فارس مفکوره لی ایرانشناسلار می، یوخسا تولکونون تانیق سایدیغی قویروقلار می؟

یازیشمادا قارشی طرفین فیکیرلرینی باشقا اوخوجولار اوچون سیرگیله مه دن بیر یازیچی کیمی اؤزوموزو مدنی بیچیمده ایفاده ائده بیلمه ریک. بو دئدیکلریمیزین هانکی آشامادا اولدوغونو ایکی فارس شناس (اؤزلری نین دئدیکلرینه گؤره ایرانشناس) "پرویز رجبی و جلیل دوستخواه" ذات عالیلرین گؤروشلرینی اله آلاراق ایفاده ائتمگه چالیشاجاییق. بیلیندیگی کیمی رضا براهنی "صورت مسئله آذربايجان؟/ حل مسئله آذربايجان؟" آدلی بیر مقاله، شهروند هفته لیگی نین اینتئرنئت سیته سینده یایینلاتمیش.[i]  بو مقاله فارس فیکیرلی شخص و قوروپلار آراسیندا بؤیوک تدیرگینلیک ایله اوزلشمیش.[ii] بو تدیرگینلیکلر آذربایجان میللی منلیگی و کیملیگینه اؤنم وئرنلر آراسیندا یانقیلارا (اینعیکاسلارا) ندن اولموش.[iii] بو آرادا اؤزونو آذربایجانلی کیمی تقدیم ائدن پرویز رجبی ذات عالی نین جلیل دوستخواه ذات عالیه خالق دیلی ایله دئمک جاییزسه، شوربا قیزدیرماغا چالیشدیغی نین تانیغی اولوروق.[iv] اونون یازیسی نین بعضی پاساژلارینی بیرلیکده اوخویوروق:

" دوست ناشناس آقای اهرابی ، استاد جلیلم آقای دوستخواه و اهالی ِ محترم ِ ولایت ِِ من! ....
من که بیش از چهل است که در وادی ِ ایران شناسی پَرسه می زنم، باور کنید که در بیشتر از انگشتان دستم واحه ای را نیافته ام که بی دغدغه دمی در آن بیاسایم. اینک صادقانه عرض می کنم که یکی از این واحه ها را جلیل دوستخواه ، با نسیم آرام بخش نوشته هایش، در اختیارم گذاشته است"[v].

اوسته گؤروندوگو کیمی پرویز رجبی ذات عالی اؤزونو بیر ایرانشناس کیمی تقدیم ائده رک جلیل دوستخواه آدلی ذات عالی اوچون شوربا قیزدیرماغا چالیشمیش. دئمک، جلیل دوستخواه ذات عالی نین فارس دیل و مدنیتی اوزره فیکیر صاحابی اولماسی اونا باشقا ائتنوسلار علیهینه عوامفریبلیک فیکیرلری یایماق اوچون اساس یارادابیلمز. اوسته لیک پرویز رجبی ذات عالی نین آلمانیادا هانکی اوستادین یانیندا تحصیل آلماسی اؤزونو تبلیغ ائتمک اوچون ده اساس ساییلابیلمز. هر کیمسه، یئریتدیکلری فیکیرلر اساسیندا ایجتماعیتده اؤزو اوچون سایقی و حؤرمت قازانابیلر دئیه دوشونمه لی ییک. پرویز رجبی ذات عالی گئنه ده یازیر:

"آقای اهرابی به خدا ندانستن ِ نام و یا عادات ِ مردم روستایی از آذربایجان زیبا و پرشکوه، برای دوستخواه گناهی کبیر نیست و بی تردید نمی تواند چیزکی از اعتبار این سرزمین آتش بازان و آذرگشنسب بکاهد. گناه این است که ما هنوز نخواسته ایم که به خودمان فرصت کاویدن، اشتباه کردن و سرانجام به حقیقت نزدیک شدن را بدهیم"[vi].

اوسته گؤروندوگو کیمی پرویز رجبی ذات عالی آذربایجان میللی مسئله سینی آذربایجان کندلیسی نین داورانیشلاری ساحه سینه دوشورمکله جلیل دوستخواه ذات عالی نین آذربایجان میللی مسئله سی علیهینه یئریتدیگی فیکیرلری ایجتماعیت دیققتیندن یاییندیرماغا و عوامفریبلیک ائتمگه چالیشار[vii]. اوسته لیک یئری گلمیشکن فارس تمامیتچیلیری نین فیکیرلرینی "سرزمین آذرگشنسب" ایفاده سی ایه وورقولامیش اولار. پرویز رجبی گئنه ده یازیر:

"... مورّخ آدمی نیست که می تواند حقیقت را بیابد. مورّخ تنها می تواند به حقیقت نزدیک شود. هر چه نزدیک تر بهتر... پس به هنگام جست و جو و گفت و گو، پاسخ مسأله را نگذاریم جلو ِ مُخاطب و از او بخواهیم که به هر دوز و کلکی که صواب است به آن برسد!"[viii].

اوسته کی پاساژدا پرویز رجبی گئنل ایفاده لر ایله بیر یاندان جلیل دوستخواه آدلینی برائت ائتمگه، باشقا یاندان اؤزونو مطرح ائتمگه چالیشمیش گؤرونور. بیلیندیگی کیمی آذربایجان میللی مسئله سی بوگون، گون کیمی آیدین و بللی ("اظهر من الشمس") بیر مسئله دیر. بو مسئله نی بعضی تاریخی مسئله لر ایله یوزماغا چالیشماق عوامفریبلیک ساییلار. پرویز رجبی گئنه ده یازیر:

" می خواهم بگویم که به جای گریز از یکدیگر و مُشت و مال دادن ِهمدیگر، در پی ریشه ها و آبشخورها باشیم. همان گونه که شما خواسته اید... و باور داشته باشیم که بدون جلیل دوستخواه ها دست های ما برای یافتن پیرامونمان بسیار خالی تر خواهد بود. و بدون شما هم همین طور. پایدار باشید. با فروتنی پرویز رجبی ۲۵/۴/٨۵ ".[ix]

