لیدیر. 

                                 

 

ایشیق سؤنمز، 03.08.2018


 

[1]           ایشیق سؤنمز، ایرانویچ یوخسا ائران وئژ (پامیر)، تاریخ 30.12.2008: www.isiqsonmaz.com/54.htm

[2]           ایشیق سؤنمز، قدیم ایران(ایران باستان) اوزره بیلگی و معلومات، تاریخ 19.01.2018: http://www.isiqsonmaz.com/Seite%20364.htm

[3]           ایشیق سؤنمز، علی شریعتی و فارس ععوبیه چیلیگی (6(، تاریخ 28.07.2018:  http://www.isiqsonmaz.com/Seite377.pdf

[4]           علی شریعتی، بازشناسی هویت ایرانی- اسلامی، ص. 41 - 42

[5]           علی شریعتی، بازشناسی هویت ایرانی- اسلامی، ص. 42 - 43

[6]           قرآن مجید، قم، 1380، سوره انعام، آیه 6.

[7]           میرزه رسول اسماعیلزاده دوزال، قرآن کریم آذربایجان تورکچه سی ایله ترجمه سی؛ آیه 6.

[8]           لسان العرب بؤیوک بیر عربچه سؤزلوکدور. اونو ابولفضل جماالدین محمد بن مکرم رویفعی (محمرم آیی 630 ه.ق تاریخینده دوغولموش و شعبان آیی 711 تاریخینده دونیاسینی دگیشمیش) توپلامیش. ابولفضل جمالالدین محمد ابن منظور لقبی ایله تانینمیش.

[9]           Junker – Alavi, Persisch-Deutsches Wörterbuch.

[10]          علی شریعتی، بازشناسی هویت ایرانی- اسلامی، ص. 47