صیفت، بلیرتج و ایلگج

1.       صیفت

لاتینجه adiectum : علاوه اولموش، یونانجا epitheton آلمانجا Eigenschaft و Beiwort، عربجه صفة آدلانار. صیفتلر یاخشی، یاواش، برک، یاشیل و ساییره سؤزجوکلر و کلمه لردیرلر. اونلارین ایشلوی آنلامبیلیم Semantik آچیسیندان بیر شئی بیر شئیین خاصیتی کیمی ایفاده ائتمکدیر. قئرامئر آچیسیندان صیفت، سؤزدوزوم (سینتاکس) اولاراق آدسؤزجوگو یانیندا یئرله شر (اونا بلیرتمه صیفتی و وجه وصفی ده دئییلر. اؤرنک اولاراق: یاشیل چپر. "یاشیل" کلمه سی "چپر"ین هانکی بویاقدا اولدوغونو دینله ییجی اوچون ایفاده ائدر). صیفت آدسؤزجوگونون یانیندا یئرلشدیگی نین یانی سیرا بیر قوشاچ (-dır/-dir əki vəya dəyil kələməsi ) طرفیندن ده ایداره اولونار. بو دورومدا صیفت ایله قوشاچ بیر یوکلم "Prädikat" اولوشدورارلار. بئله لیکله او داها صیفت دئییل، یوکلملی و یا prädikativ آدلانار. دئمک، "چپر یاشیلدیر" ایفاده سینده "چپر" سؤزجوگو "اؤزنه (مبتدا، نهاد، Subjekt )" آدلانارکن"یاشیلدیر" یوکلم (گزاره) ویا Prädikat ساییلار. "یاشیلدیر" ایفاده سینده "یاشیل" یوکلملی prädikativ ساییلارکن "–دیر" قوشاچ آدلانار. صیفتلر یالنیز سؤزدوزوم (سینتاکس) ایشلوی (عملکرد) نی حیاتا کئچیرمه دیکلری و آیری گؤرئولر اوستلندیکلری اوچون آشاغی بؤلوملره بؤلونرلر:

أ‌-        بلیرتمه و یوکلملی (Prädikativ) صیفتلر (یاشیل، بؤیوک، یئنی)، آنجاق درجه لن مه گن (اؤلدوروجو، سوبای).

ب‌-    یالنیز بلیرتمه صیفتی (اؤرنک: کئچمیشده کی شاه: شاهلیق زامانی کئچمیش شخص)

ت‌-    یالنیز یوکلملی (prädikativ) صیفتلر (اؤرنک: حاکیمیت گوناهلیدیر).

صیفت و بلیرتچ (ظرف) لرین اوزک بیریملری بللی علامتلری دوناندیقلاری اوچون آنلامبیلیم (سئمانتیک) آچیسیندان صیفت و بلیرتچ (ظرف) آراسیندا بللی بنزرلیکلر وار. اوخوناقلی یازماق: اوخوناقلی خطی اولماق. صیفتده آچیقجا (صراحتن) یوخسا دولاییسییلا (ضمنن) بو ایرالامالار (سجیه لر) بللی قایدالارا اساسلانارسا، ایلگی صیفتی سؤز قونوسو اولار.

1.1              صیفتلری صینیفلمه:

1.2              صیتفلری آنلامبیلیم آچیسیندان صینیفلمک

صیفتلر صیفتلری بلیرله گن سؤزجوکلردیرلر. بئله بیر آنلامبیلیم اساسیندا سؤزجوکلر صیفتلری اولان اشیالاری بلیرله دیکلری اوچون آدسؤزجوگو [Nomen اؤرنک اولاراق بیتیک (نامه)، داش] ائله جه ده صیفت (Adjektiv) تانیملاری (Definition) بیر بیرلریندن سئچیلمه لیدیرلر. ائله جه ده قوشا سؤزجوکلر؛ اؤرنک اولاراق دؤزوم/ دؤزوملو ؛ گوج/ گوجلو و ساییره آراسیندا اولان مقوله فرقلیقلاری قارماقاریشیقلیغا یول آچابیلر دئیه دوشونمه لی ییک (اؤرنک اوچون: اوختای گوجلودور. اوختایین گوجو وار).