دئمک، فارس تمامیتچیلیگی نین اساس و "آبشخور"لاری نی تاپماغا چالیشان ذات عالیلر ایجتماعیتی عوامفریبلیگه سوروکله مک و فارس راسیستلیگینه مینیک وئرمک یئرینه فارس تمامیتچیلیگی نین اساس و کؤکلرینه ایشارت ائتمه لیدیرلر. فارس تمامیتچیلیگی نین اساس کؤکلری سؤز قونوسو اولدوقدا، ایستر ایسته مز فارس راسیستلریندن ده اوزاق گزمک سؤز قونوسو اولمالیدیر. اوسته پرویز رجبی ذات عالی جلیل دوستخواه ذات عالیلره شوربا قیزدیرماغا چالیشدیغی کیمی جلیل دوستخواه دا پرویز رجبی ذات عالینی فارس شوونیستلیک خیدمتینده ساخلاماق اوچون اونا "کانون پژوهش های ایران شناختی" آدلی وئبلاگیندا سپاسنامه مقاله سی درج ائتمیش.[x] او یازی نین بعضی بؤلوملرینی بیرلیکده اوخویوروق:

"او استاد ِ مبرّز ِ تاریخ نگاری و ایران شناسی و قصّه پردازی است که با اندیشه و بیانی زیبا و شیوا و درآمیخته با رگه های زرّینی از طنز ِ فرهیخته ی ِ ادبی و فرهنگی، بی گمان و بدون هیچ اغراقی، یکی از چهره های درخشان ِ فرهنگی ی ِ .... ما به شمار می آید. دستْ آوردهای ِ پُر شمار ِ پژوهشی و ذوقی ی ِ این ایران شناس ِ شایسته ی میهن مانِ، طیف ِ گسترده ای از درونْ مایه های با هوشمندی و ژرفانگری برگزیده را به نمایش می گذارد. او مردی است مردستان که یک تنه -- و به رَغْم ِ دشواری هایی که ناگزیر بوده است آنها را برتابد و با آنها دست و پنجه نرم کند -- بار ِ خویشکاری ی ِ عظیم ِ شناخت فرهنگ ِ ایرانی، هم در هزاره های ِ گم شده ی دور ِ روزگار ِ باستان و هم در سده های ِ نزدیک تر به روزگار ِ ما را، بر دوش گرفته و تا بدبن پایگاه به شایستگی ی ِ هرچه تمام تر به هم میهنانش پیش کش کرده است. .. به دیگرْ سخن، او هزارتوهای ِ گذشته را به سودای ِ راه گشایی برای ِ امروز و فردا می کاود ... ویژگی ی ِ کار ِ او چُنان است که با اطمینان می توان از او به منزله ی یک ایران شناس آگاه و سزاوار و نمونه یاد کرد و به نسل جوان سفارش کرد که: ایران را چُنین باید دوست داشت و شناخت و شناساند.... با درود و آفرین بر دکتر پرویز ِ رجبی ، برای او آرزوی ِ کامیابی های بیشتر در نشر ِ اثرهای فرهنگی اش را دارم. چُنین باد ! جلیل دوستخواه ".[xi]

گؤروندوگو کیمی جلیل دوستخواهلارین مدح ائتدیکلری شخص اونون بیلگین اولدوغو اوچون دئییل، فارس دیل و مدنیتینه اؤنم وئردیگی اوچون قلمه آلینمیش. بو بیربیرلرینه چؤرک بورج وئرمه لر حقوق برابرلیگی باخیمیندان ایکی ائشیت و برابر مدنیت حاقلارینا صاحیب اولان شخصلر آراسیندا حیاتا کئچرسه، بلکه ده بو ذاتلاری بیر آل وئرچی کیمی مدنی ماللارینی یاخشی ساتماغا چالیشیرلار دئیه اونلاری آنلاماق او قدر ده چتین اولماسین. آنجاق حاکیم و محکوم مدنیته عایید اینسانلار آراسیندا بئله بیر ایلیشگی نین اولماسی نؤکر (آذربایجان مظلومیتی) و آقا (فارس ایستعمارچیلیغی) مقوله سینی خاطیرلاتمیش اولار. دئمک، پرویز رجبی ذات عالی نین دینجلدیگی واحه اونون مدح اولوندوغو فاکتلار اساسیندا خیالی اولاراق یارانمیش گؤرونر. باخ پرویز رجبی:

"من که بیش از چهل است که در وادی ِ ایران شناسی پَرسه می زنم، باور کنید که در بیشتر از انگشتان دستم واحه ای را نیافته ام که بی دغدغه دمی در آن بیاسایم. اینک صادقانه عرض می کنم که یکی از این واحه ها را جلیل دوستخواه ، با نسیم آرام بخش نوشته هایش، در اختیارم گذاشته است".[xii]

میللی منلیگی و کیملیگی غارات اولان بیر میللت اوولادی فارس راسیستلری نین پرویز رجبی ذات عالیه به به و چهچلرینه نئجه اؤزونو آلداتا بیلر دئیه بو مسئله اورزینده داها آرتیق دوشونمه لی ییک. یئری گلمیشکن جلیل دوستخواه ذات عالی نین پرویز رجبی اورزه مدحلرینی نظره آلاراق پرویز رجبی نین یازیلاریندان قیسسا دا اولسا، یولا چیخاراق، اونون فارس حئیرانلیغی دوشونجه لری ایله تانیش اولماق پیس اولماز دئیه دوشونوروک، اوخویوروق:

" پاس بداریم آرامش خستگان تاریخ را، که در سر هوای از پای فتادن ندارند و می خواهند که مادران و پدران سربلند آینده باشند، برای فرزندانی که خواهند خواست ببالند به تبار خویش!
همواره یادمان باشد، که اگر نه از فرارود تا میانرودان، از ماکو تا جاسک و از سرخس تا آبادانِ این سرزمین جادو را در دل داشته باشیم و دیگر نبخشیم هرگز به هیچ خال ابرویی سمرفند و بخارا را. و یادمان باشد، همواره از ابیورد تا پاوه و از شهر خوش مازندران تا سرو ابرکوه، آن داستان کاوه! همواره یادمان باشد مهر بازوان البرز و سینه‍ی تفتان سیستان، که تنها رستم ِ دستانش مضمون هزار داستان است. و یادمان باشد زمزمه‍ی کوهساران زاگرس. زاگرس اگر تنها بختیاری را می داشت بخت یارمان می بود! چه سرایی است در همه جای ِ ایران ما را؟ از مراوه تپه تا مریوان، از ایوان کی تا تخت ِ سلیمان، در کنار ِ یال ِ اشتران کوه، تا بال ِ دماوند آرمیده است."[xiii]

