بیر دیل و بیر مدنیته (فارس دیل و مدنیتیه) اساسلانان تهران حاکیمیتی گوجلری سیراسیندا آذربایجان دیل و مدنیتینه اساسلانان آذربایجان میللی فعاللاری تحمل ائدیله بیلینر می؟
آذربایجان میللی حرکتینه گلدیکده بیلیندیگی کیمی بیر ایستک اوچون کیمسه یه دعوتنامه گؤنده ریلمز. دئمک، اؤز کیملیک و منلیگی نی سئون آذربایجان اینسانی دونیا گؤروشوندن آسیلی اولمایاراق آذربایجان میللی حرکتینه قاتیلمانی اؤزو اوچون بیر ویجدان بورجو بیلمه لیدیر. بو باخیمدان »شمس تبریز« سایتینا قویولموش حامد ایمان جنابلاری ایله سورغو سوآل و فیکیرلر اوزره دیققت یئتیرمکده فایدا وار گؤرونور. اوخویوروق:
"خوب آقاي حامد مشكل از همين جا ناشي مي‌شود چرا كه بقيه مثل شما نيروهاي درون حكومتي را جزو حلقه حركت آذربايجان ملي نمي‌داند؟ حامد: اين يك مسئله نظري است و نياز به بحث و گفتگوي فراوان دارد. با انكار كردن كه مشكل حل نمي‌شود. به نظر من نه تنها نيروهاي درون حكومتي يكي از حلقه‌هاي سه گانه حركت است بلكه تازه از آن مي‌توان به عنوان يكي از راه‌حلهاي رفع انسداد حركت بهره جست" (1).
میللی مسئله بیر میللت اوولادلاری نین مسئله سی اولدوغو اوچون حاکیمیت ایچریسینده ده ایران ممالیکی محروسه سینده تورک کیملیک و منلیگی اوزره دوشونن اینسانلارا کئچمیشده ایش باشیندا اولان جناب حجت الاسلام عظیمی قدیم دک ائحترام قویولمالیدیر. آنجاق میللی حرکت بو شخصلره دگیل، بو شخصلر میللی حرکته اؤزلرینی یاخینلاتمالی، کیملیک و منلیک باخیمیندان اؤز وار اولدوقلارینی میللی حرکتین وار اولماسیندان آسیلی حئساب ائتمه لیدیرلر. اؤز پوستلارینی دوشونوب اؤزلرینی ایندیلیک تهلوکه یه سالماق ایسته مه گنلر میللی حرکتی ده فارس حاکیمیتینه یئم ائتمکدن ویجدانی باخیمدان قاچینمالیدیرلار. دئمک، بونلار اؤز پوستلارینی الدن وئرمه لریندن قورخارکن آذربایجان میللی حرکتی نین قایغیسینی چکنلر نه اوچون میللتلرینین قایغیسینا قالماسینلار؟ بو حالدا بونلار (اؤز پوستلارینی الدن وئرمکدن قورخانلار) میللی حرکتین اورقانیک بیر بؤلومو دگیل، شخص اولاراق ویجدانی باخیمدان آذربایجان میللت مسئله سینی اولدوقلاری چئوره و موحیطده مطرح ائتمه لی و بو فیکیرین یایقینلاشماسی اوچون کؤمک ائتمه لیدیرلر. گئنه ده اوخویوروق:
".. .حامد : رك و راست مي‌گويم با نيروهاي موجود فعلي در حركت ملي آذربايجان نمي توان بيش از اين كار به جلو برد. بايد حركت پتانسيل ورود انديشه‌ها و نيروهاي جديد را در خود ايجاد كند. اين نمي‌شود كه ماها بخواهيم درصدر حركت بنشينيم و به افكار افراد ديگر اجازه ورود ندهيم و با اتهامات گوناگون و با ايجاد داد و هياهو و غوغا سالاري بخواهيم ديگران را از ميدان بدر كنيم. با داد و هياهو فقط مدت اندكي مي‌توان بر افكار عمومي تسلط پيدا كرد. امروزه افكار عمومي حركت ملي آذربايجان و جوانان انتظار بيشتري از حركت دارند كه بايد متناسب با خواست آنان جواب داد" (1).