1.3               آنلامبیلیم (سئمانتیک) آچیسیندان صیفتلر اؤزلرینی نیسبی و موطلق دئیه فرقلندیررلر.

1.4             نیسبی صیفتلر

نیسبی صیفتلر بیر شئییین نئجه لیگینی ایفاده ائدرلر. بو صیفتلر  بو شئییی آیری شئیلر ایله قارشیلاشدیردیقدا یالنیز او شئیه عاییددیرلر. اؤرنک اولاراق "کیچیک" بیر نیسبی صیفتدیر. دئمک، کیچیک شئیلر اوچون صینیف آیریمی یوخدور. کیچیک فیل، بؤیوک و معمولی فیل ایله قارشیلاشدیریلدیقدا کیچیک ساییلا بیلر. آنجاق کیچیک فیل بیر قاریشقا و بؤجک ایله قارشیلاشدیریلدیقدا هئچ ده کیچیک دئییل، بؤیوک حئیوان ساییلار. Eisenberg ین گؤروشونجه نیسبی صیفت بیر شئیدن اورتلاما (متوسط) الده ائتدیگیمیز دوشونجه یه اساسلانار. بو گؤروشون موختلیف شئیلر ایله ایلگیلی اولدوغونا باخمایاراق بو مسئله نی گئنللشدیرمک دوزگون اولماز. اؤرنک اولاراق؛ بؤیوک یووارلاق (داییره) مسئله سی. بؤیوک و کیچیک یووارلاق مسئله سینی نظره آلدیقدا بیلیندیگی کیمی یووارلاقلار اوچون اورتالاما بؤیوکلوک تانینمامیش.

1.5      موطلق صیفتلر

نیسبی صیفتلرین ترسینه اولاراق موطلق صیفتلر تانینمیش شئیلره اویقونلاشدیریلارلار. موطلق صیفتلر اونلاری آیری شئیلر ایله قارشیلاشدیراجاق دئییل، اونلارا اویقونلانار. اؤرنک اولاراق؛ آیری شئیلرین هانکی بویاقدا اولدوقلاریندان  آسیلی اولمایاراق یاپراق یاشیلدیر دئمک اولار.

1.6      ایلگی (نیسبت) و نئجه لیک صیفتلری

Helbig و Buscha ایلگی (نیسبت) و نئجه لیک (کئیفیت) صیفتلرینی بیر بیرلریندن آییرد ائده لر. اونلارین گؤروشلرینه اساسن بؤیوک، عاغیللی، ساغالابیلن نئجه لیک صیفتلریدیرلر. نئجه لیک صیفتی بیر شئیین بلیرتی (نیشانه) سینی اصیل آنلامیندا ایفاده ائدر. نئجه لیک صیفتلری نین ترسینه اولاراق ایلگی (نیسبت) صیفتی  سؤزجوک (کلمه) باخیمیندان بیر شئیین بلیرتی (نیشانه) سینی باشقا بیر شئی ایله ایفاده ائدر؛ اؤرنک اولاراق آتالیق، بولغارلی، دوننکی، بوگونکو. آتالیق: آتا ایله ایلگیلی (آتا ایله رابیطه سی و نیسبتی اولان). بولغارلی: بولغاریستان ایله ایلگیلی (رابیطه سی اولان). دوننکی: دونن ایله ایلگیلی. ایلگی صیفتلر درجه لنمزلر. اونلار آیریلمیش صیفتلردیرلر.