گؤروندوگو کیمی اؤزونو آذربایجانلی قلمه آلان پرویز رجبی ذات عالی ایران باشلیغی آلتیندا فارس تباری و نژادی نین باتلاغیندا ایلیشیب قالاراق فارس تمامیتچیلری کیمی اینسانلارین میللی منلیک و کیملیکلرینه دئییل، فارس تمامیتچیلری نین تمامیتچیلیک و خولیاوی ایستکلرینه اؤزونو تسلیم ائتمیش. آراشدیرما دئیه اورتایا قویدوغو اثرلرین بیر چوخو دا فارسچیلیق اساسیندا یازیلمیش، پرویز رجبی فارس حئیرانی اولدوغونا داییر اؤزونو بئله ایفاده ائدر:

" باید ببینم مشکل کجاست. از اوّل تاریخ دوره‍ ی اسلامی شروع بکنیم! در دو سده‍ ی نخست در ایران کسی کاره ای نبود که بتواند با زور زبان فارسی را زبان مطرح جهان ِ نو اسلام بکند. من هنوز وجود نداشتم که به قول دینوری در دهه‍ ی ۶۰ هجری در سپاه مختار ثقفی متکلّم عربی نمی توانستی پیدا کرد. بعد، از غزنویان به بعد، تا پایان دوره‍ی قاجارها، جز دو صباحی بسیار و بسیار کوتاه، حکومت ایران با ترک ها و مغول و ترک ها بود. من هنوز حضور نداشتم که هم ترک ها و مغول ها کم و بیش سبب اعتلای زبان و ادب فارسی در دربارهای خود شدند و کسی زبان فارسی را به آن ها و سلطان محمود غزنوی ها و سلطان های ترک قاجار تحمیل نکرد. اما سلطان محمود غزنوی که شاید فارسی را به زحمت می فهمید، بدون شعر فارسی نه می توانست بنوشد و نه سر به بالین نهد. من نبودم که نام آبادی های ترکان آسیای مرکزی تا خجند و تا کمر سیبری فارسی بود. از شبه قاره‍ی هند که نگو! ناصرالدین شاه، فرمانروای مغرور قاجار هم در حضور حافظ احساس غربت نمی کرد و می کوشید تا در غزل از او عقب نماند. با تبلیغ من نبود که دربارهای هند و عثمانی مشتری پر و پا قرص قند پارسی بودند و به میل خود زبان فارسی را زبان دیوانی خود کرده بودند. یعنی در این دو دربار زبان فارسی همان نقشی را داشت که زبان فرانسه در دربار سزارهای روس سن پترزبورگ. من هنوز حضور نداشتم که حتی یک فرمانروای ترک و یک ایلخان مغول نخواست که در دربار او خط و زبان ترکی و یا مغولی معمول شود...من هنوز حضور نداشتم که دربار فاطمیان مصر هم بدون قند پارسی تلخکام بود! من چه کنم که هیچ کدام از دیگر قوم های باشنده‍ی ایران قندی برای طوطیان شکرشکن هند نداشته اند. آن هم در روزگاری که هند در اختیارشان بود. ایلخانان مغول در هند، قند پارسی را سرمه‍ی چشمان خود کرده بودند. در دربار اکبر شاه بیش از هزار شاعر پارسی گوی قند خود را پیش فروش می کردند! نسرین بسیار عزیز، مگر سخن گفتن از قند پارسی که این همه به مذاق پیرامونیان ایران خوش آمده است، به این معنا است که می توان گران فروشی کرد؟ چرا در کشور ما باید هیج نگاه مجردی وجود نداشته باشد؟ حتما باید زنگوله بست؟ مگر خواجه‍ی ما حساب ترک شیرازیش را از مقوله‍ی وطن جدا نکرد؟! امّا بپردازیم به رنگین کمان زبان ها که این روزها گویا زر ناب شده است! فکر نمی کنی که در ساخت این اصطلاح اغراق از حد ملاحت گذشته است؟ خوشبختانه مغربیان که گویا حرفشان عین وجاهت است، در تعریف زبان و گویش حُجّت را تمام کرده اند. امروز زبان شناسی دانش عقب مانده ای نیست که هر مبارز سیاسی بلغمی مزاجی بتواند به سلیقه‍ی خود دست به تعبیر و تفسیری تازه بزند. در قلمرو فرهنگی ایران، جز زبان فارسی دو زبان ترکی و عربی وجود دارد، که برای پرداختن به آن ها درخواست مجالی دیگر را دارم. همین بس. گویش های ایرانی سایه روشن های زیبا و معطّر زبان فارسی هستند و همچون پستوهای ارجمند مخزن گنجینه‍ی زبان فارسی. هنگامی که از قند پارسی سخن می رود، حتما پای سخن شکرپاره و حَبّ ِ نبات هم در میان است. فراموش نکنیم که همین طوری هم با جمع و جور کردن زبان فارسی، با همه‍ی سابقه‍ی درخشانش، مشکل داریم. هنوز در املاء بسیاری از واژه های فارسی گرفتاری داریم. هنوز باید چراغ برداریم و به جست و جوی خواننده برویم. هنوز کتابی با تیراژ هزار روی دست ناشران می ماند. هنوز هزار و یک رقم پفک نمکی و چیپس و نوشابه بازار را در انحصار خود دارد... ترا به خدا فعلا بگذار پرونده‍ی لهجه ها از مراکز پژوهشی بیرون نیایند... حتما روزی نوبت گویش ها هم خواهد رسید... این لفظ رنگین کمان خیلی لفظ پرمسولیتی است. مخصوصا که رنگین کمان گسیخته را دیگر نمی توان رنگین کمان نامید.فراموش نکنیم که برای کانادای هزارقبیله از این اصطلاح استفاده نمی شود. امروز، بخواهیم و نخواهیم، سخن از وحدت فرهنگی می رود. دیگر خشمگین نمی شویم که زبان انگلیسی دارد جهانگیر می شود. خوب یا بد، دارد این اتفاق می افتد و زیان کوشش منطقی برای جلوگیری از آن بیشتر از سود آن است. چند هفته پیش رفته بودم دوبی. باور کن که احساس کردم که زبان رسمی امارات انگلیسی است. این که من می دانم که این روند زیبا نیست دردی را دوا نمی کند. تو هم ناگزیر شده ای که در صفحه‍ی اول روزنامه ات، همه را شهروند جهان بخوانی. چرا در مغرب زمین خود مغربیان به فکر وحدت هستند و ما را با استفاده‍ی از زبان و دین تشویق به تفرقه می کنند؟ نسرین عزیز! من به هرچه زیباست دلْ بسته ام، اما نفهمیدم که دلْ بستگی به شکر فارسی کام چه کسی را می تواند تلخ کند".[xiv]