گؤروندوگو کیمی ایچریده آذربایجان میللی حرکتی فیکیر باخیمدان خاریجده کی گوجلریمیزدن قات قات دالیدا قالمیش دورومدادیر. بو دا فارس شوونیسمی نین باسقیسی ایله ایضاح ائدیلمه لیدیر. بیلیندیگی کیمی خاریجده آذربایجان میللی فعاللاری نین آراسیندا موختلیف فیکیرلی اینسانلاریمیز وار. کیمسه نین دونیا گؤروشوندن آسیلی اولمایاراق موختلیف آخینلار (فئدرالچی، موختاریتچی، ایستیقلالچی و ساییره...) ایچرسینده حرکت میللی اولدوغو اوچون موختلیف دونیا گؤوشلرینه اؤزونو باغلی بیلن اینسانلاریمیز یالنیز حاکییمیت سیستیملری اوزره فیکیز آیریلیقلاری وار، نه دونیا گؤروشو اوزره. دئمک، حامد ایمان جنابلاری نین دئدیکلرینه اساساً ایچریده بلکه ده 10 ایل ائشیکدن دالی وضعیت حوکوم سورمکده دیر. دئمک، آذربایجان حرکتی، میللی اولدوغو اوچون هر میللتده اولدوغو کیمی بیزیم ده حرکتده موختلیف دونیا گؤروشلرینه اؤزلرینی باغلی بیلن اینسانلارین اولماسی اولدوقجا طبیعیدیر. آنجاق میللی مسئله یه گلدیکده بیزلری بیرلشدیرن آذربایجان میللت مسئله سی اولدغو اوچون اؤزوموزو قونشو خالقلارداکی بیزیم گؤروشوموزو داشییانلاردان (اؤرنک اولاراق فارس حزب اللهیندان، فارس توده چیسیندن وساییره...) آییرد ائتمه قابیلیتینه صاحیب اولمالی ییق. دئمک، فارس حزب اللهی فارس منلیک و کیملیگینی دوشوندوگو حالدا تورک حزب اللهی نه اوچون اؤز منلیک و کیملیگینی دوشونمه سین دئیه بونا جاواب آلمالی ییق؟ فارس حزب اللهی اوچون فارس دیلی و ایسلامیت مطرح اولدوقدا، نه اوچون تورک حزب اللهی اوچون تورک دیلی و ایسلامیت مطرح اولمور؟ مسئله سینه آذربایجان ایجتماعیتی جاواب آلمالیدیر. اولمایا بونلار دا یحیی ذکالارین، خلیل مکیلرین آیری توروندندیرلر می؟ دئمک، آذربایجاندا فارس ایداره لرینده کی آذربایجانیلار اؤز کیملیک و منلیکلرینه اهمیت وئرسه لر، پرویز ورجاوندلر بو قدر هارلیق ائتمزلر. بونلاری آذربایجان خالقینین باشینا چیخاردانلار ذاتاً آذربایجانلیلار اؤزلریدیرلر. گئنه ده اوخویوروق:
"..=نيروهاي خارج از كشور آذربايجان كه در كنفرانس لندن به اين نتيجه رسيدند كه آذربايجان بايد براي رسيدن به حقوق خود بايد حاكميت را ساقط كند. حامد : البته اين نظر همه نيروهاي خارج از كشور نيست و ما حتي ديديم كه بر سر اين مسئله جبهه ملي آذربايجان كه از طرفداران اين نظريه بود هم دچار ريزش شده و اين مي‌رساند كه در نيروهاي خارج از كشور هم تفكرات گوناگوني وجود دارد و در ثاني هنوز اكثريت سياستهاي حركت ملي آذربايجان در داخل كشور اتخاذ مي‌گردد و مركز ثقل آن در داخل است. يعني اين خواسته داخل است كه در حركت تاثير مي‌گذارد...." (1).
آذربایجان میللی حرکتی میللی مسئله اولدوغو اوچون هر بیر اینسانیمزه میللت مسئله سی ویجدانی بیر مسئله دیر. آذربایجان حرکتینه زیان وورانلار، اؤز چیخارلارینی میللی مسئله یه اوستون توتانلار، میللی مسئله نی دونیا گؤروشلرینه قوربان وئرنلر میللی ویجدان باخیمیندان یوخسول آداملاردیرلار. دئمک، ایستر تهران حاکیمیتی ایله، ایسترسه ده فارس قوروهلاری ایله اولسون اؤز شخصی و دونیایی گؤروشلرینی اوستون توتاراق میللی مسئله نی قوربان ائتدیرمه نین فرقیندا اولمایانلار میللی ویجدان باخیمیندان یوخسول ساییلمالیدیرلار. دئمک، آذربایجان میللی حرکتی مکان باخیمدان "داخیلی گوجلر" و "خاریجی گوجلر" دئییلمه سینه باخمایاراق عمل ماهیتینده بیر هدف اوزرینده اوغراشیر. بوندان یانا دا میللی حرکت ایله اوغراشانلار عملده ده اؤزلرینی تبرئه ائتمه یه چالیشسالار دا، عملین نتیجه سی اونلاری دا ایچره جکدیر (اؤز ایچریسینه آلاجاقدیر). بو باخیمدان حرکتین ایچری و ائشیک قوللاری آراسیندا فیکیر آلیش وئریشی اولمالیدیر. و کیمسه اؤزونو گؤزه چکمه گه ائحتیاج گؤرونمور. گئنه ده اوخویوروق:
"=آقاي حامد قبل از اينكه وارد بحث نيروهاي درون حكومتي و چگونگي استفاده از آنان در برون رفت از بن‌بست حركت ملي باشيم اين سوال مطرح مي‌گردد كه اصلا لزوم استفاده از نيروهاي درون حكومتي در حركت ملي آذربايجان چيست ؟ ما چرا بايد از اين نيروها استفاده كنيم؟ حامد : اولا از لحاظ اخلاقي نمي‌توان آذربايجان را منحصر به خود دانست بلكه تمامي افرادي كه در آن زندگي مي‌كنند و يا تمامي آذربايجانيان و تركاني كه در داخل و خارج از كشور هستند مي‌توانند آنرا دوست داشته باشند و براي آن نظر دهند و نظر خود را هم درست بدانند. ما نمي‌توانيم آذربايجان را محدود به يك جمع حداكثر چند صد نفري نمائيم و درست به همين خاطر است كه من در اول عرايضم گفتم كه حركت ملي آذربايجان بايد اين ظرفيت را در خود ايجاد كند كه از انديشه‌ها و افراد جديدي بهره جويد. اين از لحاظ بعد اخلاقي و اما از لحاظ بعد نظري. يك جنبش و يك حركت براي آنكه خواسته‌هاي خود را به گوش حكومت برساند و سپس آنرا وادار سازد كه حداقل تن به برآوردن بخشي از اين خواسته‌ها بدهد نياز به چند نهاد واسطه دارد يعني نهادهاي واسطه، حائل و واسط ميان ملت و حكومت هستند. اهم اين حلقه‌هاي واسطه را مي‌توان چنين برشمرد. 1- احزاب: يك حزب در يك جنبش و حركت سياسي مي‌تواند خواسته‌هاي مخاطبهاي مورد نظر خود را به صورت خام در اشكال مختلف گرفته و در درون خود به تجزيه و تحليل آن بپردازد و سپس آنها را تئوريزه نموده و به حاكميت انتقال دهد و حتي راههاي اجرائي آنرا نيز ارائه نمايد. از طرفي ديگر احزاب مي‌توانند از طريق كادرسازي در قدرت نفوذ كرده و با ايجاد فشار از پايين و با چانه‌زنهاي خود با قدرت راههاي رسيدن به آمال و آرزوهاي خود را هموار نمايند. متاسفانه حركت ملي آذربايجان از اين امتياز مطلقا بهره‌اي ندارد. البته چرايي اين امر خود بحث ديگري را مي‌طلبد" (1).
یوخاریدا قالین بلیرله دیگیمیز فیکیرلر اوزرینده دوراقلادیغیمیزدا بیر آز ایران ممالیکی محروسه سینده کی دیل و مدنیت باخیمیندان حاکیم سیستیمین نه اولدوغونو بیر چوخ اینسانلاریمیز بیلمک ایسته میر و یا سیاسی باخیمدان داها آچیق بو مسئله اوزرینده دورماق اونلاری زور دوروما سالار دئیه مسئله نین اوزریندن بلکه ده یایینماق ایسته ییرلر. بیلیندیگی کیمی ایران ممالیکی محروسه سینده کی بوگونکو سیستیم فارس دیل و مدنیتینه دایالی بیر ایستعماری سیستیمدیر( بو باخیمدان ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس اولمایان میللتلر اؤز ایختیارلاری اللرینده اولمادیقلاری اوچون نوکرین نوکری ساییلمالیدیرلار) بوندان یانا دا کئچمیشده ولیعهدنشین اولان تبریز بوگون ایقتیصاد باخیمیندان بیر بؤیوک کند دورومونا دوشموش. بو سیستیمه اساساً تبریز فارس شهری اولسایدی، بوگون ایقتیصادین مرکزی ایصفاهان و تهران دگیل، پارلاق کئچمیشیندن یولا چیخاراق تبریز اولمالی ایدی. آنجاق نیه بئله اولدوغو بللی! دئمک، تمامیتچی فیکیر ایله بؤیوموشلرین بیر چوخو خالق منافعینی دگیل، اؤزلری بو مسئله نین فرقیندا اولمادان حاکیمیت و فارس تشکیلاتلاری طرفیندن دیکته اولموش نظرلری بیر وحی مونزل کیمی قبول ائدیر. بوندان یانا دا بیر فارس تشکیلاتی و یا تهران حاکیمیتی ایله امکداشلیق ائدن آذربایجانلی تهرانین منافعینی اؤز میللی منافعی دئیه باشا دوشور. مسئله نین آچیلماز دویونو ده بو. بو دویونو آچماق آزاد فیکیر و اینسانلارا