1.7      صیفتلری قارشیلیقلی (Polar) صینیفلمک

آنلامبیلیم صیفتلریندن سونرا قارشیلیقلی صیفتلر (polare Adjektive, Dimensionsadjektive) تانینمیشلار. قارشیلیقلی صیفتلر بیر درجه لنمه جدولینده، بیر بویوتدا سیرالانارلار. صیفتلر ایکی ایکی بیربیرلرینه موخالیف دورومدا یئر آلارلار (اؤرنک اولاراق: بؤیوک-کیچیک، اوزون- قیسا، اوجوز- باها). محدودیت سیز بیر صیفتین وارلیغینی ایفاده ائدن صیفت علامت سیز و طرفسیز بیچیمده ایشلوی (عملکرد) نی حیاتا کئچیرر و ایشله نر. یالنیز بیر مربوط اولان صیفت سؤز قونوسو اولدوقدا او ایفاده اولونمادان بؤیوک اؤلچوده وار اولمالیدیر. بئله لیکله شخص یئنی دوغولموش اوشاغین "یاشی" اوزره سوروشارکن: نئچه یاشیندادیر (نه قدر جاواندیر، دئیه سوروشولماز.)؟. ائله جه ده بیر قیسا یول اوزره سوروشارکن: تبریزین توفارقانلا اوزاقلیغی نه قدر/نئچه کیلومتردیر (تبریزین توفارقانلا یاخینلیغی نه قدردیر، دئیه سوروشولماز)؟.

1.8            صیفتلرین سؤزدوزوم (سینتاکس) ایشلولری

صیفتلر اوچ موختلیف سؤزدوزوم (سینتاکس) سایاغی ایشله نه بیلرلر:

1.8.1   بلیرتمه صیفت: سورعتلی قاچان

1.8.2   یوکلملی (prädikativ) صیفت: قاچان سورعتلیدیر.

1.8.3   بلیرتچلی (ظرفی) صیفت: او سورعتلی قاچیر.

یوکلملی صیفتلر قوشاچ دئییلن –idi/-ıdı  و dəyil کلمه سی و باشقا قوشاچ ائدیملر (فعللر)، اؤرنک اوچون "اولماق" و ساییره لر ایله یوکلم (Pädikat) اولوشدورارلار؛ اؤرنک اولاراق:اوختای خوشحالدیر، اوختای خوشحال دئییل، اوختای خوشحال اولموش.

یوکلم ایچریسینده صیفت یوکلملی ساییلار. یوکلملی دورومدا صیفت ائدیمدن (فعلدن) آسیلیدیر. بو دورومدا سؤزدوزوم (سینتاکس) آچیسیندان صیفت، یوکلملی صیفت (Adverbialadjektiv) آدلانار، اؤرنک اولاراق: اوختای یالنیش اوخور. بوردا صیفت فعلدن آسیلیدیر. یانلیش عملین نه اولدوغونو ائدیم (فعل) اورتایا قویمالیدیر.

2.        بلیرتچ (ظرف، قید، Adverb)

بلیرتچ آلمانجا Adverb  چوخولو (جمعی) Adverbien لاتینجه ad verbum ائدیمه (فعله) یؤنلمیش، ائدیم (فعل) ایله ایلگیلیده اولان سؤزجوک (کلمه) دئمکدیر. بلیرتچلر دورومو بلیرلرلر. او دورومدا ائدیمده (فعلده) ایفاده اولموش عمل یئرینه یئتیریلر. بلیرتجلر آشاغیداکی باشلیغلار آلتیندا بؤلونرلر:

-          ایستملی (اختیاری) یوخسا گرکلی (ایجباری) اولدوقلاری اساسیندا (سؤزدوزوملو)

-          بیر دورومون تورونو بلیرله مک اساسیندا (آنلام بیلیملی)

-          بیچیم بیلگیسی اساسیندا (مورفولوژیک)

ائنگئل Engel اَ گؤره گرکلی و هئلبیگ/بوش Helbig/Busch آنلاییشیندا ایستملی (ایختیاری) بلیرتجلر بوتونلتمه (تکمیللتمه) کیمی گؤرونرلر. ائنگئل آشاغیداکی اوچ بوتونلتمه لری بیربیرلریندن آییرد ائدر:

-          یؤن بوتونلتمه لر Direktivergänzungen (یؤنو بلیرله مک اوچون یئرلی بلیرتجلر، اؤرنک اولاراق تبریزه دوغرو).