گؤروندوگو کیمی واقعیتلری گؤرمک ایسته مه گنلر و فارس تمامیتچیلیک مفکوره سی ایله بؤیوموش اینسانلار زامان و مکانی درک ائتمکدن عاجیز اولارلار. اونلار بوگون ایران ممالیکی محروسه سینده میللیتلر مسئله سی سؤز قونوسو اولدوقدا کئچمیش مین ایل تاریخی مقوله لری ایجتماعیتین دیققتینه یئدیرمگه چالیشار و یئری گلرسه، ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللیتلر مقوله سینی کئچمیشده کی عاشیقانه عیبارتلر ایله ایضاح ائتمگه چابا گؤستررلر(اگر آن ترک شیرازی بدست آرد دل مارا، خالی هندویش بخشم سمرقند و بخارا را). بو ذاتلار  ایران ممالیکی محروسه سینده تورک و عرب دیللری نین اوخویوب یازیلماسینی بیر عوامفریب اولاراق ایندیلیک وحدت میللی علیهینه بیر خطر کیمی قلمه آلار و بو دیل و مدنیتلره آیری بیر زامان فورست وئریله جگیندن سؤز صؤحبت آچارلار (نسیه گیرمز کیسیه!).  اوسته لیک کورد، بلوچ، تورکمن و ساییره دیل و مدنیت صاحابلارینی یول باسان کیمی گؤزمزدن حرکت ائدرلر. پرویز رجبی بو مسئله نی اساسلاندیرماق اوچون فارس دیلینده یازیلمیش کیتابلارین تیراژلاری نین آشاغی اولماسی و اینگیلیسچه نین میللتلر آراسی دونیا دیلی اولماسی ایله توجیه ائدر. بونلارا باخمایاراق بوگون دیل مدنیت بیرلیگی نین قاچینماز اولاجاغینی دا بو توجیه ائتمگه چالیشار. گؤروندوگو کیمی اؤزونو ایجتماعیته بیر تاریخچی و ایران شناس کیمی تقدیم ائتمگه چالیشان پرویز رجبی ایقتیصاد ساحه لرینده  یئر کوره سینده دونیالاشما سیاستی نی مدنیت ساحه سینه داشیماغا چالیشاراق گله جک اوچون دونیا میللتلری آراسیندا مدنیت بیرلیگیندن سؤز صؤحبت ائدرکن، آوروپا مملکتلرینده دولاییلی اولاراق بیر دیل و بیر مدنیته دوغرو حرکت ائدیلدیگیندن سؤز آچماغا چالیشار. بوگون آوروپا مجلیسینده یالنیز انگلیسچه دئییل، هر میللت وکیلی اؤز میللت و حاکیمیتی نین ایداره ائتمه دیلینده ( آنا دیلینده) چیخیش ائده رک بو چیخیشلار سیمولتان اولاراق (عئینی زاماندا) موختلیف دیللره چئوریلر (ترجومه ائدیلر). گؤروندوگو کیمی آوروپادا تحصیل آلماق دئییل، آوروپا پرینسیبلرینی آنلاماق ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللیتلری باشا دوشمک اوچون اساس گؤتورولمه لیدیر. دئمک، آلمانیانین گؤتینقئن شهرینده پرویز رجبی نین تحصیل آلماسینا باخمایاراق دیل و مدنیتلر مسئله سی باخیمیندان او فارس تمامیتچیلیک ذهنیتینی داشییانلار سیراسیندا اؤزونه اویقون یئری آلمیش گؤرونر. بو دا پرویز رجبی ذات عالیده ایرانچیلیق مفکوره سی نین حاکیم اولماسیندان ایلری گلن بیر مسئله دیر. بو مسئله یه آچیقلیق گتیرمک اوچون اوخویوروق:

" حدود ۵۷ سال پیش در کلاس سوم ابتدایی بودم و هنوز زبان فارسی را خوب نیاموخته بودم. معلمی داشتیم مُعمّم برای قرآن و شرعیّات. این معلم همان روز اول کار ِ خود در کلاس ِ ما فهمیده بود که من به جای «سُبحان» می گویم «سُبحَن» یا «سوبحَن». هرروز تا وارد کلاس می شد، می گفت: «رجبی، بگو سُبحانَ الله» و من هم معصومانه ودر حالی که رنگم را باخته بودم و چهارستونم می لرزید،می گفتم: «سُبحَنَ الله» و هربار چهار ترکه ی محکم می خوردم و حسابی کباب می شدم... و معلم هم غُر می زد که نمی فهمد که این «کُرّه...» کِی آدم می شود... بیست و دو سه سال بعد، در روز امتحان دکترا در آلمان، پروفسور دیتریش که نامدارترین استاد زبان عربی در جهان بود، برای گرفتن ِ امتحان، متن عربی ِ بدون اِعرابی را داد به دستم و خواست که آن را بخوانم. از بد ِ حاثه در این متن واژه ی معروف «سُبحان» نیز وجود داشت و پیداست که من خواندم: «سُبحان»! ناگهان پروفسور غُرّید و گفت: برو شش ماه دیگر بیا! پرسیدم، چرا؟ گفت: هنوز می پرسی چرا؟ کسی که نداند که ما در عربی صدای «آ» نداریم و به «سُبحَن» بگوید «سُبحان» هنوز لیاقت ِ گرفتن دکترا را ندارد! من که فکر می کردم که تا گرفتن درجه ی شگفت انگیز دکتری چند دقیقه بیشتر فاصله ندارم، خنده ای تلخ کردم. با خشونت علت خنده ام را پرسید. گفتم: خنده ی تلخم برای این بود که در کودکی چوب این واژه را خورده ام و الان هم که در آخر ِ خط هستم باز چوب می خورم. بعد داستان را تعریف کردم... خندید و راضی شد فقط نمره ی قبولی بدهد!...  من از هیچ کدام از این دو معلم آزرده نیستم. رفتار هر دو معلم هماهنگ بود با کیفیّت توانایی و نگاهشان به آموزش و همچنین به پیرامون".[xv]