آزاد فیکیرلشمک اوچون آزاد مکان لازیمدیر. دؤرت بیر یاندان تمامیتچی فیکیرلرین آخینی آلتیندا قالما اینسانلاردان کیم اولدوقلارینا داییر آزاد فیکیرلشمه زامانینی آلمیش اولور. بیلیندیگی کیمی اصلیتی آذربایجانلی اولان ایرانین صلاحیتلی سفیری احد آقا (!!!) باکیدا ژورنالیستلر قارشیسیندا آذربایجانلیلار اؤز دیل و مدنیتلرینی ایراندا اؤیرنمک ایسته میرلر دئیه خاریجی ایجتماعیته یالان معلومات وئریر. بو مسئله فقط اونون حاکیمیت مأمورو اولدوغو اوچون دگیل، تمامیتچی فیکیر ایله تربیت اولدوغوندان، بو فیکیردن اؤزونو اوزاق ایفاده ائده بیلمه دیگیندن واؤز کیملیک و منلیگینه اهمیت وئرمه دیگیندن ایلری گلن بیر تمامیتچی فیکیر ایله ایضاح ائدیلمه لیدیر. و یا کئچمیش ایللرده تبریز اوستاندارلاری گئنه بونلارا بنزر فیکیرلری ژورنالیستلره ایفاده ائتمیشدیلر. بو تمامیتچی فیکیرلردن آذربایجان ایجتماعیتی اوچون ذیللت و مشققتدن سونرا داها نه دوغولا بیلر؟ حاکیمیت آذربایجان میللتینین سسینی ائشیتمه مسئله سینه گلدیکده تهراندا حاکیم اولان تمامیتچی گؤروش آذربایجانلیلارین سسینی ائشیتمیر دگیل، بو مسئله قارشیسیندا سوسماق تهرانین بو سسلره جاواب وئرمک ایستمه دیگینین بیر گؤسترگه سیدیر (نیشانه سیدیر). خاتمی جومهور باشقانی اولان موددتینده یازیلان مکتوبلارین هانسی بیریسی جاوابلانمیش؟ دئمک، آذربایجان سسی محلی اورقانلار واسیطه سی ایله و اعتراض مکتوبلاری واسیطه سی ایله تهران حاکیمیتی نین قولاغینا یئتیریلیر، آنجاق حاکیمیت اؤزونو ائشیتمزلیگه وورور دئیه دوشونمه لی ییک. بو مسئله نی داها لووس ائتمه گه ائحتیاج گؤرونمور. آذربایجاندا حزب و تشکیلات مسئله سینه گلدیکده گئنه آذربایجان منافئعینه دوشونه جک هئچ بیر تشکیلاتا تهران حاکیمیتی طرفیندن فعالیت ایجازه سی وئریلمه یه جک گؤرونور. بیلیندیگی کیمی حاکیمیت طرفیندن منوچهر عزیزی جنابلاری باشچیلیغین ائتدیگی "گونش پارتییاسی" حله ده رسمیته تانینمامیشدیر. دئمک، آذربایجان و یا تورک تشکیلاتلارینی اؤزونه بیگانه حئساب ائدن حاکیمت نه اونلارین فورمالاشماسینا زامان وئرر، نه ده اونلار تکلیف ائتدیکلری مسئله نی حیاتا کئچیرمک ایستر دئیه دوشونمه لی ییک. آذربایجان میللی تشکیلاتلاری یارانمادیغی و حاکیمت طرفیندن قبول گؤرولمه دیکلری حالدا فارس تشکیلاتلاری واسیطه سی ایله حاکیمیت ایچینه یول آچماق فارس باتلاغیندا بوغولماق ایله برابردیر. بوگون حاکیمت تشکیلاتلاریندا اولان آیت الله سید علی خامنه ای، موسوی اردبیلی، علی مشکینی، میرحسین موسوی و ساییره لر..اوچون آذربایجان بونلارین قارینلاری، فارس تشکیلاتچیلاری یولداشلاری و فیکیرداشلاری ساییلیرلار!!
دئمک، حاکیمتده سای باخیمیندان یئترلی اینسانلار وار، بونلار فیکیر باخیمیندان میللی بیلینج و شعوردان یوخسولدورلار. بوندان یانا دا میللی حرکتین بو شخصلری اؤز ایچینه سوخماسی خئییرلی دگیل، ضررلی ده اولا بیلر. آنجاق اونلار اؤزلری میللی مسئله ایله ایلگیله نیرسه، کیمسه اونلارین قاباغینی آلابیمز دئیه دوشونمه لی ییک. بو باخیمدان گؤرک بوگون حزب جومهوری ایسلامی آدینا ایسلام جومهوریسینه اینانان مؤمین آذربایجانلیلار آذربایجانا عایید "آذربایجان ایسلام پارتیسی" آچما فیکیرینی اؤزلری اوچون قبول ائده بیلرلرمی و یا تهراندا حاکیم اولان "حزب جومهوری اسلامی" بئله بیر تشبوثه ایجازه وئررمی؟ بیلیندیگی کیمی "خالق مسلمان پارتیسی" ایچلرینده بعضی فارسلارین اولماسینا باخمایاراق آذربایجان تورکلرینین میللی منافئعینی مطرح ائده جک بیر پارتی ایدی. آنجاق بو تشکیلات آیت الله سید کاظم شریعتمداری ایله بیرلیکده نه اولدوغونو و هانکی ایتتیهاملار ایله باغلاندیغینی و بیر چوخ عوضولری تبریزده موسوی تبریزی لرین بویوروغو ایله اؤلومه محکوم اولدوغونون شاهیدی اولدوق. دئمک، بو تکلیف ائتدیگینیز فیکرلر ده کئچمیشلرده اؤز سیناوینی وئرمیش گؤرونور. آنجاق آذربایجان میللی مفکوره سینی حاکیمتده کی آذربایجانلیلار شخص اولاراق بیر داها حاکیمیته یئتیرمک ایسترلرسه، اونلارین قاباغینا داش آتیلماز دئیه دوشونمه لی ییک. گئنه ده اوخویوروق:
"...3- جنبش‌هاي اقماري : حركت ملي آذربايجان حركتي است كه با هدف كوشش براي كسب حقوق انساني و ايجاد فرصتهايي برابر با ساير فرهنگها را در ايران خواستار است و به همين دليل مي‌تواند دايره گسترده‌تري داشته باشد و طيفهاي گوناگوني در آن نقش بيافرينند. جنبش زنان – جنبش دانشجويي – جنبش كارگري- جنبش جوانان و همه و همه مي‌توانند زيرمجموعه اين حركت باشند و در روند اين حركت نقش داشته باشند. متاسفانه حركت ملي آذربايجان به صورت رسمي فقط از جنبش دانشجويي بهره برده است و گرچه زنان و جوانان از پتانسيل‌هاي بالقوه و بالفعل اين حركت بشمار مي‌آيند ولي اينها همگي توده‌وار در خدمت حركت هستند. در نتيجه حركت ملي آذربايجان از كاركرد اين جنبش‌هاي اقماري نيز نمي‌تواند جهت شكوفايي و ايجاد فشار در خود بهره گيرد" (1).
بو اوسته کی مسئله یه گلدیکده تهران حاکیمتی طرفیندن بو مسئله لر اوزره یوموشانما گؤرونمه دیگی اوچون موختلیف آدلار آلتیندا بو مسئله اؤز عکسینی تاپمالیدیر. اؤرنک اولاراق فوتبالیستلر قوروپلاري، داغچیلار قوروپو، ژیمناستیک قوروپو و ساییره. بونو هر صینیفه عایید اولان اینسانلار اؤز آرالاریندا بیر هم مسلک و همکار کیمی طرح ائتمه لیدیرلر. بو مسئله آذربایجان و تورک ایجتماعیتی نین اؤزونه عایید اولمالیدیر. گئنه ده اوخویوروق:
"...4- نافرمانيهاي مدني : يكي از راههاي مسالمت‌آميز اعتراض به سياستهاي حكومت همين مخالفتهاي مدني مي‌باشد تا با برانگيخته كردن افكار عمومي حكومت را مجبور به تعديل سياستهاي خود نمايد. به راه انداختن اعتراضات خياباني – مراسم و ميتينگ‌هاي گوناگون، ارائه بيانيه‌ها و شكوائيه‌هاي مختلف به مقامات داخلي و مراجع تصميم‌گيري بين‌المللي، اعتصابات مختلف، و همه و همه از جمله نافرمانيهاي مدني هستند كه به صورت مسالمت‌آميز صورت مي‌گيرد. متاسفانه سياستهاي حاكيمت اجازه چنين نافرماني را به حركت ملي آذربايجان نداده است و با ايجاد فشارهاي رواني، ايجا جو اختناق و پليسي، قدرت تحرك و مانور حركت را از حركت ملي سلب نموده است. اگرچه حركت ملي آذربايجان جهت برون رفت از اين جريان، تن به برگزاري و تجليل از شخصيتهاي تاريخي خود داده است ولي اينها هم نيز با كاركرد محدود خود، محدوديت خاص خود را دارند. فقط در اين ميان مراسم بابك را مي‌توان نام برد كه توانسته به صورت يك مراسم سراسري تبلورگاه حركت ملي آذربايجان در ايجاد يك نافرماني مدني وسيع باشد. در اين مراسم است كه حركت ملي آذربايجان نمايش قدرت مي‌دهد و توانائيهاي خود را به معرض ديد قرار مي‌دهد تا از آن جهت ايجاد فشار به قدرت استفاده نمايد. گرچه اين مراسم و عدم تئوريزه شدن آن، تحركات گاها راديكاليسم در مراسم در كنار تحديدهاي حاكميت در محدود كردن آن و زدن انگهاي پان تركيستي و تجزيه طلبي و وانمود كردن اين تلقي توسط عوامل شوونيست در حاكميت كه اين افراد كلاً تجريه طلب و... مي‌باشند و اخطار اين امر طي نامه‌هاي گوناگون به رده‌هاي مختلف حكومت، همه و همه باعث گرديده كه حركت نتواند از ظرفيت بالاي اين مراسم نيز استفاده لازم و كافي را برد" (1).
اوسته ایشاره اولوندوغو کیمی فارس دیل و مدنیتی اوزرینده قورولموش سیستیم باشقا دیل و مدنیتلرین اورتایا چیخماسینی اؤزو اوچون حلل اولونماز بیر چتینلیک دئیه قلمه آلیر بوندان یانا دا فارس دیل و مدنیتندن اوزاق هر نه ایران تورپاق بوتونلوگونه قارشی قلمه آلینیر. بو مسئله فقط حاکیمت دگیل، موختلیف بویاقلاردا اولان فارس تشکیلاتلاری نین یازیلاریندا بیله (بوتو ساغ و سول تشکیلاتلاریندا) بو ایتتیهاملار ایله اؤز عکسینی تاپمیش مسئله دیر. بوندان یانا بونلار فارس دیلینی "زبان ایرانی"، فارس موسیقینی "موسیقی ایرانی" بئلهلیکله ده باشقا دیللری یا دانیرلار و یا عیب آچار بیچیمده ایفاده ائدیرلر( لهجه و ساییره). دئمک، بو ایتتیهاملاری آذربایجان میللی حرکتینه یالنیز تهران حاکیمیتی دگیل، بوتون فارس تشکیلاتلاری او جومله دن حزب جیبهه میللی، حزب پان ایرانیست، حزب مشروطه خواهان، و ساییره وورماقدان چکینمیرلر. دئمک، مسئله حاکیمیتین دگیشمه سی دگیل، بو فیکیرین و یا بئله وطنداشلیغین دگیشمه سینده اؤز عکسینی تاپمالیدیر. ایران ممالیکی محروسینده هانکی دیل و مدنیتده دوغولماق اؤنملی دگیل، فارسلاشماق و فارس اولماق ایرانلی اولماغا داییر بیر اساس ساییلیر. باشقا حاللار دا منلیگی و کیملیگی تئرور اولموشلار کیمی ایکی دره بیر سره. آوارا گور عومور سوره رک اوشاقلاری فارسلانمیش، فارس ایداره سیستیبمینه تسلیم ائتمیش کؤله لیک دورومو حوکوم سورمکده دیر. بئله لیکله ایکی یول وار: 1- فارس ایستعمارینا قارشین باریشمازلیق، 2- اؤزونو آرسیزلیغا ووراراق ایستعمار یوکونون آلتیندا گونده 1000 یول اؤلوب دیریلمک و سونوندا دیل و مدنیت باخیمیندان نسلی کسیلمک.
الیندن بیر ایش گلمه گنلر ایسه، هر کسین ویجدانینا قالمیش. بیریسی آغلار گؤز ایله بو مسئله یه سئیریجی قالار، بیریسی ایسه سئوینج ایله بیز "آرییایی ایمیشیک" دئیه تو دابانا اؤزونو یوخلوغا آتار. گئنه اوخویویوروق:
"... 5- عدم نفوذ در قدرت : حركت ملي آذربايجان نماينده‌اي در درون قدرت ندارد يعني در درون بافت قدرت تفكري به نام حركت ملي آذربايجان وجود ندارد. البته اين درست است كه در رده‌هاي مختلف حاكميت افراد ترك زبان بسياري وجود دارد ولي آنها نماينده حركت هويت‌خواهي آذربايجان نيستند و چون نماينده اين حركت نيستند نمي‌توانند براي اين حركت مفيد باشند و كاركرد حلقه واسطه را ميان حركت و قدرت بازي كنند" (1).
بیلیندیگی کیمی آذربایجان میللی فعالی، بیر میللی فعال اولاراق نه تهرانداکی گیزلی حکومتلر (شورای نگهبان و شورای مصلحت نظام و شورای رهبری) دئییلن فارس سیستیمینین خیدمتینده اولان اورقانلاری یاریب اؤزونو ایسلامی مجلیسه، نه ده جومهور باشقانلیغینا آداخلی ائده بیلر. بئله لیکله یالنیز سئچمه و سئچیلمه زامانی ایصطلاحاً قویون دریسینه بورونموش قوردلار خالقدان سس آلماق اوچون اؤزونو میللی گؤسترر، سس آلدیقدان سونرا تهرانداکی آقالارینا خیدمت ائتمه گی اؤز شخصی منافعینی آدینا خالق منافعینه اوستون توتار. بیلیندیگی کیمی کئچمیش 80 ایل پهلوی و جومهوری ایسلامی دؤنملرینده خالقدان سس آلیب خالقا کورک چئویرنلرین شاهیدی اولموشوق. حله ده قاپی فارس شوونیسمی اوزرینده فیرلانیر. دئمک، نه میللتین علم غیبی وار کیمسه اؤزونو ایجتماعیته تانیتمادان صلاحیتلی شخص دئیه اونا سس وئره، نه ده صلاحیتلی شخصلر، بیز اؤزوموزو ایجتماعیته آچیقلاساق – شورای نگهبان و شورای مصلحت نظاما بیزه مانع اولار دئیه – معجیزه یولو ایله خالق اعتمادینی قازانا بیلر. بئله لیکله بو نیظام و اینتیظام ایله آذربایجان میللی فعاللارینین حاکیمیته یول تاپماسی چتین گؤرونر. بو دئییلنلره باخمایاراق ماللالار پیسدیر دئیه حاکیمیتی کیراواتلی فارس شوونیست و فاشیستلرینه وئرمک ده دوزگون گؤرونمور. دئمک، آذربایجان میللی فعاللاری خالقی اؤز میللی منافئعینه تانیش ائتمکله یاناشی، منفی مباریزه یولو و اعتیراضلار ایله فارس شوونیسمینه میدانی داراتمالیدیرلار، فارس شوونیسمینه یالواریب یاخارماق ایله او اؤز هگمونلوغوندان واز کئچه رک میدانی آذربایجان میللی فعاللارینا بوراخماز دئیه دوشونمه لی ییک. گئنه ده اوخویوروق:
"عدم اين عوامل در كنار ساير عوامل ديگر از يك طرف، استفاده از سيستم كشورداري گذشته و عدم تمايل حاكميت در تن دادن به اين خواسته‌ها از طرفي و نفوذ تفكر نژادپرستي فرهنگي كه در لايه‌هاي مختلف قدرت بر عيله اين حركت عمل مي‌كنند همگي باعث گرديده كه حركت ملي آذربايجان نتواند از ظرفيت كامل خود استفاده كند و گاهاً به صورت منفعل عمل مي‌نمايد. با اينكه اين حركت پتانسيل بالقوه فراواني در پشت سر خود دارد كه بالفعل شدن آن مي‌تواند معادلات را برهم زند، ولي با تمام اين تفاسير حركت ملي آذربايجان نتوانسته سيماي واقعي خود را بروز دهد و در اين راه دچار نوعي يبوست گرديده است"(1).
بو اوسته کی مانعلری و ایمکان اولاجاق دئیه اؤز ایمکانلاریمیزی نظره آلاراق بوگون بؤیوک آددیملار ایله ایلریلمک و میللی حاقلاری آلماق اوچون ایجازه وئریلمیرسه ده، بیر الده عصا ایله ایمکان داخیلینده حرکت ائده رک فورست ال وئردیکده فارس ایستعمارینا سون قویماق آذربایجان میللیتینه بیر میللی و ویجدانی تکلیف کیمی گؤرونور. بو حاقی بیزه کئچمیش تاریخیمیز و اینسان کیمی یاشاماق ایسته دیگیمیز وئریر. گئنه ده اوخویوروق:
".... سال گذشته كه براي مراسم بابك ما درصدد انتشار ويژه‌نامه‌اي بوديم در آخرين مراحل آن چندين تن از نيروهاي امنيتي نيروي انتظامي به دفتر ما آمده و ضمن تفتيش دفتر و جمع‌آوري ماكتهاي نشريه، ما را نيز با خود بردند. در آنجا بازجويي من توسط يكي از مسئولين صورت گرفت و ما شروع به صحبت كرديم. ايشان همگي ما را تجزيه‌طلب، پان تركيست و برانداز مي‌دانست براي اينكه نشان دهد به آذربايجان علاقه‌مند است بر خود وظيفه مي‌دانست كه با ما به عنوان نمايندگان اين تفكر برخورد كند. وقتي بازجويي بنده شروع شد و ما شروع به صحبت كرديم لحن بازجو تغيير كرد و اصلاً خيال نمي‌كرد كه حركت ملي آذربايجان فاقد اين خصيصه‌ها باشد. يعني او اين حركت را مثلا در برافراشتن پرچم يك كشور ديگر در مراسم بابك خلاصه مي‌كرد. خلاصه وقتي كار ما از بازجويي و در حقيقت از صحبت گذشت همان مسئول به من گفت عيب شماها اين است كه نتوانسته‌ايد اين حرفها را به ما انتقال دهيد حال چگونه مي‌خواهيد اين حرفها را به رده‌هاي بالا بقبولانيد. اگر شماها اينگونه مي‌توانستيد عمل كنيد برخورد ما هم فرق مي‌كرد چراكه ما مامور هستيم و مسئول نه اينكه مامور باشيم و معذور. يعني ما در اين صورت در مقابل فرمانهاي رده‌هاي بالاي خود از تهران هم مي‌ايستيم. ..... ذكر اين خاطره به اين خاطر است كه بگويم حتي در درون نيروهاي امنيتي و اطلاعاتي هم افراد علاقه‌مند و دلسوزي وجود دارند. ما بايد كاركرد سيستم امنيتي اطلاعاتي را با كاركرد اين افراد جدا كنيم. اگرچه اين سيستم ممكن است آنها را وادار به برخي از برخوردها نمايد ولي ايجاد بستر گفتگو و تعامل با اين نيروها مي‌تواند كاركرد آنها را متفاوت گرداند. اين نهايت سادگي است كه گفتگو و تعامل با نيروهاي اطلاعاتي امنيتي را به معني به دام افتادن تفسير كرد. گفتگو مي‌تواند به صورت شفاف و دوطرفه ادامه يابد و هر دو طرف از فوايد اين گفتگو بهره‌مند شوند به شرط اينكه اين گفتگو در يك بستر سالم برگزار گردد . به نظر بنده ايجاد پل‌هاي ارتباط با اين نيروهاي درون حكومتي مي‌تواند حلقه‌هاي واسطه ما در بين حاكميت باشد و من در تمام گفتگوهايم با اين نيروها تاكيد كرده‌ام كه بايد شماها سعي كنيد تصويري صحيح و شفاف از حركت ملي آذربايجان به رده‌هاي بالاي قدرت ارائه دهيد نه اينكه آن تصويري كه آنان مي‌پسندند. به نظر من اگر حركت ملي آذربايجان توانايي اين را داشته باشد كه باب گفتگو را با اين نيروهاي درون حكومتي بگشايد و يك ديالوق مبتني بر احترام متقابل را پايه‌ريزي نمايد مي‌تواند خيلي از موانع سر راه حركت را بردارد. اين گفتگويي خواهد بود ميان نخبگان حركت و نيروهاي درون حكومتي و بالطبع اين امر از سوي عوام نيز اتهامات خاص خود را خواهد داشت كه زياد قابل توجه نمي‌باشد"(1).
بیلیندیگی کیمی اؤز دیلینده یازیب اوخوما حاققینا صاحیب اولمایان و اونون وارلیغینی اؤز تمامیتچی گؤروشلرینه ضید حئساب ائدن فارس شوونیستلری ویا اونلارین مأمورلاری آلدیقلاری بویوروقلارینا عمل ائتمه لری اوچون هر بیری اؤزونو حاقلی گؤستره بیلر. دئمک، صاف نیتلی اولسالار (باخ اوسته: لحن بازجو تغيير كرد و اصلاً خيال نمي‌كرد كه حركت ملي آذربايجان فاقد اين خصيصه‌ها باشد....) ، اونلار بیر »بازجو« کیمی اوسته کی یوخاری مسئول مقاملارینا بو دوغرولتودا معلوماتلاری گؤنده ره رک بیر صلاحیتلی کوموسیونون بؤلگه یه گلمه سینی و مسئله نین هانکی مجرادا اولماسینا داییر آیدینلیک گتیره رک %67 ایران ممالیکی محروسه سینین فارس اولمایان نفوسونو اؤز دیل و مدنیتلرینه محروم ائتمزلر. آنجاق مأمور (بازجو) اؤزونه بو مسئله نی بیر مشغولیت ائتمک اوچون یوخاری مقاملارا دوغرو معلومات وئرمیرسه، داها اونا خوش نیتلی دئمک اولماز. کئچمیش 80 ایل ایچریسینده باشیمیزا هر نه گلمیش ائله بو ساده لیگیمیزدن گلمیشدیر. دووشانا دئییر: قاچ، تولایا دئییر: توت!
آذربایجان میللی فعاللارینین حاکیمیت ایله دانیشماسینا گلدیکده (باخ اوسته: به نظر من اگر حركت ملي آذربايجان توانايي اين را داشته باشد كه باب گفتگو را با اين نيروهاي درون حكومتي بگشايد...) بیلیندیگی کیمی مسئول مقام یا دؤولت وطنداشیندان ناراضیلیق ائشیدیرسه، میللت خادیمی اولاراق او وطنداشین خیدمتینه گلمه لی و مسئله نی یئرینده اؤیرندیکدن سونرا اونون حلل یوللارینی تاپمالیدیر. کئچمیش ایللرده تهران مسئول مقاملارینا یازیلمیش و هئچ بیرینه جاواب آلینمامیش مکتوبلاری نظره آلدیقدا ایستر مسئول مقاملار، ایسترسه ده مأمورلارین دئدیکلرینه اینانماق دوزگون اولماز (2). بیلیندیگی کیمی او مکتوبلارین هئچ بیرینده آذربایجان میللی و مدنی فعاللاری اؤزلرینی تجزیه طلب آدلاندیرمامیش و قونشو بیر دؤولتین بایراغی آلتینا گئتمک ایسته دیکلرینی ده تهران مسئول مقاملارینا بیلدیرمه میشلر. دئمک، تهران حاکیمیتی ایشین هانکی مجرادا اولدوغونو بیزیم ساده آذربایجانلیلاریمیزدان داها یاخشی بیلیر. بعضی حاللاردا یاخشی دانیشیرسینیز دئدیکده، اونلارین بو داورانیشلاری بیزیم سؤزوموزدن خوشو گلمه لرینه داییر دگیل، داها آرتیق ضعیف نقطه لریمیزی اؤیرنمک فیکرینده دیرلر دئیه دوشونمه لی ییک.
قایناق:
1 حامد ایمان، نظرگاه (سورقو جاواب حالیندا)، http://www.shamsnews.com/hamed-goftegoo.htm
2 آنا دیل تومارلاری، http://tomarlar.blogspot.com/
ایشیق سؤنمز 08.06.2005