-           دوروم بوتونلتمه لر Situativergänzungen  (ائشیدیلمیش یئرلی بلیرتجلر، اؤرنک اولاراق تبریزده)

-          گئنیشله ییجی بوتونلتمه لر Expansivergänzungen .

بو گؤروشه اساسن یئرلی، تورلو و زامانلی بلیرتجلر گئنیشله ییجی بوتونلتمه لر ده Expansivergänzungen یئر آلارلار، اؤرنک:

اون کیلویا یاخین "او اون کیلویا یاخین آریخلامیش" تومجه (جومله) سینده.

یاریم مئتیر "آغاچ هر ایل یاریم مئتیر بؤیوموش" تومجه سینده.

چوخ "توپلانتی چوخ سوردو" تومجه سینده.

بلیرتج بلیرتن Adverbiale Bestimmung لاتینجه ad verbum (سؤزجوکه/ ائدیمه) ائله جه ده دورومو بلیرتن ویا بلیرتجلی آدلانانلار دورومو ایفاده ائدن تومجه عوضولریدیرلر. بونلارلا بیرلیکده تومجه ده ایفاده اولموش اولای باش وئرر. بلیرتج بلیرتن (Adverialbestimmung) گئنئل اولاراق بوتون تومجه یه، بعضن ایسه یالنیز ائدیمه (فئعله) باغلیدیر. آشاغیداکی تومجه (جمله) لرده بلیرتج بلیرتنلر یئر آلماقدادیر:

او بیر نئچه گونلوک موسافیرت ائتمیش.

من دونن یئتیشمیشم.

هرگون چیمرسینیز می؟ و ساییره..

سنتی بلیرتچ سؤزبؤلوگو (Wortart) بیر سؤزبؤلوگو توپلامینی (Sammelwortart) اولوشدورار، اؤرنک اولاراق: آتا مؤحتملن بوگون یالنیز گلر.

اوسته کی اوچ بلیرتچلرین چکیملنمدیکلرینه (Unflektiertheit) باخمایاراق آنلامبیلیم (سئمانتیک) آچیسیندان اونلار بیر بیرلریندن فرقله نر.

بوگون ائدیملی (فعلی، verbal) بیر سورجین نسنه (Objekt) کیمی گؤسترگه سی اولارکن و مؤحتملن بوتون دورومدان بیر اؤزنه لیک (subjektiv) تخمین سرگیله یه رکن یالنیز کلمه سی بیر محدودلاشما ایفاده ائدر. بو اوچو سؤزدوزوم (سینتاکس) داورانیشیندا دا بیر بیرلریندن سئچیلرلر. یالنیز باشاریسیز قالارکن بیرینجی باشاریلیلار بوگون و مؤحتملن ساییلارلار. گئرچک آنلامی ایله دئسک، تومجه (جومله) عوضوو یالنیز بوگوندور. بو سؤزبؤلوگونون آچیقلاماسی نین داوامینی اوچ آلت صینیفه له اساسلاندیرماق اولار.

2.1.1       خالیص  بلیرتچلر

قایدالارا گؤره بلیرتچلر چکیملنمزلر (صرف اولونمازلار). اونلار تومجه (جومله) عوضوو (یوکلملی بلیرتمه (adverbiale Bestimmung ویا تومجه عوضوونون بؤلومو ساییلارلار: سولا، یوخاری، آشاغی، او زامان، او حالدا، اورادان، اوندان

2.1.2       نئجه لیک سؤزجوکلری (Modalwörter)

قایدالارا گؤره نئجه لیک سؤزجوکلری چکیملنمزلر. اونلار تومجه عوضوو، بیر شئی و دورومون حدسی کیمی اورتایا چیخارلار: متأسیفانه، بلکه، قوشقوسوز (شکسیز)، خوشبختلیکجه

2.1.3       ایلگچلر (اداتلار Partikeln)

ایلگچلر چکیملنمزلر (صرف اولونمازلار). اونلار اؤزلری تکلیکده بیر شئی ایفاده ائتمز و تومجه عوضوو کیمی ده ساییلمازلار: بس، اَه، اِه، ها،  بیه، دا، البته، تقریبن، آنجاق، یالین، یول (دفعه)، حله.

سؤزدوزوم ایشلوی و بو ایشلوین اوزرینه ایختصاص وئریلمیش سؤزبؤلوکلری (Wortart) نظره آلیندیقلاری اوچون بلیرتچین نه اولدوغوندان موختلیف آنلاییشلار اورتایا چیخار. بیلرتچلری چکیملنه بیلن یوخسا چکیملنه بیلمز سؤزبؤلوکلری سایماق (قلمه آلماق) سورقوسونا یانیت (جاواب) وئرمک قارشیلاشدیرمانی (مقایسه ائتمه نی) چکیملنمه (صرف ائدیلمه) نین بیر بیچیمی کیمی باشا دوشوب دوشمه دیگیمیزدن آسیلیدیر. گئنَل اولاراق تورکچه بلیرتچلر چکیملنمز (صرف اولونماز) دئیه نظره آلمالی ییق. بوندان یانا بیر سیرا گئراماتیکچیلر، اؤرنک اوچون دودئن Duden 1984: 345-381)) بلیرتچلری (ظرفلری) ایلگچلر (اداتلار) سیراسیندا نظره آلار.  بونلارا باخمایاراق بلیرتچلرین گؤستریجی اؤنملری وار. بو اؤنم و اهیمیتلر بلیرتچلری (ظرفری) سؤزدوزوم اؤنمی اولان ایلگچلردن فرقلندیرر. بیرسیرا بلیرتچلردن –کی/ -کو اکی (پسوندی) واسیطه سی ایله صیفت دوزتمک اولار: بوگون- بوگونکو (بوگونه خاص اولان)؛ دونن- دوننکی (دوننه خاص اولان)؛ یارین- یارینکی (صاباحا خاص اولان)؛ اورادا- اوراداکی (اورداکی دوروما خاص اولان)؛ بورادا- بوراداکی (بوراداکی دوروما خاص اولان)، سیزده- سیزده کی (سیزده اولان عایید اولان شئیه خاص اولان) منده – منده کی ( منه عایید اولان شئیه خاص اولان)، اوندا- اونداکی (اوندا اولان شئیه خاص اولان).

2.2              بلیرتچ اوچون آنلامبیلیم گیریشی:

بلیرتچلی (Adverbial) بیر توپلولوق آدی (Sammelbegriff) اولاراق چوخلو سؤزدوزوم ایشلولری نین موختلیف آنلامبیلیم دامغاسیدیر. بلیرتچللر بیر ائدیملی (فعلی) اولایی یوخسا گئرچکلیگی زامان، یئر (مکان)، تور (نوع) و ساییره لر آچیسیندان بلیرله یرلر (مشخص ائدرلر). بو آنلامبیلیم ایشلئولرینه سنتی گئراماتیک صینیفلمه سینه اساسن زمانلیق، یئرلیک، تورلوک (modal)، ندنلیک (سببی kausal)، شرطلیک (konditional) و آردیللیق (konsekutiv) بلیرتچلری مطابیقت ائدرلر.

تورکچه اوچون ائدیم (فعل) ایله ایلگیلی اوچ آنا بؤلوک وار:

أ‌-        ائدیملر (فعللر) طرفیندن ایسته نیلمه سی گره کلی بلیرتچلر (یئرلیک بلیرتجی + یاشاماق، تورلوک بلیرتجی + حیس ائتمک، یؤنلوک بلیرتجی + سورمک).

ب‌-    ائدیملر (فعللر) طرفیندن ایسته نیمله سی اولاناقلی (ایمکانلی) بلیرتچلر، اؤرنک اولاراق حرکتلی ائدیملرده تورلوک بلیرتجی (اوختای یاواش قاچیر/اوزور).

ت‌-    ائدیملر (فعللر) طرفیندن ایسته نیلمه گن آزاد بلیرتچلر (سئویل باغدا آغلاییر/ ایشله ییر/ اویناییر/ دینله نیر).

(أ‌)    و (ب) پاراقرافینداکی بلیرتچلر بوتونلتمه بلیرتجی و (ت) پاراقرافینداکی بلیرتچ ده ایفاده  بلیرتجی کیمی گؤستریلر.

اینسان تومجه نین بوتونونو اؤز اتگیسی آلتینا آلان (Skopus) سؤزجوکلری اؤرنک اولاراق تأسوفله، خوشبختانه و بدبختانه و ساییره کیمی تومجه بلیرتچلرینی (Satzadverbiale) ائدیملره (فعللره) یوکلنمیش بلیرتچلردن آییرار. بونلارین یانی سیرا بلیرتچلرین موختلیف مقوله لره ایشارت ائتدیکلرینی ده وورقولاماق یئرلی اولاردی:

بلیرتچ Adverb: بوگون، اورادا،

ضمیربلیرتجی Pronominaladverb ایچینده: بونون اوچون،

سون تاخی دئییمی Postpositionlaphrase: ماسا اوزرینده،

اؤزنه دئییمی Nominalphrase ییه لیکده: صاباحیسی،

تأثیرلیک حال Akkusativ: بوتون گونو،

بلیرتچلی تومجه لر Adverbialsätze: کیتاب اونا حتمی صورتده لازیم اولدوغو اوچون و ساییره..

دوروملارین توروندن آسیلی اولاراق بلیرتچلر (Adverbien) آنلامبیلیملی (semantisch) قوروپلارا بؤلونرلر:

2.2.1       آراچ (آلت) بلیرتجی: اونونلا، بونونلا

2.2.2       سورقو بلیرتجی: هارا، هاچان، نئچه، نئجه، نیه، هانی، هاردا، هاردان، هانسی، هانکیسی، ندن، نه مه نه دن، کیم، کیمین، کیمدن، نه واقت...

2.2.3       ندنلیک (سببیت، عیللت)  و آماج بلیرتجی: بوندان یانا، اوندان یانا، بوندان اؤترو، بوندان دولایی، بونون اوچون، ..

2.2.4       گره ک بلیرتجی: عکس تقدیرده، بونا گؤره، ..

2.2.5       قبول ائتمه بلیرتجی : بونا رغمن، بونونلا برابر، بئله لیکله، ...

2.2.6       نئجه لیک (کئیفیت) بلیرتجی: بیر ده، ائله، ائله بیر، تک، لاپ، هاکذا، گرک، زوراکی، داها، دوغوردان، تئی، بئله بئله، بیر جور، بلکه.

2.2.7       یئر بلیرتجی: آشاغی، بورا، بوردا، ایلری، اوردا، اورادان، نم هارا،

2.2.8       زامان بلیرتجی: ایندی، بوگون، صاباح، صبح، اوندا (او زامان)، بایاق، گئج، گئنه، سونرا، اوندان سونرا، قاباقجا (زامان)، آخیر، آخیردا، بری، بوگونلری، سحر، وعده یه جه، چوخدان، چوخ واقت، بوندان ایلری، آخشاماجا، همشه، هر واقت، ائله واقت، تئز، باری، دیبی، آخشام، الان، او موقع، بیر دفعه، ..

2.2.9       اولومسوز بلیرتچ: هئچ.  

2.3     بلیرتچ اوچون سؤزدوزوم گیریشی:

بیر سؤزجوگون (کلمه نین) بلیرتچ اولوب اولمادیغی نی بلیرلمک ایسترکن سؤزدوزوم آچیسیندن آشاغیداکی اوچ سورقویا جاواب وئریلمه لیدیر:

2.3.1   بلیرتچ اولومسوزلوغون (منفی لیگین) اوداغینا (کسکینلیگینه، یاخارلیغیناBrennpunkt ) دؤزه بیلرمی؟ اؤرنک اولاراق، "سئوینجله" بلیرتجینی اولومسوز ائتدیکده "سئوینجله دئییل" اورتایا چیخماسینا باخمایاراق "سئوینجله" اؤزونو قورویاراق اولومسوزلوق باسقیسی آلتینا گئتمه میشدیر.

2.3.2   بلیرتلچ سوروشولابیلرمی؟ هاردا؟- اوردا؟

2.3.3   بلیرتچ اؤزو اولومسوزلاشمادان (منفی لشمه دن) اولومسوز (منفی) بیر تومجه (جمله) ده اولابیلرمی؟ بونو بلیرله مک اوچون بلیرتجی اولومسوزلاشمیش تومجه نین اوولینده ایشلتمه میز اَن ساده سیدیر:

بونا باخمایاراق گئری اوتورمادی (بونا باخمایاراق اولدوغو کیمی اولومسوزلاشمیش تومجه نین ایچینده یئر آلیر).

2.4     بلیرتجین سؤزدوزومونده آلت قوروپلاشمالاری:

بلیرتچلر سؤزدوزوم داورانیشلارینا اساسن موختلیف آلتی قوروپلاشمالارا (Untergruppen) بؤلونرلر:

2.4.1       گؤسته رن (deiktisch) بلیرتچلر: بو آلت قوروپلاشما اوچون هر اوچ سورقو بلی ایله جاوابلانار (2.3.1-2.3.3).

2.4.2       ایلگی بلیرتچلری: ایلگی بلیرتچلری یالنیز باشقالار ایله ایلگیسی اولان بیر خصوصیتی گؤستررلر: گئری یه، آراسیرا (بعضن)، چوخ زامان، چوخ دفعه. اونلار "گؤسترن بلیرتچلر" ایله قوهوم ساییلارلار.

2.4.3       نئجه لیک ویا نیته لیک- بلیرتچلری: نئجه لیک بلیرتچلری اولومسوزلانما جاوابلانمالارینا باخمایاراق اؤزلری اولومسوزلوق مسئولیتینی داشیمادان اولومسوزلانمیش بیر تومجه نین ایچینده یئر آلمازلار.

2.4.4       تومجه بلیرتچلری: تومجه بلیرتچلری اؤزلری اولومسوزلوق مسئولیتی داشیمادان اولومسوز بیر تومجه نین ایچینده یئر آلمالارینا باخمایاراق نه سورقولانابیلر، نه ده اولومسوزلانابیلرلر.

2.4.5       عوضلیک بلیرتچلری: عوضلیک بلیرتچلری دئدیکده، سونتاخی (Verhältniswort) دئییلن یان، اوست، آلت، دیب، ایچ، ایچری، یئر، ائشیک، قاباق، باش و ساییره کلمه لر ایله یییه لیک و یئرلیک اکلریندن (-یندا/-ینده؛ -سینده/-سیندا) دوزه لمیش بلیرتچلر نظرده آلینار، اؤرنک اولاراق: یانیندا، اوستونده، دیبینده، ایچینده، ایچریسینده، یئرینده، ائشیگینده، قاباغیندا، باشیندا، اوزرینده، و ساییره...

قایناقلار:

Bußmann, Hadumod: Lexikon der Sprachwissenschaft. 2. völlig neu bearbeitete Auflage, Stuttgart: Kröner, 1990.

Helbig / Buscha: Deutsche Grammatik. Berlin: Langenscheidt, 1991.

Hentschel, E. und Weydt, H.: Handbuch der deutschen Grammatik. Berlin: W. de Gruyter, ²1994.

Sommerfeldt, K.-E. / Starke, G.: Einführung in die Grammatik der deutschen Gegenwartssprache. Leipzig: VEB, 1988.

Sönmäz,Isiq: Untersuchungen zu den aserbaidschanischen Dialekten von Qaradağ, Muğan und Zäncan, Pontus Verlag Göttingen 1998.

ایشیق سؤنمز 26.12.2007

 دیل و ادبیات