فارس دیلینده دئییلمیش: "کس نیاموخت از روزگار، یاد نگیرد از هیچ آموزگار". گؤروندوگو کیمی پرویز رجبی ایران ممالیکی محروسه سینه حاکیم اولموش فارس شوونیستلیک مفکوره سینی درک ائتمیش دئییلدیر. او اؤزونو تاریخچی و عالیم کیمی تقدیم ائتمه سینه باخمایاراق عرب دیلینی نه اوچون بیر آلمان و فارسین دوغرو و دوزگون ایفاده ائتدیکلرینی، آنجاق اؤز دیل و مدنیتیندن اوزاق دوشموش بیر تورک نه اوچون عربچه نی دوغرو و دوزگون ایفاده ائده بیلمه دیگینی ده درک ائتمکدن عاجیز قالمیش. مسئله اوزره بیر آز داها آرتیق دوراقلارساق، اؤز دیلینده تحصیل آلمانین باشقا دیللری اؤیرنمک اوچون نه قدر اهمیتلی اولدوغو دا اورتایا چیخارمیش اولار. دئمک، اؤز دیلی نین سسلی و سسسیز حرفلرینی آب ج بیچیمینده نئجه ایفاده ائدیلدیکلرینی بیلن اینسان باشقا بیر دیلدن اولان کلمه و سؤزجوک ایله اوزلشدیکده اونو راحاتچا تشخیص وئره بیلر. آنجاق اؤز آنا دیلینده اوخویوب یازماقدان محروم اولان پرویز رجبی لر میللی بیلینجه صاحیب اولمادیقدا دکتور دئییل، دونیایا حاکیم اولسالار دا، اؤز میللتلرینه خئییر گتیره بیلمزلر. بو مسئله بوتون سیاست و بیلیم خادیملری اوچون کئچرلی ساییلمالیدیر. آلمانلی "ح" و "ه" حرفلرینی اؤیرنرکن، "ح" حرفینی دوزگون ایفاده ائتمک اوچون آغیزا آلینمیش ایسسی یئرآلمانی خاطیرلاراق بیر  H  سسی چیخارماغا چالیشماقلا بو حرفی یووارلاق "ه" حرفیندن آییرد ائتمگه چالیشار. سونرا کلمه دوزلیشینده ده بو حرفی اؤیرندیگی کیمی ایفاده ائدر. اؤز دیل و مدنیتیندن محروم اولموش آذربایجانلی ایسه حسن هئسی "ح"، گیرده هئ "ه" و گؤزلو هئ"هة" دئیه بو حرفلرین نئچه یازیلدیقلارینی بیربیرلریندن چتین آییرد ائتمگه چالیشار. بو دا اؤز دیل و مدنیتیندن محروم اولماق مسئله سی ایله ایضاح ائدیلمه لیدیر. مسئله یالنیز "ح، ه و گؤزلو "هة" ایله نوقطالاناجاق دئییل، رئی زئسی "ز"، دسته لی زئ "ظ"، دال زئسی "ذ، ذال"، ذات زئسی "ض"، نوقطالی تئ "ت"، دسته لی تئ "ط"، و ساییره. آذربایجاندا، سؤز سؤزو گتیرر، آرشین بئزی دئیه بیر مثل وار. یئری گلمیشکن آذربایجاندا فارس ایداره سیستیمینده بیر اؤیرنجی نین تجروبه ائتدیگینی ده من آنلاتمالی اولورام. گونلرین بیر گونونده بیر اوخولون درسلیک اوتاغیندا (کیلاسیندا) بیر اؤیرنجی وار ایمیش. بو اؤیرنجیدن درس سوروشولدوقدا بیلمه دیگی هر شئییه دسته لی تئی"ط" دئیه رک اؤزونو راحاتلارمیش. گونلرین بیر گونونده تهراندان آذربایجان اوخوللاری نین دورومو ایله تانیش اولماق اوچون بیر بؤیوک هئیت گلر. اؤیره دیجی (معلّیم) اؤیرنجیلری هئیت اوچون حاضیرلاماغا چالیشار. اوسته لیک بیلمه دیگی شئیلره دسته لی تئی"ط" دئگن اؤیرنجیسینه بیر آز داها ائحتییاطلی اولماسینی خاهیش ائدر. بیلمزسن جاواب وئرمه دئیه ر. هئیئت درسلیک اوتاغینا گیردیکدن، بیر سیرا اؤیرنجیلرین آدینی فارسچا سوروشدوقدان سونرا درسلیک اوتاغی نین دوواریندا اولان محمدرضا شاه و اونون اوشاقلارینا ایشاره ائده رک بونلارین آدینی بو اؤیرنجیدن ائشیتمک ایستر. بو کیمدیر؟ - شاه ایران. بو کیمدیر؟ شهبانو فرح. سیرا شاهین اوغلو رضا پهلوی یه گلدیکده بو کیمدیر؟ اؤیرنجی بیر معلّیمه باخار، بیر ده جاواب وئرمگه چالیشار. سونرا آقا معلّیم او دسته لی تئی "ط"دیر ده دئیه تورکچه جاواب وئرر. گؤروندوگو کیمی مسئله اولدوقچا اؤنملی مسئله لردن بیریدیر. اؤیرنجی فارسچا راحات دانیشا بیلمه دیگی اوچون دسته لی تئی ایفاده سینی اؤزو اوچون بیر چیخیش یولو کیمی نظره آلمیش ایمیش. ایندیسه زامان کئچمه دن جلیل دوستخواه ذات عالی نین "ابهام زدایی از سخنانی شبهه افکن" آدلی مقاله سینی نظردن کئچیرمگه چالیشاق، اوخویوروق:

"... امّا در یک گفتْمان ِ فرهنگی – برخلاف ِ شیوه‌ی ِ پذیرفته‌ی ِ سیاستْ‌بازان ِ به اصطلاح "ماکیاولیست" – هیچ‌گاه "هدف، وسیله را توجیه‌نمی‌کند".  در این گُستره، شرط ِ اوّلْ‌قدم ِ کار ِ هر پوینده‌ای، پایْ‌بندی به آرامش و بُردباری‌ی ِ اندیشه‌ورزانه و ژرفانگری‌ی ِ پژوهشگرانه و پرهیز از هرگونه جنجالْ‌گرایی‌ی ِ غوغاسالارانه و عوامْ‌پسندانه و برترشمردن ِ نیکْ‌ فرجامی‌ی رویْ‌کردها بر مصلحتْ‌بینیِ و روزمَرِّگی‌ی ِ نزدیکْ‌بینانه است. آشکارست که هرگاه جُز این باشد، هر سخنی که گفته‌شود، نشان از "خراب" خواهدداشت و هر گامی که برداشته‌شود، پوینده را به "سراب" نزدیک‌تر خواهدکرد."[xvi]

