تبریزلی بای بک ایمضاسی ایله دوشونجه لرینه جاواب تاپماغا چالیشان ذات عالی نین گؤروشلرینه باخیش
"یازی" ایله "دانیشیق" آراسیندا اولان دگر فرقلرینی نظره آلارساق، "یازی" نین سندیت اولوشدورماسینا باخمایاراق "دانیشیق" یوخو و خیال کیمی بعضاً قولاقلاردا قالان سسدن آرتیق بیر اؤنم و اهمیت داشیماز. بو باخیمدان تبریزلی بای بک ایمضاسی ایله دوشونجه لرینی توپلوما یانسیتماغا چالیشان ذات عالی نین وورقولادیغی گؤروشلری ایله تانیش اولاق، اوخویوروق:
"... سؤزوم بوردا جناب سؤنمزه دير کي چاليشيرلار بير يازارين يازديغي بير مقاله ني کي بللي بير دؤنم و بللي بير قونودا يازيليبدير، پاراقراف پاراقراف اينجه لييب و هر پاراقرافدان ايسته ديگيني الده ائتسين. جناب سؤنمز، هر پاراقرافي اؤزگور بير دوشونجه اولاراق ده يرلنديرمک يانليشدير. هر حالده بيليرسيز کي بير دوشونجه صاحيبي اولان يازارين نه يه اينانديغينا وارماغ اوچون، اونون توم يازيلارين اولدوغو کيمين اوخويوب و آنلاماغ لازيمدير. اونا گؤده، من سيزين سون ايکي يازينيزدا کي مني (منيم دوشونجه مي يوخ) اينجه لييرسيز يئرسيز و يارارسيز ده يرلنديريرم."(1)
اوسته مؤللیف "بللی بیر دؤنم و بللی بیر قونو" دئدیکده گئنه ده مسئله دن یایینماغا چالیمیش گؤرونور. نقد اولونموش یازی دونن، آقوست آیی نین 2-سینده 2008 تاریخینده یازیلمیش. موللیف یازدیغی دوشونجه و فیکیرلردن بو قدر تئز داشینمیشسا و یازدیقلاری دوشونجه و فیکیره مسئولیت داشیمیرسا، بو باخیمدان اونا تأسف ائتمک لازیم. دئمک، ایفاده اولونموش گؤروشلر اوزریندن بیرگون زامان کئچمیش دئیه سندلشمیش دوشونجه لریمیزه صاحیب دورمازساق، ایجتماعیته هانکی اوز ایله یاناشماق ایسته ییریک مقوله سینی گؤزدن کئچیرمه لی ییک؟!. پاراقراف مسئله سینه گلدیکده بیر پاراقراف بعضاً نئچه جمله اولوشدورماغینا باخمایاراق هر بیر جمله اؤزلویونده بللی مطلبی ایفاده ائدر. بوندان یانا دا هر بیر قونو اوزره فیکر یئریدن ذات عالیلرین بوتون یازی و اثرلرینی گؤزدن کئچیرمک دئییل، ایفاده سی نین هانسی یوک و آنلام داشیدیغینی دگرلندیرمک لازیم گؤرونر. یازی و مقاله یازارکن شئیلی (objektiv) اولاراق موللیفین کیم اولدوغو، هانکی مسلکه قوللوق ائتدیگی دئییل، نه دئدیگینه اؤنم و اهیمیت وئریلر. بو قلم صاحیبی نین نقد آتیشینا توتولموش یازیلار موللیفلرین شخصی حیاتلارینا دئییل، یالنیز یئریتدیگی دوشونجه و فیکیرلری آچیقلیغا قاویشدیرماق اساسیندا اؤنه سورولموش گرروشلردیر. بوگونکو شعارلار صاباح عمله کئچر. رضاخان ساواش وزیری اولارکن محمود افشار یزدیلر ایران ممالیکی محروسه سی اوزره "بیر مملکت"، "بیر دیل" و "بیر دولت" تئوریسینی اوزدن ایراق آیدینلار ایچره آشیلاماغا چالیشاردی. بو مسئله نین باشا دوشولمه سی گرک ده چتین اولماسین. موللیف گئنه یازیر:
"... بيلميرم جناب سؤنمز ندن بحث ائتمک ايسته يير، اگر نئت بير شکيلده منيم سهو دوشونجله لريمي آچيقلاسالار، بلکي بير جاواب وئرمک ايمکاني ياراناجاقدير. اينديکي دوروما آناتومي باخيميندان باخيليرسا، من بدنين عومومي چاباسين بوراخيب و بالاجا بارماغين ديرناغنين اينجله مکده يارار گؤرمورم"(1).
اوسته گؤروندوگو کیمی موللیف یازدیغی دوشونجه لر اوزره اولموش تنقیدلر اساسیندا دئییل، اؤزو ایسته مزسه ده، بو قلم صاحابی نی اساسسیز دوشونجه و فیکیر یئریتمگه سوروکله یه جک مقامدا یئر آلار. بو قلم صاحابی هئچ کیمسه ایله یئرسیز بحث ائده جک مقامدا دئییل. یالنیز آذربایجان توپلومو قارشیسیندا مسئولیت حیس ائتدیگی اوچون بعضی اجتماعی یازیلارا اؤز دوشونجه سی قد وئردیگی قدر دوشونجه و فیکیر یئریتمگه چالیشار. اوندان یانا دا قلم صاحیبی اؤز ایمضاسی ایله یاییلمیش بوتون دوشونجه لر قارشیسیندا مسئولیت داشییار. قلم صاحیبی زامان ایچریسینده هر هانکی بیر دوشونجه و فیکیردن داشینسا دا، کئچمیشده کی دوشونجه و فیکیرلر قلم صاحابی نین دوشونجه یاشامی نین بیر بؤلومونو اولوشدورموش دئیه قناعتینه گلمک لازیم. موللیف گئنه ده یازار:
"... ايشيق سؤنمز-اين يازيلارين اوخويارکين، گوجلو بير قلمله قارشي اولورام. آما بيلميرم يازي و اينجله مه طرزيدير يا کي بير سيرا آنلاشيلمايان اينانجلار، اونلاردان لازيمي قدر يارارلانا بيلميرم. سون يازيلاريندا منيم گوناز و اونون رهبرليگين الشديرديگيمه گؤره ناراحات اولدوقلاري بلليدير! آما ندن؟ مگر بيلميرلر کي بير خسته نين يارالانميش و ايشدن دوشموش عوضوونو دوکتورلار پيچاقلا موعاليجه ائدر، يا کسيب کنارا آتار تا خسته ني اؤلومه گؤندرمه سين؟ من بئله دوشونورم کي هر شئي آچيق دانيشماغ لازيمدير، اگر منيم آچيقلاديغيم سؤزلره اعتيراض ائتمک ايسته ين بيري تاپيليرسا، سؤزلريمين مخاطبي اولماليدير!"(1)
تبریزلی بای بک ذات عالی کئچمیش یازیدا ایشاره ائتدیگیمیز(2) دک قارشی طرفین ایجتماعی دوشونجه و فیکیرلرینی توپلوم و ایجتماعیت اوچون سرگیلمه دن اونو اؤزو اینانجی و گلدیگی قناعتلری اساسیندا خالق محکمه سینه آپارماغا بلکه ده سیرادان چیخارماغا چالیشار. هر هانکی بیر ایجتماعی شخص و تشکیلات اوزره یئریدیلمیش گؤروشلر، یالینیز او شخص و تشکیلات اوزره دئییل، بو مسئله دؤنوشلو اولاراق توپلومو ایلگیلندیردیگی اوچون بو مسئله لر ایجتماعیت مسئله دیر دیئه دوشونمه لی ییک. بو باخیمدان قلم یئریدرکن اؤز گلدیگیمیز قناعتی یازمامیزا باخمایاراق عمومی شعارلاردان اوزاق گزمکده فایدالی اولار دئیه دوشونمه لی ییک. دئمک، آچیق فیکیر یئریتمک اوچون سندلی مقاله یازماق لازیم. سند ایله مقاله یازیلارسا، مسئله اؤز حللینی تاپمیش اولار. تبریزلی بای بک ایمضاسی ایله دوشونجه و فیکیرلرینی اجتماعیته تقدیم ائتمیش ذات عالیه اولموش تنقیدلر ده ائله بو اساسدا اولماسینا باخمایاراق بو مسئله بیر چوخلارینی ایچرمیش مقامدا یئر آلار (بو مسئله نی یازیمیزین گیریشینده مسئله نین هانکی آشامادا اولدوغونو ایفاده ائدرکن آچیقلیغا قاویشدیرمیشیق (باخینیز...ایجتماعیته یول آچمیش یازی نین بعضی پاساژلارینی باهانه ائده رک ... 2). دئمک، سندلی فیکیر یئریدیلرسه، اجتماعی دوشونجه و فیکیر مقوله لرینده جراحلیق و مکانیکلیک ایشلرینه احتیاج قالماز دئیه دوشونمه لی ییک. موللیف گئنه ده یازیر:
"... جناب سؤنمز، من کيميسه تهديد ائتميرم، گرچکلري دئييرم. تهديد ائتسه ايديم، اونلار کيمي دئيرديم کي بيزيم باره ده دانيشمايين يوخسا بيزده سيزين گيزليلرينيزي اورتايا قوياريق! بو شانتاژلار و تهديدلري منيم آچيق دانيشيقلاريملا توتوشدورماغ سهودير. من دئمه ديم کي “من دئيدن اولماسا ايفشا ائدرم” من دئديم کي “بئله اولوب و بئله اولماليدير”. دئديکلريمده سندلره سؤيکنن گرچکلردير. ايشيق سؤنمز، من کيمينسه سهولريندن يارارلاناراق اونو شانتاژ ائديب و يا شخصي يارارلاريم اوچون اوندان آتو توتماغا چاليشمارام!"(1).
اوسته گؤروندوگو کیمی موللیف گئنه ده "گئرچک" آدلاندیردیغی مسئله لری سندسیز بیر کلمه ایله ایفاده ائتمگه چالیشار. دئمک ایجتماعیت آنلاییشینی بیر خالق محکمه سی دئیه نظره آلارساق، موللیف سانیقلاندیردیغی (متهم ائتدیگی) شخصین یالنیش دئیه قبول ائتدیگی داورانیشلارینی توپلوما سرگیله یه رک بو دوغرولتودا ایستر فیکیر صاحابینا، ایسترسه ده بو مسئله نین باشا دوشولمه سی اوچون سند اساسیندا کؤمک ائتمه سی لازیم گؤرونر. ترس دورومدا (عکس حالتده) بو یاناشمالار مقاله یازماق سایاغی دئییل، ایران ممالیکی محروسه سیینده کی زورخانا داورانیشلارینی خاطیرلاتمیش اولار. بو دا آذربایجان میللی فعاللارینی حذف ائتمک سیاستینه خیدمت ائدر دئیه دوشونمه لی ییک. بو حذف ائتمه لرین خئیری ده فارس مدنیت راسیستلری و فارس ایستعمارچیلارینا چاتمیش اولار.
" ... خييانت کليمه سينه حساس اولان سويداشلارادا دئييم کي، منيم باخيشيمدان، آذربايجان، اونون بوتؤولوگو و گله جگي باره ده کيميسه بيله رک سهو ائدرسه خائييندير. گرچکلره داياناراق، احساساتدان اوزاق و کسکين بير مؤوقئييتدن چيخيش ائدنلرين ميللي چابالاري هر زامان آلقيشلانيب و ميللي هرکاتيميزي يارارلانديريب. سؤزلريمده خائيين و يا خييانت قوللاناندا، خاريجده کئفه باخانلاردان دانيشاندا، بيليرم نه دئييرم. جناب سؤنمز، خاريجده کي آذربايجانليلار سون ۱۵ ايلده نه لر ائده بيليبلير؟ سيزين اينجله ديگينيز مقاله لرده بونا تاي سورولار چوخدور! ندن اونلارا جاواب وئرمکدنسه، منيم بير پاراقرافدا يازديغيم بير جومله ني اينجه لييب و ايسته ديگينيز سونوجو اوندان چيخاريرسيز؟ سيز فيکر ائديرسيز کي خورداد قيامي و اونا بنزر انکشافلار خاريجدن مي ياراندي؟"(1).
اوسته گؤروندوگو کیمی موللیف "سهو" کلمه سینی "بیلینجلی داورانیش"دان آییرماق ایستمز. دئمک، سهو ائده نین سهوینی اونا آنلاداراق اونو باشا سالماق اولار. حئسابلانمیش و دوشونولموش مسئله یه ده سهو آدی قویماق دوزگون گؤرونمز. آنجاق ندن تبریزلی بایک بک ذات عالیلری مسئله نی بئله یوزلاشدیرماغا چالیشیر مسئله سینه گلینجه- بو قلم صاحیبی یازدیغی دوشونجه لرینه مسئولییت داشیدیغی اوچون- آیری بیر دوشونجه یئریتمگی دوزگون حئساب ائمتز. خاریجده کی آذربایجانلیلار مسئله سینه گلدیکده، خاریجده کی آذربایجانلیلارین میللی مسئله نین دونیا ایجتماعیتینه تانیتماقدا قاتقیلاری نین آز اولدوغونو چوخوموز قبول ائتدیگیمیزه باخمایاراق واقعیتلری ده گؤرمه میز لازیم. دئمک، خاریجده کی آذربایجانلیلار دئیه هامینی بیر چوبوقلا وورماق دا دوزگون ساییلابیلمز. ائله اوندان یانا دا "کئف چکمک" مسئله سی سؤز قونوسو اولدوقدا بو مسئله نی عمومیلشدیرمک دوزگون ساییلابیلمز. فارس مکفوره لی تشکیلاتلارین باشلاریندا اولان آذربایجانلیلار بیر یانا، اونلارین بیر چوخلاری بوگون فارس تشکیلاتلاریندان آیریلدیقلارینا باخمایاراق نقاهت دؤنمی نی کئچیرمک اوزره دیرلر. دئمک خاریجده کی آذربجانلیلارین بیر سیراسی فارس مفکوره لی و فارسلیق قوللوقچولاری ساییلدیقلاری اوچون فارسلیق دئیه دری قابیقدان چیخار، بیر سیراسی فارسلیق مفکوره سیندن ویداعلاشمالارینا باخمایاراق نقاهت دؤنمی نی کئچیرر، بیرسیراسی ایسه آذربایجان میللی فعاللاری دئیه بیربیرلرینه حدس و گمانلا یاخینلاشدیقلاری اوچون بیر بیرلرینی هارانین نه سی دئیه قلمه آلارلار. بو سایدیقلاریمیز واقعیتلردیر. بو یاناشمالار کئف چکمک عجوباتیندان دئییل، بیر میللتین فاجعه سی ساییلار. دئمک، خاریجده وطن حیسسی ایله یاشایان آذربایجانلیلار معنوی باخیمدان هئچ ده کئف چکر دئییل، خاریجده کی آذربایجانلیلار بیر توپلوم اولاراق (مختلیف گؤروش صاحابلاری و قوروپلاشملار) بو قورولموش قورقودان (تله) نئجه چیخابیرلر مسئله سینی درک ائتمیش دئییللر. دئمک، ایستر فارس تشکیلاتلارینداکی، ایستر فارس تشکیلاتلاریندان آیریلمیش نقاهت دؤنمی کئچیرن و ایسترسه ده میللی مسئله یه مئیللی اولان آذربایجانلیلار هر بیری اؤز دوشونجه و فیکیر سازلاری نین چالینماسینی و میللی بیرلیک بیلینجینه وارمادیقلارینی قورتولوش یولو ایله ایلگیلی دئیه ایضاح ائتمگه چالیشار. بئله لیکله فارس تشکیلاتلاریندا آذربایجانلیلارین بیر سیراسی پادوچولوق ائدر، بیر سیراسی نقاهت دؤنمی یاشارکن، بو دوروما تک سازلیلار مسئله سینی ده آرتیرارساق، آذربایجانلی نین سسی نی دونیا ایجتماعیتینه چاتدیرماق چتین گؤرونر. بو دا گونئی آذربایجانلیلارین فارس مدنیت ایستعماری آلتیندا بؤیودوکلریندن و زامان و مکانی درک ائتمه دیکلریندن ایلری گلن بیر مسئله دیر. زامان و مکانی درک ائتمه مک مسئله سینی کئف ایله ایضاح ائتمک دوزگون گؤرونه بیلمز. بو بیر خالق فاجیعه سیدیر. بو دؤنمی کئچمک اوچون صبیرلی و تمکینلی اولماق لازیم.
قایناقلار:
1 تبریزلی بای بک، يارالانماميش يئردن قان چيخارتماياق، ۰۳/۰۸/۲۰۰۸:
http://www.11008.baybak.com/il_11008_say_707.azr
2 ایشیق سؤنمز، فیکیر یئریدر و مقاله یازارکن، نه لره اؤزنمه میز (دیققت ائتمه میز) لازیم:
http://www.azadtribun.net/x19222.htm
ایشیق سؤنمز، 03.08.2008