مزدک بامدادان ایمضاسی ایله فارس مدنیت راسیستلیگی اساسیندا میللی کیملیک اوزره
یازیلمیش گؤروشلره باخیش
یازیلاریندا فارس مدنیت راسیستلیگی، ائله جه ده ترک و عرب دشمنلیگی ایزلنیمینی
بوراخان فارس راسیستلری، فارس ایستعمارینی قوروماق اوچون دورمادان ایلان کیمی دری
قابیقدان چیخماق اوزره دیرلر. بونلاردان بیری ده مزدک بامدادان ایمضاسی ایله
دوشونجه لرینی ایجتماعیته یانسیتماغا چالیشان ذات عالیدیر. یئری گلمیشکن بو ذات
اطهرین دوشونجه و فیکیرلرینی نظردن کئچیرمگه چالیشاق. مزدک بامدادان ایران
ممالیکی محروسه سینده میللیتلر مقوله سینی وطنداشلیق فارسجا "شهروند
(شهربند)" مقوله سی آشاماسینا دوشوره رک ایران ممالیکی محروسه سینده میللیتلر مسئله
سینی فارس مدنیت راسیستلیگی نین پالازی آلتیندا باسدیرماغا و یوخ ائتدیرمگه
چالیشار، اوخویوروق:
"...
شاید پرسش بنیادین از جنبش هویت طلبی همان باشد که بارها در چارچوب این جستار
پرسیده شده است: "کدام هویت؟" پیشاپیش ناگزیر از گفتنم که این پرسش نه تنها پیش روی
هویت طلبان آذربایجانی، که پرسشی بنیادین و ریشه‌ای در برابر هر ایرانی است، در
برابر هر ایرانی که خود را نه یک هموند قبیله، که شهروند این کشور می‌داند. بدیگر
سخن هر کدام از ما باید در چالشی روزاروز با خویشتن خویش، خود را بپرسد که
کیستی(های) او چیست و ویژگیهای آن(ها) کدامند؟ هنگامی که کسی می‌گوید «من ایرانی
هستم» باید پیشاپیش پاسخ به این پرسش را آماده داشته باشد که ویژگیهای این "ایرانی
بودن" کدامند"(1)
اوسته گؤروندوگو کیمی مزدک بامدادان ایمضاسی ایله دوشونجه و فیکیرلرینی
ایجتماعیته تقدیم ائدن ذات کیملیک مقوله سی دئییل، وطنداشلیق مقوله سینی نظره آلمیش
مقامدا یئر آلار. فارس مدنیت راسیستی وطنداشلیق مقوله سینی قلمه آلارکن فارس
اولمایان ائتنوسلار ایله کئچمیش 83 ایلده ایران ممالیکی محروسه سینده فارس دیل و
مدنیتی نی اساس گؤتورموش حاکیمیتلر نئجه داورانمیش مقوله سینی ایجتماعیتین
دیققتیندن یاییندیرماغا چالیشار. "ایرانی (ایرانلی)" اولماق وطنداشلیق مقوله
سی اساسیندا اولدوغو اوچون بوگون فارس حاکیمیتینه تابع توتولان شخصلر اؤزلری قبول
ائتمه سه لر بیله، داشیدیقلاری تابعیت کاغیذینی اساس توتاراق دؤلتلر آراسی
آنلاشمالاری نظره آلارساق، ایران حاکیمیتی نین وطنداشی ساییلار. بو مسئله نی بیر
میللی کیملیک کیمی قلمه آلماق عوامفریبلیک و شییادلیق ساییلار. حاکیمیت باخیمیندان
کیملیک مقوله سی سؤز قونوسو اولدوقدا بوگون ایران ممالیکی محروسه سینده فارس دیل و
مدنیتی اساس گؤتورولدوگو اوچون بوگونکو حاکیمیتین کیملیگی فارس ساییلار.
کئچمیشده، مملکتلر ایداره ائتدیکلری شاهلارین و اونلارین قبیله آدلارینا
باغلاندیقلارینا و کئمیش 900 ایلده ایران ممالیکی محروسه سی بعضن "ممالیکی محروسه"
ده آدلاندیغینا باخمایاراق رضا خان حاکیمیتی قاجارلاردان تحویل آلدیقدان سونرا
تورکلوگه دوشمن کسیلمیش گوجلر بو ممالیکی محروسه نی ایچریده "ایران"
آدلاندیردیقلارینا باخمایاراق خاریجده سس سیزجه "پرس، پرسیئن"
آدلاندیرماغا چالیشمیشلار. بونلارا باخمایاراق "آریا و آریئن" عیرقی دئیه
آلمان راسیستلری طرفیندن بیر تاپینتی(!!!) کیمی اورتایا قویولدوقدان و ایران
ممالیکی محروسه سی نین اصیل صاحیبلری بو خیالی عیرقا نیسبت وئریلدیکدن سونرا 1935
اینجی ایل رضا خان خاریجی اؤلکه لرین تهرانداکی سفیرلیکلرینه مکتوب یازاراق تهران
حاکیمیتی ایله یازیشمادا داها آرتیق "فارسیستان" (پرسیئن) دئییل، "ایران"
دئییمینی ایشلتمه لرینی تکلیف ائتمیش (2). مزدک بامدادان گئنه ده یازیر:
"...
. پس اگر از هویت طلبان خواسته می‌شود که ویژگیهای این "هویت"ی را که در "طلب" آنند
بازگو کنند، نباید انگاشت که این چالش تنها دست در گریبان آنان دارد، این باری است
که ما ایرانیان نسل به نسل بر دوش کشیده‌ایم و اگر براستی درونمایه فرهنگ شهروندی
را دریافته باشیم، هیچگاه از آن رهائی نخواهیم یافت، چرا که کیستی آدمی، و بویژه
کیستی ملی، "شدن" است و نه "بودن"، کیستی یک پدیده ایستا نیست، کیستی یک روند
است و یک فرآیند، کیستی برای یک شهروند پرسشی هرروزه است، چرا که هر شهروندی نه
تنها با هیچ شهروند دیگری همسان نیست، که خود نیز هیچگاه یکسان نمی‌ماند و
پیوسته در پویش و دگرگونی است. از همین رو است که قبیله گرا پرسش در باره کیستی
خود را یکبار برای همیشه پاسخ می‌دهد و آنگاه برای همیشه در لاک سنگی خود می‌خزد،
ولی شهروند درگیری با همین پرسش روزاروز را از نشانه‌های فرهنگ شهروندی می‌داند"(1).
اوسته گؤروندوگو کیمی مزدک بامدادان دا حمید تبریزلی ایمضاسی ایله
یازدیغی کیمی کیملیک مقوله سینی بیر دونیا گؤروشو (ایدئولوژی)(3) دئیه ایجتماعیته
سیریماغا چالیشار. کیملیک مقوله سی بیر ائتنوسون کیم اولاجاق دئییل، کیم اولما
مقوله سیدیر. کیم اولما مقوله سی وارلیغا ایشاره ائدرکن، کیم اولاجاق مقوله سی اؤز
کیملیگیندن اوزاقلاشاراق باشقا بیر دونا بورونمک مقامیندا یئر آلمیش اولار.
گؤروندوگو کیمی فارس مدنیت راسیستلری اؤزلرینی قوچاق خیال ائتدیکلرینه باخمایاراق
حنالاری نین بویاغی داها رنگ وئرمز دوروما چاتمیش گؤرونر. مزدک بامدادان
گئنه ده یازیر:
"...
پان‌عربیسم، هر آنکه را که به زبان عربی سخن بگوید "عرب" می‌داند، بر همین پایه
پانترکیسم نیز هر آنکه را که بزبان ترکی سخن بگوید، "تُرک" می‌خواند"(1).
عرب دیللی نی عرب آدلاندیرماق "پان عربیسم"، تورک دیللی نی تورک آدلاندیرماق
"پان تورکیسم" ایسه، هیندوستانداکی فارسی، تورکیه و عیراقداکی کوردو "ایرانی
(ایرانلی)" آدلاندیرماق هانکی صیغه حئساب اولونمالیدیر؟ عرب دئدیکده عرب دیل و
مدنیتلری نی اساس گؤتورموش بیر شخص و کیتله نظره آلینارکن، فارس و کوردو "ایرانی"
آدلاندیردیقدا هانکی صیغه نظرده توتولار؟ گؤروندوگو کیمی عرب و تورک دئییملری دیل و
مدنیت اساسلی اولدوغونا باخمایاراق "ایرانی (ایرانلی)" دئییمی وطنداشلیق
مقوله سینده یئر آلدیغی اوچون "پان ایرانیسم" فارس ایستعمارچیلیغینی اساس
گؤتورموش بیر مقوله ساییلار. مزدک بامدادان گئنه ده یازیر:
"....
اگر زبان به تنهایی بازگو کننده کیستی ملی یک انسان، و یا گروهی از انسانها باشد،
پس اینهمه مرزهای گوناگون و نامهایی چون لبنان و سوریه و مصر و عراق و ... و در
آنسو ازبکستان و قرقیزستان و ترکیه و آذربایجان و ... به چه کار می‌آیند؟"(1)
اوسته کی ایفاده لرده فارس دیلی ایله دئمک جاییزسه، "ملحد همه را به کیش خود
پندارد" مقوله سی سرگیلنمیش اولار. دئمک، پان ایرانیستلر و فارس مدنیت
راسیستلری ایران دیل قوروپونا باغلی اولان دیل و مدنیت صاحابلارینی "ایرانی"
دئیه قلمه آلدیقلاری اوچون مختلف دیل و مدنیت صاحابی اولموش تورکلری ده اؤز
تمامیتچیلیک آغاجلاری ایله وورماغا چالیشارلار. بوگون آذربایجانلی ایله تورکیه لی
نی بیر بیرلریندن آییرد ائدن دؤلتچیلیک و حاکیم دیل مقوله سیدیر. بو دیللر بیر
بیرلرینه یاخین اولدوقلارینا باخمایاراق زامان گئدیشی ایله هر بیریسی اؤزو اوچون
ادبیات صاحیبی اولموش. بو دیللرین اؤزللیکلرینی گؤرمزدن گلمک، ایران ممالیکی محروسه
سینده کی آذربایجان میللی مسئله سینی "پان تورکیست" دئیه قارالاماغا
چالیشماق یالنیز اوستکی فارس دئییمی ایله مسئله یه یاناشمانی خاطیرلاتمیش اولار.
عربلره گلدیکده ایسه، عربلر ده مختلیف عرب دیللرینده دانیشارلار. اونلاری
بیربیربرینه داها یاخین ائدن قرآن کریم-ه اساسلانمیش عربلرین ادبیات دیلیدیر. بوگون
عرب مملکتلری نین اورتایا چیخماسی اونلارین محللی دیل و مدنیتلرینی اساس گؤتورموش
بیر مسئله دیر. بئله لیکله اؤزونو عرب و تورک تانیماغین "پان عربیست" و "پان
تورکیست" ایله هئچ بیر ایلگی و ایلیشگیسی اولمادیغینا باخمایاراق مختلیف دیل و
مدنیت صاحابلارینی "ایرانی" دئیه فارسلاتماق نیتینده اولماق محمود افشار
یزدی طرفیندن اویدورولموش "پان ایرانیسم" تئوریسینه اساسلانان فارس
ایستعمارچیلیق سیاستی نین ترکیب حیصصه سی ساییلار. مزدک بامدادان گئنه ده
یازیر:
"..
و پیش از هرچیز و با نگاه دوباره به گفتمان هویت طلبی و شعار "هارای‌هارای من
ترکم" این پرسش نیز برای چندمین بار خود می‌نماید که اگر "ترک بودن" بازگو کننده
همه ویژگیهای ترکزبانان است، پس ویژگیهای گروههای گوناگون ترکزبان ایران مانند
قشقائیها و خلجها و ترکمنها را در کجا باید جُست؟"(1).
کئچمیش یازیلاردا ایشاره اولدوغو کیمی بوگون ایران ممالیکی محروسه سینده میللی
وارلیغی دانیلمیش و تورپاق بوتونلوگو فارس ایستعماری نین الی ایله یوخلوغا اوغرایان
تورک ائتنوسو "هارای هارای من تورکم" دئمکله فارس حاکیمیتی طرفیندن تورکلوک
علیهینه یورودولموش سیاسته اعتیراض ائدرکن، تئرورا معروض قالمیش میللی کیملیگینی
معنوی باخیمدان ساغاتماغا چالیشار(4). مزدک بامدادان گئنه ده یازیر:
"...
اکنون نگاهی می‌افکنیم به نگرش مردمانی که فرهنگ شهروندی در میانشان نهادینه شده
است. برای نمونه در اروپا، فرانسوی زبانان در سه کشور فرانسه، بلژیک و سوئیس
زندگی می‌کنند. تنها کسانی که خود را "فرانسوی" می‌نامند و از سوی دیگران نیز
چنین نامیده می‌شوند، شهروندان جمهوری فرانسه هستند. فرانسوی زبانان سوئیس خود
را نه "فرانسویِ سوئیس"، که "روماند" می‌خوانند. فرانسوی زبانان بلژیک نیز خود
را نه "فرانسویِ بلژیکی"، که "والون" می‌نامند. این پدیده را در یک کشور
پیشرفته دیگر و هزاران فرسنگ دورتر از اروپا نیز می‌توان دید. فرانسوی زبانان
کانادا خود را نه "فرانسویِ کانادا"، که "کِبِکی" می‌نامند. (در باره همه گروههای
نامبرده واژه "فرانکوفون" بکار می‌رود، که نزدیک به "فرانسه زبان" است). در بلژیک
هلندی زبانان خود را "فلامِن" می‌نامند. ایتالیائی زبانان سوئیس خود را
"تیچینو" می‌نامند"(1).
اوسته گؤروندوگو کیمی مزدک بامدادان ایمضاسی ایله دوشونجه و فیکیرلرینی ایجتماعیته
یانسیتماغا چالیشان ذات خیلط مبحث ائتمگه چالیشار. یئری گلمیشکن بو ایددعا ائتدیگی
مقالارا گؤز گزدیرمگه چالیشارکن فرانسه دیلی نین هانکی دؤنگه لری گئریده قویدوغونو
نظردن کئچیرمگه چالیشاق.
فرانسه و فرانسه دیلی
فرانسه دیلی هیندو آوروپا دیللری نین رومان دیل قوروپونا
باغلی اولدوغونا باخمایاراق لاتین دیلی قرامئر و سؤز داغارجیغی باخیمیندان فرانسه
دیلی اوزره بؤیوک اتکی و تأثیره مالیکدیر. اورتاچاغدا (قرون وسطادا) لاتین دیلی
کیلیسا، بیلیم اوجاقلاری و سیاستچیلر و محللی لهجه لر اوزره ده بؤیوک اتکی و تأثیر
بوراخمیش. بو دوروم 17. یوز ایله دک خالق آراسیندا داوام ائدرکن، کیلیسا و بیلیم
اوجاقلاریندا داها آرتیق حؤکوم سورموش. او دؤنمده فرانسه دیلی موختلیف آغیزلارا
(لهجه لره) بؤلونموش. قوزئی
langue d’oeil
و گونئی
langue d’oc
آغیزلاری (لهجه لری) دئیه بیربیرلریندن فرقلنمیش. بونلارا باخمایاراق اورتاچاغدا
فرانسه ادبیات دیلی شاهلیقلاردا (سرایلاردا) گلیمشگه باشلامیش. فرانسه نین
قوزئیینده وارلی خالق کیتله سی آراسیندا
langue d’oeil
آغیزیندا (لهجه سینده)
trouyéres
دئیه داستان و قوشمالار یاییلماغا باشلارکن، گونئیینده خالق آراسیندا
langue d’oc
آغیزیندا (لهجه سینده)
troubadours
دئیه اوخومالار (ترانه لر) یاییلماغا باشلامیش.
1539. ايل فرانسه ايمپيراتورو، بيرینجی فرانس
“Edikt von Villers-Cotterêts (Frz. Ordonnance de Villers-Cotterêts)”
آدلي بير بويوروق يايينلاميش. او بويوروقدا سياسي مسئله‌ني خالق دا باشا دوشمه‌سي
اوچون بوتون قانونلارين لاتينجه‌دن فرانسه ديلينه چئوريلمه‌سيني ايسته ميش.
فرانسه‌ده
ادبی
قالخينما و رونوسانس دؤنمينده کيتاب ياييمي نين باشلانماسي ايله بوتون سياسي و ديني
ال يازيلاري نين فرانسه ديلينه چئوريلمه‌سي داها دا گرکلي ساييلميش.
بئله لیکله فرانسه دیلینده سؤزلوک کتابلاری دا اورتایا چیخماغا باشلامیش.
فرانسه بیلیم یوردونون (Académie
françoise)
یارانماسی ایله بیلگینلر و آیدینلار فرانسه دیلی نین قرامئری، یازی بیچیمی و ایفاده
سی اوزره آراشدیرمالار آپارماغا باشلامیشلار. آیدینلانما دؤنمینده فرانسه دیلی چوخ
سایلی سؤزلوک و کتاب و آنسکلوپدی یایینلاری واسیطه سی ایله شاهلیقلار و ائلچیلیکلر
و ائله جه ده دؤلتلر آراسی دیپلوماتلار دیلی اولموش. 18. عصرین سونلاریندا
فرانسه-ده بورژوازی دئوریمی باش وئررکن، یئنی یارانمیش یئنیلیکلر اوچون فرانسه
دیلینده دئییملر اورتایا قویولمادیغی اوچون محللی آغیزلار (لهجه لر) داها آرتیق
آغیر باسماغا باشلامیش. بئله لیکله محللی دیللرین جومله قورولوشو گلیشرکن، بعضی
دئییملر بؤلگه و محللی دیللره چئوریلمه یه رک (ترجومه ائدیلمه یه رک) اولدوغو کیمی
او دیللره داشینمیشلار. اؤرنک اولاراق
Citoyen
– ده (فرانسه نین بیر بؤلگه سی نین آدیدیر) لاتیجه اورتااوخوللار (مدرسه متوسطه)
آچیلماغا و
Larousse
و
Littré
سؤزلوکلری نین یئنی سی یایینلانماغا باشلامیش. بونلارین یانی سیرا یئرلی خالق دیلی
و کؤچری توپلوملارین سؤزلو (شفاهی) ادبیاتی دا یایینلانما حاققینی قازانمیش. خالق
ائییتیمی (تربیه سی) نین گلیشمه سی توپلوم ایچریسینده دیل بیلینجی نین گلیشمه سینه
یول آچاراق سؤزلو (شفاهی) دیل ده ایلریله میش. بو گلیشمه لر ال اله وئره رک زامان
گئدیشی ایله فرانسه جمهوریتی نین یارانماسینا یول آچمیش. 1992 –اینجی ایل فرانسه
نین آنایاساسیندا (قانون اساسی سینده) جمهوریت دیلی فرانسه دیلی (2-اینجی اصل) دئیه
یازیلماسینا باخمایاراق فرانسه ده 9 یایقین محللی دیللر وار. 59 میلیون فرانسه
خالقیندان 15 میلیونو فرانسه دیلی نین یانی سیرا اؤز محللی دیلینی قورویوب
ساخلامیش. 1 میلیوندان آرتیق الزاسلار آلمان دیلینده مسلط دانیشار. 800000
–دن آرتیق تئسسینلی ایتالیانجا دانیشار. باسک یئرلی لری نین بؤیوک
بیر بؤلومو اؤز دیللرینده دانیشار. بونلارا باخمایاراق فرانسه دیلی نین جمهوریت
دیلی اولماسی محللی دیللر اوزره قاتیل رولونو دا اویناماغا چالیشار. ایکینجی دونیا
ساواشیندان اؤنجه سایی 1.3 میلیون اولان برئتونلارین بوگونکو سایی 300000
نفره دوشموش. قیسسا سؤز ایله دئییلرسه، فرانسه حاکیمییتی طرفیندن هئچ بیر محللی دیل
رسمی دئیه قبوللوق گؤرمه میش. یالنیز کورزیکا آداسیندا یئرلی خالق اجتماعیتی
نین فرانسه حاکیمیتی قارشیسیندا دیرنیشی او زامانکی فرانسه نین بیرینجی وزیری
Lionel Jospin
نی کورزیکا دیلینده مدرسه لرده درس اوخونماسینا ایجازه وئردیرمه یه زورلامیش.
فرانسه مرکز حاکیمیتی نین میللی آزلیقلار ایستگی قارشیسیندا سوسماسی و اونلارا حاق
تانیمادیغی یاقوبین (jakobin)
قورخوسو دئیه دیلی مدنیتین بیر وسیله سی نظره آلار. بو قورخو گؤروشونه اساساً میللی
آزلیقلار اؤز دیللرینه حاکیم اولارسالار، فرانسه بیرلیگی خطره دوشر. بیر چوخلاری
اوچون مدنیت بئشیگی ساییلان فرانسه حاکیمیتلری نین آوروپانین گؤبگینده 15 میلیوندان
آرتیق یئرلی و میللی آزلیقلارین دیلینه مدرسه لرده و ایداره لرده رسمی اولماسینا
مانعچیلیک تؤرتمه سی اوتاندیریجیدیر. بودورر بیر چوخلاری نین فضیلت شهری و مملکتی
آدلاندیردیقلاری فرانسه دؤلتچیلیگی نین میللی آزلیقلارا وئردیگی دئموکراسی
حاقلاری!!.
سوئیس مملکتی و اوراداکی ائتنوسلار (خالقلار)
سوئیسده فرانسه دیلی مسئله سینه گلدیکده مزدک بامدادان ذات عالی نین ایددعا ائتدیگی
نین ترسینه سوئیسده یاشایان روماندلار (فرانسیزجا
Romands)
آد باخیمیندان "رومان دیل قوروپو" آدلانان آددان یاپیشاراق اؤزلرینی
Romand
کلمه سیندن آیریلماز تانییارلار. دئمک، سوئیسده کی روماندلارین اؤزلرینی فرانسیز
آدلاندیرمادیقلاری داها تاریخی کؤکلره اساسلانار. یئری گلمیشکن سوئیسده کی موختلیف
ائتنیکلر اوزره ده بیر نئچه سؤز ایفاده ائتمک ایستردیک:
1-
روماندلار
سوئیسین گونباتان و گونئی گونباتانیندا یاشارلار. روماندلار فرانسه دیلینی اؤزلری
اوچون ادبیات دیلی سئچمه لرینه باخمایاراق "پاتویس
Patois"
آغیزیندا (لهجه سینده) دانیشارلار. پاتویس آغیزی کئلت
kelt،
لاتین
latein
بورگوند
burgund
و بوروکئن
Brocken
آلئمانن alemann
آغیزلاریندان (لهجه لریندن) قاریشیق بیر معجون حالینا گلمیش. ائله بوندان یانا دا
بو معجون آغیزدا دانیشان ائتنیک اؤزونو بو ائتنیک آدلارین هئچ بیرینه باغلایابیلمه
دیگی اوچون اؤزونو روماند آدلاندیرماق مجبوریتینده قالمیش. روماندلار
اؤزلرینی روماند
Romand
و یاشادیغی بؤلگه نی روماندی
Romandie
آدلاندیردیقلارینا باخمایاراق سوئیس-آلئماننلیلاری طرفیندن وئلش
Welsch
و یاشادیقلاری بؤلگه ده
Welschland
آدلانار. روماندلار سوئیس اهالی سی نین % 24-نو اولوشدورار (تشکیل وئرر).
2-
سوئیس-آلئمانن
خالقی سوئیسین قوزئی و گون چیخانیندا یاشارلار. سوئیسده کی ساکینلرین % 65 -ی
سوئیس- آلماننجاسی (Schwyzerdütsch)دئیه
آلئمانن آغیزیندا دانیشارلار (5). سوئیس-آلماننچاسی موختلیف آغیزلارا
بؤلوندوگو و خالق بیر آغیز اطرافیندا بیرلشه بیلمدیگی اوچون هر قوروپ اؤز محللی
آغیزیندا دانیشدیغینا باخمایاراق درگی، کتاب، یازیشما و ایداره ایشلرینده
سوئیس-آلئماننجاسی دانیشان بو خالق آلمانجایا (آلمان حاکیمیت دیلینه
Hochdeutsch)
اوستونلوک وئره مه لی اولموش. سوئیس-آلئمانن خالقی ایقتصادییاتا دوشونن بیرتوپلوم
ساییلار. سوئیسین بؤیوک شیرکتلری و بانکالاری سوئیس-آلئماننلار یاشادیغی بؤلگه ده
یئر آلمیشلار.
3-
لومباردلار.
آلپ داغلاری نین گونئیینده سوئیس اهالی سی نین %10-اونو اولوشدوران و مختلیف
لومبارد آغیزلاریندا
Lombardisch
دانیشان تئسسینلیلر(Tessiner)
ایتالیا دیلینی اؤزلری اوچون ادبیات دیلی سئچمیش.
4-
رئتورومانلار (Rätoromanen)
سوئیس اهالی سی نین %1-ینی اولوشدورار. سوئیسده رئتورومان دیلی 4-اونجو و محللی دیل
تانینماسینا باخمایاراق رسمی دیل دئییل. رئتورومانلارین اولوبابالاری رئتلر
Poebeneدن
Bodensee
یاخینلارینا دک حاکیم ایمیشلر و دیللری ده عرب و ائتروسک
Etrusk
دیللری ایله قوهوم ایمیش. میلاددان بیر آز اؤنجه روملار رئتلری یئنیلگه یه
اوغراداراق رئت خالقینی و دیلینی رومانلاتمیشلار. روملاردان دا سونرا فرانکلار،
سونرا
Staufer
و سونرا
Habsburger
حاکیمیتلری بو بؤلگه لره حاکیم اولموشلار. زامان گئدیشی ایله رئت
Rät
خالقی و اونونلا بیرلیکده دیل و مدنیتی ارییه رک یوخلوخا دوغرو یؤنلمه لی اولموش.
بوگون رئتلر سوئیسین گونئیی و ایتالیانین قوزئیینده داغینیق بیچیمده یاشاماغا مجبور
اولموشلار. سوئیسده کی رئتلرین دیلی 5 مختلیف آغیزلارا بؤلونموش. اوزاق کئچمیشدن
باشلایاراق یازما و اوخوما دیللری رومانچ گریشون (Romantsch
Grischun)
آدلانار(6).
بئلژیکده کی "والون" و فلامند" مسئله لرینه گلدیکده اونلار دا بؤلگه آدیلارینی و
دیل اؤزللیکلرینی نظره آلاراق اؤزلرینه بیر ائتنیک قوروپ کیمی آد قبول ائتمیشلر
(7). کئبئکده کی فرانسه دیللیلر مسئله سینه گلدیکده اونلار فرانسه دیللی و فرانسیز
اولدوقلارینی گیزلتمز و زامان گئدیشی ایله مرکزدن مستقیل ده اولماق ایسترلر. مزدک
بامدادان فارس مدنیت راسیستلیگی تئزینه برائت قازاندیرماق اوچون یازار:
"سوئیس،
یا آنگونه که آلمانی زبانها آنرا می‌نامند "شوایتس" نام خود را از "شویتسِر"ها، که
مردمان آلمانی زبان آن کشور هستند می‌گیرد ، از آنجایی که نام آنان با نام کشورشان
یکی است آنان را "سوئیسیهای آلمانی" می‌خوانند. از میان کشورهای آلمانی زبانِ
آلمان، سوئیس، اطریش و لوکزامبورگ، این تنها مردم کشور آلمان هستند که خود را
"آلمانی" می‌نامند. در آنسوی اقیانوس نیز می‌توان این پدیده را پی گرفت. اسپانیائی
زبان رسمی نوزده، و پرتغالی زبان رسمی یک کشور امریکای لاتین است. ولی نه برزیلیها
خود را بر پایه زبان مادری (یا رسمی) پرتغالی می‌دانند و نه کوبائیها و کلمبیائیها
و آرژانتینیها و آن شانزده کشور دیگر، اسپانیائی. هر کدام از این کشورها کیستی ملی
ویژه خود را دارند و اگرچه همه آنان اسپانیائی را با گویشی کمابیش یکسان سخن
می‌گویند، ولی کیستی ملی یک شهروند مکزیکی را حتا با کیستی همزبان و همسایه
کوبائی‌اش نیز نمی‌توان سنجید، چه رسد به کشورهای دوردستتری چون آرژانتین و شیلی.
همچنین شهروندان انگلیسی زبان امریکا و کانادا و بریتانیا و استرالیا نیز هرکدام از
کیستی ملی ویژه خود برخوردارند و بجز مردم انگلستان، هیچیک خود را انگلیسی
نمی‌نامند.
پس می‌بینیم که هرچه از ساختارهای قبیله‌ای دورتر می‌شویم و به ساختارهای شهروندی
نزدیکتر، نقش زبان در ساختن کیستی ملی کم‌رنگتر می‌شود و انسانهای پیشرفته و با
فرهنگ هر روز لایه‌های بیشتری بر کیستی خویش می‌افزایند و از "تک لایه‌ای" بودن
می‌گریزند.
"(1).
سوئیس آلئمانن
خالقی اوزره اوسته ایشاره اولوندوغو کیمی اونلارین دیللری آلمانیانین بادئن
اهالی سی نین آلئمان آغیزینا (لهجه سینه) داها یاخین اولدوغو و اؤزلری ده
سوئیسده اکثریت اولوشدوردوقلاری اوچون اؤزلرینی سوئیس آلئمانن
آدلاندیرارلار. لاتین آمریکادا ایسپانیا و پورتغال دیللری سؤز قونوسو اولدوقدا بو
دیللر لاتین دیل قوروپونا باغلی اولدوقلاری اوچون آمریکا قورولوغونون گوئنی بؤلگه
سی "لاتین آمریکا" و "لاتین آمریکا مملکتلری" آدلانمیشلار. بونلارین
یانی سیرا ایستعمارچی حاکیمیتلر ایستعمار ائتدیگی مملکتلره یاخشیلیق گتیرمه دیگی و
یئرلی خالق طرفیندن خوش قارشیلانمادیقلاری اوچون ایستعمار اولموش مملکتلرین
یئرلیلری، ایستعمار اساسلی آدلاری اؤز مملکتلری اوچون بیر مملکت آدی دئیه سئچمک ده
ایسته مه میشلر. بو مسئله هیندوستان و پاکستان اوچون ده کئچرلی اولموش. بو مسئله
نین زئینبی و کبرا ائتمگه هئچ ده اساسی یوخدور. مزدک بامدادان ایمضاسی ایله فارس
مدنیت راسیستلیگی نی ایران ممالیکی محروسه سینده کی ائتنوسلارا آشیلاماغا چالیشان
ذات گئنه ده یازار:
"...
جدائی خواهان نژادپرست آزادند که خود را از نوادگان چنگیز و تیمور و هولاکو و آتیلا
بدانند، ولی من ِ آذربایجانی نیز آزادم خود را به همان نامی بنامم که
نیاکانم بر من نهاد‌اند. نیاکانی که سدها و شاید هزاران سال بر این خاک زیسته‌اند و
دستاوردهای فرهنگی هزاران ساله را پاسداری کرده‌اند و به ما سپرده‌اند. آنان همیشه
خود را "آذری" می‌خواندند، نه ترک و نه اوغوز. چرا که آنان بر کیستی
خود آگاه بودند و می‌دانستند که زبان، تنها یکی از سازه‌های کیستی هر انسانی است و
نیک اگر بنگریم، می‌بینیم که نیاکان ما با نگرشی مدرنتر از هویت طلبان سده بیست و
یکم به پرسمان هویت می‌نگریستند. به دیگر سخن آنان نیز (از صفویان گرفته تا فرقه
دموکرات) با همه خوب و بدشان در یک نکته بر هویت طلبان امروزین ما برتری داشتند و
هیچگاه خود را "ترک" نمی‌دانستند و نمی‌نامیدند، که درست بمانند فرانسوی
زبانان و آلمانی زبانان امروز اروپا، با همه وابستگی به زبان مادری، کیستی خود را
در آن خلاصه نمی‌کردند و با برجسته کردن ویژگیهای فرهنگی خود، میان خود و دیگر
ترکزبانان (مانند ازبکها و عثمانلوها) مرز می‌کشیدند"(1).
اوسته کی مقاملاردا سوئیسده کی روماند خالقی فرانسیز و سوئیس آلئمانن خالقی آلمان و
تئسسین خالقی دا ایتالیا دیللی اولمادیقلارینی سرگیلمکله فارس مدنیت راسیستلری نین
عوامفریب اولدوقلارینی اورتایا قویدوق. بئله لیکله باشقا بیر گؤرونوم اورتایا
چاخار. سوئیسده کی بو 4 دیل قوروپلارینا منسوب اولان ائتنوسلارین 3 قوروپو (سوئیس
آلئمانن، روماند و تئسسین) هر بیری، آیری دیل قوروپونا باغلی اولدوقلارینا
باخمایاراق قونشو بؤیوک دؤلتلرین ادبیات اتکی و تأثیر داییره سینده اونلارین
دیللرینی اؤزلرینه اورتاق دیل سئچدیکلری اوچون یاراتدیقلاری فئدرال دؤلتده ده بیر
بیرلرینی آنلاییشلا قارشیلامیشلار. دئمک، بو ائتنیک قوروپلارین چوخلوغونو
اولوشدوران اؤرنک اوچون سوئیس آلئمانن خالقی آلمان دیلینی آنا دیلی کیمی
قبول ائتسه ایدیلر، بلکه ده سوئیسده کی باشقا ائتنیکلر ده فرانسه-ده کی میللی ظولوم
آلتیندا یاشایان ائتنوسلاردان داها دا پیس دورومدا یئر آلمیش اولاردیلار. دئمک، هر
هانکی بیر فئدرال سیستیم اورتاق دیل دئیه بو اورتاقلیغی قبول ائده جک ائتنیکلری
اوزون زامان ایچریسینده اؤز میللی وارلیقلاریندان بوشالداجاق گؤرونر. بو
دئدیکلریمیزه تانیق کانادانین کئبئک ایالتینده کی فرانسه دیللی توپلومو اؤرنک
گؤسترمک اولار. اونلار اورتاق دیل (اینگلیس دیلی) اساسیندا فئدرال سیستیمدن راضی
اولسایدیلار، ایستیقلالیته دوشونوب و بو دوغرولتودا دوشونمزدیلر. دئمک، اورتاق
ساییلان هر بیر دیل زامان گئدیشینده اورتاق اولان خالق کیتله سینی اؤز میللی
دگرلریندن واز کئچمگه زورلار دئیه دوشونمه لی ییک. بو باشدان هر شئیی اولدوقجا
دوزگون و دوزنلی اؤلچوب و بیچمه لی ییک (آتالار دئمیشلر: 100 اؤلچوب بیر بیچمک
لازیم گؤرونر). آذربایجانلی نین "تورک" یوخسا "آذری" آدلانما مسئله
سینه گلدیکده خالق اؤزونو تاریخ بویو تورک آدلاندیرمیش. بو مسئله بوگون 5 نفر
کیملیگی تئرور اولموش فارس مدنیت راسیستی یوخسا فارس فاشیستلری نین دئدیکلری ایله
اؤزونو دوغرولدابیلمز. بونلارا باخمایاراق آذربایجان تورکلری مستقیل بیر آد آلتیندا
اؤزلرینی دونیا اجتماعیتینه تانیتمالاری دا گرکلی مسئله لردن بیری ساییلار (باخ:
4). فارس مدنیت راسیستی مزدک بامدادان ایمضاسی ایله تورک ائتنوسونو آشاغیلایاراق و
اؤز مدنیت راسیستلیگی نی سرگیلمک اوچون یازار:
"..
کیستی ترکی
تا پیش از پیدایش جنبش پانترکیسم، در میان ترکزبانان نیز از جایگاهی پست
برخوردار بود. برای نمونه عثمانیان
...
، برای ترکان نیز به پیروی از سلجوقیان نام "اَتراکِ بی اِدراک" را برگزیده بودند"(1)
.
اؤزونو آذربایجانلی تقدیم ائدن و کیملیگی بللی اولمایان ذات اوسته سلجوقلولارا
نیسبت وئرمیش تحفه لری سلطان محمود قزنه لیلره و سلجوقلولارا یالتاقلیق ائدن بعضی
ذاتلارا نیسبت وئرسه ایدی (ابولقاسم فردوسی، فرخی سیستانی و ساییره)، بلکه ده مبارک
قدملرینی ابولقاسم فردوسی ذات عالی نین آیاق یئرینه باسمیش اولاردی. دئمک، بو
باخیمدان دا مزدک بامدادان ذات عالی یئتنکسیز گؤرونر. مؤللیف، میرزا علی اکبر صابر
مکتبی نین یولچوسو اولان میرزا علی معجز شبستریدن اؤرنک گتیرمگه چالیشاراق قاجارلار
طرفیندن تورکلرین جاهیل آدلانماسینی ثابیت ائتمگه چالیشار، اوخویوروق:
"...
همچنین است جایگاه شاهان قاجار که معجز شبستری در باره یکی از آنان می‌سراید:
دونــن شعـــریله بیــــر نامـــه آپاردیــــم شاه ایرانه..
دئــــدی تُــــرکی نمی‌دانم، مرا تو بچه پنداری؟
...
اؤزو تورک اوغلو تورک آمما دئییر تورکی جهالت دیر
..
خــــدایا مــــضمحل قیــــل تختـــــدن بو آل قاجاری.."
(1).
اوسته کی شعر ایستانبولدا درس اوخوموش میرزا علی معجز شبستری نین اؤز میللی منلیک و
کیملیگینی درک ائتمه سینی و صابیر یولچوسو اولان تنقیدچی گؤروشلرینی سرگیله مکده
دیر. بو مسئله نی بوگون تورکلوک علیهینه بیر عثمان کؤینگی ائتمک کیمسه یه خوش
باغیشلاماز. کئچمیش یازیلاردا ایشاره ائتدیگیمیزدک میرزاآقاخان کرمانیلر
طرفیندن عربیلیک علیهینه باشلانمیش دوشمنلیک چوخ زامان کئچمه دن خاریجی عامیللر
واسیطه سی ایله ایلک قاجار شاهلیغی سونرا تورک ائتنوسونو دا ایچرمیش مقامدا یئر
آلدی(8). میرزا علی معجز شبستری نین قاجارلاری نقد آتیشینا توتماسی اونون مشروطه
قاطارینا مینمیش فارس مدنیت راسیستلری و فارس میللیتچیلری قارشیسیندا دوشونجه یه
دالماسیندان و تشویش کئچیرمه سیندن حئکایت ائدر. دئمک، آذربایجان تجدد حرکاتی فارس
دیلینی اساس گؤتورمک دئییل، آذربایجان میللی منلیک و کیملیگینی اساس گؤتورسه ایدی،
بوگون گونئی آذربایجانلی فارس ایستعمارچیلاریندان دیلینی یازیب اوخوماق اوچون
دیلنچیلیک ائتمک زوروندا قالماز ایدی. تاریخ عبرت ایله دولودور. کئچمیشلرین یالنیش
داورانیشلاریندان عبرت درسی آلماق لازیم گؤرونر.
قایناقلار:
1
مزدک
بامدادان،
۳۰. هویت طلبی و
کیستی ایرانی – چهار،
زبان
مادری و کیستی ملی:
2
Wipert v.
Blücher
(ehemaligem
deutschen Gesandten in Teheran), Zweitenwende in Iran (Erlebnisse und
Beobachtungen), Biberach an der Riss, 1949, S. 322-325.
3 ایشیق سؤنمز، "میللی کیملیک" مقوله سی و "موطلق آد" یوخسا "دئییم
تانیما" (ترمینولوژی) چتینلیگی:
http://www.azadtribun.net/x19098.htm
4 ایشیق سؤنمز، گونئی آذربایجان میللی مسئله سی و خاریجده کی
آذربایجانلیلارین میللی مسئله
نین حللینه دوغرو آتیلابیلجک آددیملاری:
http://www.azadtribun.net/x19071.htm
5 سوئیس ساکینلری نین %65-ی آلمانیانین بادئن ایالتی نین محللی آغیزی
ساییلان آلئمانن آغیزی نین مختلیف آغیزلاریندا (لهجه لرینده) دانیشارلار.
6-
Markus Kappeler / Groth AG, «Flags of the Nations» Stamp
Collection, Groth AG, Unterägeri, 1990, Schweiz,
Vier Sprachregionen, 1990:
http://www.markuskappeler.ch/tex/texs/schweiz.html
7 داها آرتیق بیلگی و معلومات اوچون باخ: ایشیق سؤنمز، فلامیا(فلاندرلند)
میللتینین بئلژیکده فرانسه دیل و مدنیتی قارشیسیندا حقوق برابرلیگی اوچون ساواشی:
http://www.azadtribun.net/029.htm
8 ایشیق سؤنمز،
گونئی آذربایجان و بایراق مسئله سی:
http://www.11008.baybak.com/il_11008_say_572.azr
9-
Matthias Buth, Die Entwicklung der französischen Sprache:
http://www.e-scoala.ro/germana/matthias_buth2.html
ایشیق سؤنمز،
28.07.2008
راسیستلیک