اوسته گؤروندوگو کیمی مدنی و فرهنگی دانیشیق ایددعاسیندا اولان جلیل دوستخواه ذات عالی اؤزونو دیلده آکادئمیک کیمی تقدیم ائتمه سینه باخمایاراق عملده قارشی طرفین دوشونجه لری اوزره دئیینمک یئرینه بعضی ایتتهامنامه اساسلی (ماکیاولیست) عیبارتلر ایله گؤز بویاماغا چالیشار. بیلیندیگی کیمی مدنی دانیشیقدان سؤز و صؤحبت اولدوقدا بیر اینسانی اولدوغو کیمی فیکیرلری ایله اورتایا قویاراق اونون فیکیرلری اوزرینده فیکیر یئریتمک دوغرو و دوزگون اولاردی. کیلیشه بیچیمینده کی ایتتیهاملار ایله قارشی طرفی سوسدورماغا چالیشماق دئماقوژیک  و عوامفریب داورانیشلاری یانسیتمیش اولار. جلیل دوستخواه گئنه ده یازیر:

"دو) از سوی ِ دیگر، نویسنده در اشاره به  بخشهای ِ گوناگون ِ ایران ("جُزء"های شکلْ‌دهنده‌ی ِ یک"کُلّ" )، نوشته‌است: "مجموعه‌های ِ ویژه‌ی ِ انسانی  که بهتراست با واژه‌ی ِ ملیّت از آنها نامْ‌برد..."
می‌گویم: این اطلاق ِ نام ِ کُلّ به جُزء است و نه تنها "بهتر" نیست؛ بلکه بر سر ِ زبان و قلم انداختن ِ کلیدْواژه‌ای در کاربُردی نابه‌جاست و مایه‌ی ِ اصلی‌ی ِ شُبهه‌افکنی‌ی ِ زیانْ‌باری به شمارمی‌آید".[xvii]

گؤروندوگو کیمی جلیل دوستخواه ذات عالی میللت مقوله سی اوزره بوگون دؤولتلر آراسیندا سیاست زمینه سینده تانینمیش بیر مملکت جوغرافیاسی نی بیر ائتنیک جوغرافیا کیمی قلمه آلاراق "جزء" و "کلّ" موضوعسونو اورتایا آتماغا چالیشمیش. بیلیندیگی کیمی میللت مقوله سی دیل، مدنیت، گله نک، گؤره نک و سونونجو عونصور اولاراق تورپاق مسئله سینه اساسلانار. دئمک، دیل و مدنیت باخیمیندان بیر میللت جوغرافی بیر بؤلگه نی آشاراق باشقا بؤلگه لرده ده اؤز میللی وارلیغینی سوردوره بیلر. بوگون آمریکا بیرلشمیش شتاتلارینا حاکیم اولموش نیظام و اینتیظام اینگیلیس میللتی نین میللی وارلیغینی یاشاداجاق بیر نیظام و اینتیظامدیر. کئچمیشده بوگونکو آمریکابیرلشمیش شتاتلاری نین جوغرافیسی قیزیل دریلیلره عایید اولدوغونا باخمایاراق بوگون اورادا دیل و مدنیت باخیمیندان اینگیلیس دیل و مدنیتی (آنگلوکاکسئن مدنیتی) حاکیم گؤرونر. بو مسئله نی گؤرمزلیکدن گلنلر دئماقوژیک اولاراق ایجتماعیتی عوام ساخلاماغا چالیشارلار. میللی چیخارلاری نظره آلاراق امریکابیرلشمیش شتاتلاری و اینگیلیس دؤولتی نین دونیا چاپینداکی سیاستلری ساواش زامانلاری اویقونلاشمیش اولار. اینگیلیس دؤولتی آوروپا بیرلیگینده عوضوو اولماسینا باخمایاراق تونی بئلئر حاکیمیت باشچیسی اولاراق عراق حؤکومتی و صدام رژیمی علیهینه اولان ساواشدا آمریکابیرلشمیش شتاتلاری ایله اورتاق دوشونجه ایچریسینده یئر آلماغا چالیشمیش. جلیل دوستخواه ذات عالی گئنه ده یازیر:

"سه) در اشاره به گفتار ِ یادکرده‌ی ِ من در شهروند و اخبار ِ روز ، نوشته‌است: "... قبل از این که اصلا به خود ِ مسأله، به خواسته‌ی ِ ساده‌ی ِ مردم توجّه‌کند، به بهانه‌ی ِ برخورد با یک نویسنده‌ی ِ دیگر، دکتر براهنی، سخنانی ارائه‌داشته ..." . ساده‌بگویم: این یک تحریف و دیگرگونه‌نمایی‌ی ِ آشکارست. هرگاه کسی تنها یک بار آن گفتار را بدون ِ قصد ِ عیب‌جویی و ایرادْتراشی خوانده‌باشد، بی‌گمان دریافته‌است که  نویسنده‌ی ِ آن، دست بر قضا، به نحو ِ روشنی بر مسأله‌ی ِِ واقعی‌ی ِ آذربایجان و موازی با آن، دیگرْبخش‌های ایران و حقّ ِ مسلّم ِ مردم ِ همه‌ی ِ ناحیه‌ها و شهرها و روستاها و تیره‌ها و قبیله‌های ایرانی در خواستاری ی ِ برابری ی ِ کامل و بی‌چون و چرا، تأکیدورزیده‌است. آیا سخنی از این گویاتر می‌شود بر زبان و قلم راند که: "هیچ ایرانی، ایرانی‌تر از دیگرْ‌ ایرانیان نیست."؟ ".[xviii]

اوسته گؤروندوگو کیمی جلیل دوستخواه ذات عالی اهرابی نین یازیسینی بهانه ائده رک ائتدیگی خطانی بیر داها تیکرارلامیش مقامدا یئر آلار. بیلیندیگی کیمی مسئله کیمین داها ایرانلی اولدوغو مسئله سی دئییل، حقوق برابرلیگی نظره آلینمالیدیر. دیل و مدنیتلری یاساقلانمیش اینسانلار حقوق باخیمیندان ایستر ایسته مز بوگون ایران ممالیکی محروسه سینده ایکینجی و اوچونجو درجه لی وطنداش معامیله سینه تابع توتولارلار. جلیل دوستخواه ذات عالی نین "همه ایرانیها برابرند" دئمه سی واقعیتلری دگیشه بیلمز. جلیل دوستخواه گئنه ده یازیر:

" آخر ما براهنی را از سر ِ راه برنداشته‌ایم که ارج ِ او را نشناسیم و کُنش ِ فرهنگی و ادبی‌اش را دست ِ کم بگیریم. مام ِ میهن، خون ِ دلها می‌خورَد تا یکی همچون براهنی را در دامان بپرورَد.  مگر ما چند براهنی داریم که از حضور ِ مغتنم ِ او در تاریخ ِ روزگارمان غافل‌بمانیم؟ با این همه او نیز مانند ِ هر آدمی‌زادی در گفتارها و نوشتارهایش نارسایی‌ها و خطاهایی دارد که دوستان ِ راستین‌ ِ وی، آن‌ها را به کارگاه ِ نقد می برند و دلْ‌سوزانه برمی‌رسند و عیارمی‌سنجند و بی‌پرده‌پوشی و به دور از ریاکاری با خود ِ او و دیگران در میان می‌گذارند. نمونه‌ی ِ این گونه نقد ِ آگاهانه و دلْ‌سوزانه را در خطاب ِ انتقادی‌ی ِ دوست ِ مشترک ِ براهنی و من، دکتر پرویز رجبی به او و من، می‌توان یافت  که من آن را روی چشمم گذاشتم و در تارنمای ِ خود ( www.iranshenakht.blogspot.com ) نشردادم.  به گفته‌ی ِ نغز ِ سخنوری (که با دریغ، نامش را از یاد برده‌ام): "دوست باید که عیب‌های ِ مرا/ همچو آیینه، رو به رو گوید / نه که چون شانه با هزار زبان / پشت ِ سر رفته، مو به مو گوید!". امّا دوستْ‌نمایان ِ  براهنی ، نه تنها با بحث و گفت و شنود و بررسی و نقد ِ فرهیخته سر و کاری ندارند؛ بلکه می کوشند تا از او یک نماد ِ مطلق بسازند و بر سر ِ غوغا عَلَم‌ْکنند و – به گفته‌ی ِ صائب تبریزی / اصفهانی –  او را "در مصالح ِ خود صرف‌کنند"! این بلایی است که چُنین کسانی در تاریخ ِ ما بر سر ِ بسیاری از فرهیختگان  آورده‌اند و در همین دوره نیز نمونه‌های ِ فراوانی از آن را دیده‌ایم"[xix]

گؤروندوگو کیمی فیکیر مبادیله سی سؤز قونوسو اولماق یئرینه جلیل دوستخواه ایران ممالیکی محروسه سینه حاکیم اولموش "چاکرم نوکرم" ایفاده لرینی بیر طرفه و دشمن "دوست نما" دئیه ایتتیهاملاری باشقا بیر طرفی قارالاماق اوچون آدرئسله میش مقامدا یئر آلار. بو آرادا صائب تبریزی نی ده "تبریزی/اصفهانی"، یئری گلرسه آذربایجان شخصیتینی "اصفهانی" قلمه آلماق یولونو دا آچیق بوراخمیش مقامدا یئر آلار.  بیلیندیگی کیمی بیر چوخ فارس مؤللیفلری صائیب تبریزلینی اؤز یازیلاریندا اصفهانلی تانیتماغا چالیشارلار. جلیل دوستخواه گئنه ده یازیر:

"اختلاف ِ لهجه ملیّت نزاید بهر ِ کس / ملّتی با یک زبان، کمْ‌تر به یاد آرَد زمان." این سخن ِ شهریار ، نَفی ِ صریح ِ کاربُرد ِ "ملّت" و "ملْیّت" برای ِ بخش‌های ِ گوناگون ِ ایران (جُزءهای ِ تشکیلْ ‌دهنده‌ی ِ یک کُلّ) است که این روزها در برخی از نوشتارها و از جمله در همین نوشتار ِ موضوع ِ بحث، به تکرار و همچون ترجیع‌بندی به کار رفته‌است".[xx]

گؤروندوگو کیمی ایران ممالیکی محروسه سینده کی موختلیف دیل و مدنیتلری جلیل دوستخواه بیر لهجه کیمی قلمه آلماغا چالیشار. بو عوامفریب یاناشمالار بو ذات عالی نین کئچمیش یازیسیندا دا فارسچانی اورتاق مدنیت دیلی گؤسترمه سی ایله اؤز عکسینی تاپمیشدیر، اوخویوروق:

"زبان ِ مادري‌ي ِ آقاي براهني شاخه‌اي از گروه ِ زبان‌هاي ِ"تركي" (اوغوز) است و زبان ِ مادري‌ي ِ من "شاخه‌ي اصفهاني‌ي ِ زبان ِ فارسي" است (كه با فارسي‌ي ِ رسمي و معيار، تفاوتهاي ِ معيني دارد). اما "فارسي‌ي ِ رسمي و معيار" زبان ِ مشترك ِ فرهنگي ي ِ ماست و كتاب‌ها و گفتارهاي يكديگر را به اين زبان مي‌خوانيم و پل ِ پيوند ِ ما و همه‌ي ِ ديگر ايرانيان، همين زبان است."[xxi]

دئمک، شهریارین لهجه خیطاب ائتدیگی شعر میصراعسیندا فارس دیلی نین لهجه لری نظره آلینمیش. بو لهجه لر یالنیز فارس دیلی اوچون دئییل، آذربایجان تورکچه سی نین ده موختلیف لهجه لری وار. فارسلاری بیر میللت کیمی تمثیل ائدن فارس ادبیات دیلیدیرسه، دونیا آذربایجانلیلارینی تمثیل ائدن ده آذربایجان ادبیات دیلیدیر. بونلارین یانی سیرا میللتلر ایچینده یوخلوغا یؤنملیش میللی آزلیق کیمی قالیقلار دا وار. اونلار دیل و مدنیت باخیمیندان اری ییب یوخلوق اوزره اولدوقلاری اوچون چوخلوغو اولوشدوران میللتین ترکیب حیصصه سی کیمی ساییلابیلرلر. جلیل دوستخواه ذات عالی گئنه ده یازیر:

"پنج) نویسنده، این دانشجو و پژوهشْ‌گر ِ خدمتْ‌گزار ِ ایران را پیرانه‌سر به درسْ‌گاه ِ "روش ِ تحقیق ِ کیفی‌ و اتنوگرافی" فراخوانده و خود بر کرسیی ِ استاد نشسته‌است. امّا درسِ ِ این استاد، نه تنها "زمزمه‌ی ِ محبّتی" در گوش ِ شاگردش نیست؛ بلکه پژواک ِ ندای ِ شوم ِ تفرقه و پریشانی‌است. او نعل ِ وارونه می‌زند  و شاگردش را به ناروا و دلْ‌شکنانه، به "جعل ِ زبان" برای ِ "ملّیّتی" (بخوان: بخشی از مردم ِ ایران) متّهم‌می‌کند و طلبْ‌کارانه می‌پرسد که چرا وی در کوشش ِ ایران‌شناختی‌ی ِ خویش، "اثری در باب ِ شعر و زبان ِ مشخّص ِ آنان در محافل ِ ایران‌شناسی منتشرنکرده ... ".[xxii]

بیلیندیگی کیمی فارس دیل و مدنیت خادیملری نین اؤزلرینی "ایرانشناس" آدلاندیردیقلاری بو ذات عالیلر طرفیندن دئییل، کئچمیشده ایران ممالیکی محروسه سینی فارس مملکتی Persien و سونرا ایران مملکتی Iran تانیتدیقلاری اوچون غرب عالمینده فارس دیلی ایله قوهوملوغو اولان دیللری بیر قوروپ حالیندا نظره آلاراق اونلارا "ایران دیل قوروپو" آد وئرمیشلر. بئله لیکله بو دیللر ایله اوغراشان اینسانلارا ایرانیست و بو بؤلومه ده ایرانیستیک آدی وئرمیشلر. دئمک، غرب عالمینده ائدیلن تعریفه اساساً بیر فارس شناس ایله بیر کوردشناس هر ایکیسی ایران شناس تانینارلار. دیل بیلیمی او جومله دن ایرانشناسلیق، تاریخی متینلری ایچردیگی اوچون و بو دیل قوروپونا عایید اولان دیللرین تاریخی متینلری آز و بعضن تاریخی متینلره صاحیب اولمادیقلاری اوچون هر ایرانشناس ایستر ایسته مز فارس دیلینی اؤیرنمک مجبوریتینده قالدیغینی نظره آلاراق هر ایرانشناس بو دیل قوروپونا عایید اولان آیری دیللری او جومله دن کورد دیلینی بیلمه سی گرکلی ساییلماز.  دئمک، بیر چوخ عالیملرین کوردچه، پشتونچا، اوردوجا، نپالجا، سئریلانکاجا و ساییره دیللری بیلمه دیکلرینه باخمایاراق یالنیز فارس دیلی، ادبیات تاریخینی و لهجه لرینی بیر حدده بیلدیکلری اوچون بیر غلط عنوان اولاراق ایران شناس کیمی قلمه آلینارلار. بو دا کئچمیشده دیل بیلیمینه تحمیل اولموش یانلیش بیر دئییم کیمی قلمه آلینمالیدیر. بو مسئله کئچمیشده تورک، موغول و تونقوز دیللری اوچون ده کئچرلی ایدی. گئرهارد دؤرفئر اؤلدوکدن سونرا تورک دیللری اورتا آسیا دیل قوروپو دئیه موستقیل قوروپ حالینا گلدی. دئمک، ایران ممالیکی محروسه سینده کی اینسانلارین و میلی وارلیقلارین گؤزو ایله بو مسئله یه باخیلارسا، جلیل دوستخواه و پرویز رجبی لر فارس شناس (فارس دیل و ادبیاتچیسی) ساییلمالیدیرلار. بو ذات عالیلر بیر عالیم اولاراق تورک ائتنوسو اوزره هئچ بیر بیلگی و صلاحیته صاحیب دئییللر. جلیل دوستخواه گئنه ده یازیر:

" آنچه من گفته‌ام و بازهم "می‌گویم و می‌آیمش از عُهده بِرون"، این بوده‌است و هست که نه براهنی‌ی ِ تبریزی ، "تُرک" است و نه دوستخواه ِ اصفهانی ، "فارس"؛ بلکه هر دو ِ آنان "ایرانی" اند و از دو شهر ِ نامدار ِ میهن ِ مشترک‌شان "ایران"؛ یکی با زبان ِ مادری‌ی ِ "تُرکی" و دیگری با زبان ِ مادری‌ی ِ "فارسی‌ی ِ اصفهانی" و هردو، در مقام ِ اشتراک در "ملّیّت ِ ایرانی"، گوینده  به زبان ِ گفتاری‌ی ِ همگانی‌ی ِ ایرانیان ("فارسی‌ی ِ معیار") و نویسنده به زبان ِ "فارسی‌ی ِ ادبی و فرهیخته" (زبان ِ همه‌ی ِ اثرهایی که دوستخواه از براهنی   و یا براهنی از دوستخواه خوانده‌است)."[xxiii]

گؤروندوگو کیمی جلیل دوستخواه میللیت مسئله سینی وطنداشلیق "شهروندلیک" مقوله سی ایله قاریشدیرمیش مقامدا یئر آلیر. بو تئوریه اساساً زامان کئچیدی ایله بوتون ایران ممالیکی محروسه سینده کی دیل و مدنیت صاحابلاری اؤز میللی وارلیقلاری ایله ویداعلاشماق زوروندا قالاراق اؤزگه بیر دیل، اؤزگه بیر مدنیت (فارس دیل و مدنیتی) قبول ائتمه لیدیرلر. بو مسئله فارس ایستعمارچیلیغی نین تئوریک تملینی قویموش محمود افشار یزدی طرفیندن تئوریزه ائدیلمیش 50 ایل پهلویلر زامانی 27 ایلده کی ایسلام جومهوریسی آدینا عبا آلتینا سوخولموش فارس ایستعمارچیلاری طرفیندن دورمادان حیاتا کئچمک اوزره دیر. جلیل دوستخواه آدلی فارس ایستعمار یانلیسی نین وورغولادیغی "ملیّت ایران" آدی آلتیندا فارسلیق سیاستی و نژادپرستیلیگی حیاتا کئچمک اوزره دیر.

قایناقلار: