آذربایجان میللی حرکتی و باقرخان مزاری اوستونده باش وئرن اولایلار اوزره یازیلان فیکیرلره مناسیبت!
آذربایجان میللی حرکتی آدیندان بللی اولدوغو کیمی بیر گوروپ و تشکیلاتیندان آسیلی اولاجاق بیر حرکت دئییل، بوتون خالق کیتله لرینی و خالق گله جه گینی ایچرن بیر حرکتدیر. بوندان یانا اونو بیر گوروپا باغلاماغا چالیشانلار، اونو دار و پوپولیستی گؤروشلرینده باغلاییب دوراقلاتماق (توقف ائتدیرمه گه) ایسته گنلر میللی مسئله نی بیر میللت اوچون دئییل بیر خاص دونیا گؤروشو خیدمتینه آلماغا چالیشماق ایسته گن شخصلر اولمالیدیرلار. بونلاری دئدیکده میللی حرکت ایلری گئدرکن حاکیم قوشوللاری دا گؤز آردی ائتمک دوزگون اولمایاجاق گؤرونر دئیه دوشونمه لی ییک. کئچمیش یازیلاریمیزدا آذربایجان ایجتماعیتینده ایکی بؤلوم سیاست آخینی نین وار اولدوغونو اورتایا قویموشدوق:
1 آذربایجان میللی حرکتینی یالنیز مدنی و کولتور ساحه لرینده باشا دوشمک ایسته گنلر.
2 آذربایجان میللی حرکتینی بیر سیاسی حرکت کیمی آذربایجان میللتی نین اؤز موقددراتینی بلیرله مک اوچون گؤرمک ایسته گنلر.
دئمک، دونیا گؤروشلرینی (ایدئولوژی گؤروشلرینی) هر میللتده اولدوغو کیمی نظره آلمازساق، میللی حرکت آچیسیندان ایکی گوجلو آخین آذربایجان میللی حرکتینده وار گؤرونور. بو آخینلاری اولوشدوران آذربایجان ایجتماعیتیندن اولان اینسانلاردیر دئیه دوشونورسک، آذربایجان میللی حرکتینیده بعضی حرکتلر اوزره فیکیر آیریلیغینین دا اولماسینی بیر طبیعی بیر مسئله کیمی قبول ائتمه لی ییک. بیلیندیگی کیمی کئچن گونلرده باقرخان مزاری یانینا توپلاشدیقدا بو فیکیر آیریلیغی اورادا اؤزونو آچیق اورتایا قویموشدور. بو فیکیر آیریلیغینی بیر واقعی بیر مسئله کیمی گؤرمک ایسته مه گنلر باقرخان مزاری یانیندا و اوندان سونرا تبریز خیابانلاریندا بعضی اولایلارین باش وئردیگیندن حئیره ته دوشموشلر. اونلار سونرا بیر یئره ییغیلاراق بو مسئله نی دگرلندیرمک ایسته میشلر. او دگرلندیرمه دن بعضیلرینین فیکیرلرینی اوخویوروق:
حسن ارک: "من تشخيص مي‌دهم كه عباس لساني بايد به گفته ديگران و رهنمود ديگران گوش مي‌داد و اسير احساسات نمي‌شد و تحريك نمي‌گرديد" (1)
مهرداد ایرانی: "امروز حركت به جايي رسيده است كه دارد نتيجه مي‌دهد و ما اجازه نمي‌دهيم كه فردي با حركات احساسي خود به حركت ضربه وارد كند."(1)
حسین حسنی: "به نظر من اين يك حركت برنامه ريزي شده در راستاي منافع طرف مقابل بود."(1).
اوسته کی نظرلر باقرخان مزاری یانیندا و اوندان سونراکی باش وئرن اولایلارا موخالیف گؤرونن نظرلری عکس ائتدیریر. حسن ارک جنابلاری نظرینی بیلدیرمه سینه باخمایاراق سیاسی باخیمدان آچیق نظرینی اورتایا قویمامیشدیر. مهرداد ایرانی و حسین حسنی جنابلاری ایسه آچیق موخالیف فیکیرلرینی اورتایا قویموشلار. مهرداد ایرانی مسئله یه کولنگی یاناشاراق عباس لسانیلرین قارشیسیندا قالاجاقلارینی ایفاده ائتمیشدیر. حسین حسنی ایسه عباس لسانی طرفیندن و سونراکی باش وئرمیش اولایلاری حاکیمیت منافعینه اویقونلاشمیش بیر حرکت کیمی یوروملاماغا چالیشمیشدی. گؤروندوگو کیمی تهران حاکیمیتی آذربایجان میللی مسئله سینه آچیق موخالیفت موضعسینی بیلدیرمه دن بیر سیرا آذربایجانلیلار هانکی فیکیر و ذیکیر اساسیندا بو مسئله یه یاناشمالارینا باخمایاراق تبریزده آذربایجان میللی فعاللاری طرفیندن باش وئرن اولایلارا اؤز موخالیف اولدوقلارینی بیلدیرمیشلر. بو دوغرولتودا حامد ایمان جنابلاری بو کیمی مسئله لرین چیخماسی نین قارشیسینی آلماق اوچون اؤز فیکیرلرینی بیر تکلیف کیمی اورتایا قویموشدور. اونون "ضرورت چرخش در حركت ملي آذربايجان" آدلی یازیسی نین بعضی پاساژلاری اوزره دوشونجه یئریتمک ایستردیک، اوخویوروق:
"... حركات اخير در مزار باقرخان نشان داد كه هنوز حركت ملي آذربايجان به آن درجه از رشد خود نرسيده است كه بتواند عقلانيت را بر اعمال خود حاكم گرداند و دچار احساسات تند و گذرا نگردد. اينگونه حركات احساسي و به دور از تعقل چنان ضربه‌اي به حركت وارد مي‌كند كه براي جبران آن بايد دهها برابر هزينه گذاشت. حركات احساسي در مراسم باقرخان پرده از زخمهايي برداشت كه حركت را سخت آزار مي‌دهد. اين حركت خشونت زا و خشونت آميز نشان داد كه حركت ملي آذربايجان از چهار خصيصه اصلي در رنج است و تا وقتي كه نتواند خود را از دست آن برهاند نمي‌توان اميدي بدان بست."(4).
اوسته کی فیکیرلر اؤزلوگونده و خاریجی فاکتلار دخالت وئریلمزسه، اولدوقجا دوزگون گؤرونه بیلر. آنجاق حرکتین قیراغیندا و ائشیکده باش وئرن فاکتلاری نظره آلدیقدا "عمل و عکس العمل" مسئله سی ایجتماعیت قارشیسیندا سرگیلنمیش اولور. بیلیندیگی کیمی ایران ممالیکی محروسه سینده تورک دیلی ایران اهالیسی نین اکثریتی نین آنا دیلی اولماسینا (1) و ایسلام اینقلابیندان سونرا حاکیم اولان ایسلام جومهوریتی نین آنا یاساسیندا تورک دیلی رسمی اولماسا دا آنا یاسایا اکلنمیش 15 و 19 اونجو بندلر واسیطه سی ایله بیر اؤلچوده ایران ممالیکی محروسه سینین فارس اولمایان دیل و مدنیتلری نین ده گلیشمه سی اوچون تئوری اولاراق حاقلار تانینمیش(ایسلام جومهوریسی نین آنا یاساسینا اساساً) دئسک، کاغیذ اوزرینده یانیلمامیشیق. دئمک، خالق اکثریتی نظره آلینیرسا، خالق سس وئرمه اوصولو حیاتا کئچمه دن فارس دیلی رسمی دئیه سؤز موضوعسو ایران ممالیکی محروسه سینده اولا بیلمز. ایسلام جومهوریسی باشچیلاری قبول ائتدیکلری قانونلار اساس گؤتورولورسه، عقلانیت (عقلانیت را بر اعمال خود...) مسئله سینی آذربایجان میللی حرکتی نین فعاللاری دئییل، تهران حاکیمیتی اؤز عوهده لیکلرینی ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللیتلرین قارشیسیندا یئرینه یئتیرمه مکده بو عقلانیت مسئله سینه جاواب آختارماق لازیم اولاردی. اوسته لیک فارس اولمایان میللتلر اوچون اؤز دیل و مدنیتلرینه اویقون تشکیلاتلارین یارانماسینا ایجازه وئرمک ایسته مه گن تهران حاکیمیتی ایسلام آدی آلتیندا یاراتدیغی و ایران ممالیکی محروسه سینه حاکیم ائتدیگی فارسیزاسیون (فارسلاشدیرما) فضاسی ایله ایستر ایسته مز فارس اولمایان میللتلرین احساساتینی یارالامیش (باخ: دچار احساسات تند و گذرا) و اوزرلرینه ده دوز سپمیش گؤرونور. بو یارالی حیسسیات ایله سس چیخارمایانلارا دیری دئمک اولارمی؟ بونلارا باخمایاراق دیل و مدنیتلری یاساقلانمیش اینسانلارا تاریخی شخصیتلرینی عزیزله مه ایمکانی تانینمادیقدا گوجدن فایدالانما سؤز موضوعسو حاکیمیت اورگانلارینا عایید ائدیلمه لی ایدی. دئمک، عمل قارشیسیندا عکس العمل اورتایا چیخا بیلر دئیه دوشونورسک، بیر فاتحه اوخوماغا و ایکی کلمه سؤز ایله تاریخی شخصیتلرینی عزیزله گنلره مانعچیلیک یاراتماغا چالیشان حاکیمیت مأمورلاری قارشیسیندا اینسان اوغلونون حیسسییاتی قاوریلیب اورتانی دومان ائتدیکده، اونو بو حیسییاتی اوچون محکوم ائتمک دوزگون اولمازدی دئیه دوشونمه لی ییک. گئنه ده اوخویوروق:
"...1- اين حركت نشان داد كه هنوز حركت ملي آذربايجان به صورت توده‌اي عمل مي‌كند و به صورت توده‌وار به رشد و نمو خود ادامه مي‌دهد و هنوز داراي خصيصه‌هاي حركات توده‌گرايي و پوپوليستي است. اين حركت توده‌اي به قدري نمايان است كه براي يك مراسم كه هم زمان و هم مكان آن مشخص است و يك امر بديهي مي‌باشد، اطلاعيه‌ها و اعلاميه‌هاي مختلفي به نام حركت ملي آذربايجان صادر مي‌گردد و مردم را به جاهاي مختلفي دعوت مي‌كند."(4).
اوسته ایشاره ائتدیگیمیز کیمی آذربایجان میللی مسئله سینده میللی باخیمدان ایکی گوجلو آخین وار. آنجاق تشکیلاتما مسئله سینه ایمکان وئریلمه دیگی اوچون بو آخینلار بیر چاتی آلتیندا آذربایجان میللی مسئله سی دئیه موشتریک فعالیت ائتمه گه بوگون محکوم گؤرونورلر. دئمک، تشکیلاتلانما اولمادیقدا ایلکین (ایبتیدائی) موشتریک هدف اوچون اورتایا چیخان اینسانلار جامعه ده کی شخصی و مدنی ایلیشگیلر واسیطه سی ایله بیر آرایا گلر.
هر حالدا اؤنجه دن بئله بیر تدبیری بیر تکلیف کیمی اورتایا آتان اینسانلار بیر حاضیرلیق کومیته سی کیمی بیر آرایا گله رک گله جکده کی ییغینجاقدا هانکی مسئله اوزره دانیشیلمالی، گونون شعار و موضوعسو نه اولمالی، توپلانتی نین نیظام و اینتیظامی دوزنی (نظمی) نئجه قورونمالی دئیه اورتاق بیر پوروقرام گلیشدیریلمز سه، اینسانلارین بیر یئره توپلانماسی ایستر مدنی ایجتماعی، ایستر سه ده سیاسی صینفی اولسون، وئریملی اولماز و هر هانکی بیر تشکیلات گؤره جک ایشی نین نتیجه سینی اؤزونده عکس ائتدیره بیلمز. بو حاضیرلیق مسئله سی حیاتا کئچمزسه، تشکیلاتلانماغا ایجازه وئریلمه گن حرکتدن بوندان آرتیق موفقیت گؤزله مک اولماز. آنجاق اینسانلاری موختلیف یئرلره دعوت ائتمه مسئله سینه گلدیکده بو مسئله آذربایجان میللی مسئله سی آدینا دئییل، او قوروپلاشمانین و نظره آلدیغی هدفی عکس ائتدیرن پوروقرام اساسیندا اولمالیدیر. دئمک، هر هانکی نیت ایله ییغینجاق کئچیرمک ایسته گن گوروپ و تشکیلات ان آزی اؤز پئرئستیژینی نظره آلاراق لازیملی حاضیرلیغی حیاتا کئچیرمه لی، ایلیشگیده (رابیطه ده) اولدوغو شخصلره و یا چاغیریشلاریندا (فراخوان لاریندا) نه اوچون ییغیلیریق دئیه بیلگی وئرمه لیدیر. گئنه ده اوخویوروق:
"متاسفانه دروازه حركت ملي آذربايجان به قدري گل و گشاد است و به قدري دلبخواهي عمل مي‌كند كه هر كسي مي‌تواند به تنهايي به نام حركت ملي آذربايجان اطلاعيه صادر كند و در سايتهاي اينترنتي منتشر نمايد. و اين بزرگترين آفت حركت ملي آذربايجان است كه حركتي با اين عظمت را هر كسي مي‌تواند به آساني منحرف كند."(4).
میللی حرکتده آدیندان بللی اولدوغو کیمی میللت منافعینی نظره آلان بوتون قوروپلاشمالار یئر آلا و اؤز رولونو اوینایا بیلر. فیکیر آیریلیقلاری تشکیلاتلانما آشاماسیندا (مرحله سینده) اؤزونو اورتایا قویار. اؤرنک اولاراق آذربایجان قادینلاری؛ آذربایجان ایجتماعیتینده اؤز وضعیتلرینی یاخشیلاتماق اوچون آذربایجان قادینلار تشکیلاتی دئیه توپلانتی کئچیره و اؤز ایجتماعی حاقلارینی ساوینا (دیفاع ائده) بیلرلر. بو اولدوقجا آذربایجان ایجتیماعیتی نین دئموکراتلشماسی اوچون اؤنملی بیر مسئله دیر. آنجاق بو مسئله آذربایجان میللی حرکتی دئییل، آذربایجان قادینلاری آدینا اولمالیدیر. آذربایجان میللی مسئله سینی یولوندان آزدیرما مسئله سی آذربایجانلی دئیه فارس تشکیلاتلاریندا آیاقچیلیق (پادوچولوق) ائدن شخصلردن اوزاق توتولمالیدیر (ایستر حاکیمیت، ایسترسه ده موخالیف تشکیلاتلار اولسونلار). بونلار قارقا کاراکتئری داشیماغا چالیشارلار، بعضن ککلیک یئریشی یئریمه گه قاپیلارلار، وضعیت دگیشمزسه گئنه اؤز قارقالیقلارینا دؤنرلر. آنجاق میللی حرکت و میللی فعاللار بونلاردان ضرر گؤرمکدن باشقا هئچ نه الده ائده بیلمزلر. دئمک، آذربایجان میللی حرکتی فارس مفکوره سینه آیاقچیلیق ائدن، اؤز شخصی چیخارلارینی آذربایجان میللی منافعینه اوستون توتماغا چالیشانلاردان قورونمالیدیر. بونلار اوچون میللت مسئله سی اؤز شخصی یاشاییشلاری، دونیا گؤروشلری و یا جیبلری ساییلا بیلر. اوندان یانا دا اونلار چوخ راحات میللی حرکتی خاریجی عامیللره و اؤز شخصی چیخارلارینا قوربان ائده بیلرلر. گئنه ده اوخویوروق:
" 3- اين مراسم نشان داد كه به علت احساس گرايي ، حركت به دنبال تحولات انفجاري و ناگهاني مي‌باشد و چندان تمايلي به تحولات گام به گام و تدريجي ندارد. تحولات انفجاري امروزه ديگر كاركرد خود را از دست داده است چراكه دست‌آوردهاي آن به همان اندازه كه زود بدست مي‌آيد در زمان اندك هم از بين مي‌رود. بهترين نمونه آن همين تاريخ اين سرزمين در يكصد سال اخير است كه چندين انقلاب و چندين جنبش اجتماعي و سياسي نتوانسته است ما را به سرمنزل مقصود برساند.« چه گوارا» خود در مذمت اين روش مي‌گويد : آزادي پيش از همه از دست كساني ضربه مي‌خورد و ضربه شكننده كه براي نيل بدان ، كوتاهترين راه را انتخاب مي‌كنند و سريع‌ترين مكتب را."(4).
اوسته ایشاره اولدوغو کیمی احساسی یارالانمیش میللتلری و توپلوملاری، حاکیمیتلر اونلارین سؤزلرینه قولاق آساراق و میللی و مدنی ایستکلرینه موثبت جاواب وئرمه گه چالیشاراق پارتلاییجی آشامادان چیخاریب یوموشاتما مقامینا گتیره بیلر. بئلژیکده فیلاملارین میللی و مدنی حرکتلری و اونلاری فرانسه دیللیلر ایله برابر حاق صاحابی اولمالاری نین بیر طرفی فیلاملار اولسالار دا، او بیری طرفی مدنی توپلوم قوراللارینا (قاعیده و قانونلارینا) اویماغا چالیشان فرانسه دیللی حاکیمیت داییره لری و توپلوملارینی نظره آلمالی ییق. باشقا حالدا کئچمیش 26 ایل ایچه ریسینده ایسلام جومهوریسی نین آنا یاساسینا اکلنمیش بندلرین ایجرا اولونماماسی فارس حاکیمیتی و فارس توپلومونو بئلژیکده کی فرانسه دیللی توپلوم و حاکیمیت داییره لری کیمی مدنی اولمادیقلارینی اورتایا قویموش اولور. کئچمیش 100 ایلده کی آذربایجان میللی حرکتی نین یئنیلمه سی نین گوناهی نین گئنه بیر طرفی ایرانچیلیق مقوله سینه دوشونن آذربایجان میللتینه منسوب اولانلاردا دا اولسا، او بیری طرفی تمامیتچی فارسلار، فارس حاکیمیتی و یانچیلاریندا اؤز عکسینی تاپمالیدیر. آذربایجان مجاهیدلرینین تهراندا آتابگ باغیندا گوللنمه لری، 1946 دا آذربایجان میللی حؤکومتینه تحمیل اولموش قراردادین تهران طرفیندن آیاق آلتینا آتیلماسی و کئچرسیز ساییلماسی (2) و کئچمیش 26 ایلین ایچینده ایسلام آنایاساسینا اکلنمیش 15 و 19 اونجو بندلرین ایجرا اولونماماسی نین بوتون گوناهی فارس حاکیمیتی و تهران حاکیمیت باشسچیلاری نین بو مسئله ده خوش نیتلی اولمادیقلارینی اورتایا قویور. گئنه اوخویوروق:
" 4- فضاي حاكم در مراسم مشروطيت در مزار باقرخان نشان داد كه حركت هنوز مبتني بر تصميمات فرد است و حركت به جاي اينكه مبتني و متكي بر رهبري جمعي باشد مبتني بر فردگرايي است. و اين آفتي است كه بارها فعالين عقل گراي حركت نسبت بدان هشدار داده‌اند و حركت را از آسيب‌هاي آن بر حذر داشته‌اند چراكه باعث مي‌گردد حركت به دام حركتهاي كور و تهاجمات مقطعي بيفتد و يك جنبش زماني از پاي درمي‌آيد كه به اين آفت دچار گردد."(4).
اوسته ایشاره اولدوغو کیمی بئله بیر ییغینجاغی دوزنله مک دوشونجه سینده اولان اینسانلار اؤنجه دن بیر آرایا گله رک تدبیر تؤکمه لی ایدی لر. دئمک، باقرخانین قبری نین اوستونه ییغیشما فیکیرینی تکلیف ائدن اینسانلار بیر کومیته حالیندا بو تدبیری اوغورلو کئچیرمک اوچون بیر آرایا گلمه لی و لازیملی ایشلری گؤرمک اوچون تدبیر یئریتمه لی ایدی لر. چیخیش ائتمک ایسته گن اینسانلارین چیخیشلاری دا تدبیر کومیته سی طرفیندن شراییط اویقون اولاجاغی حالدا نظره آلینمالی ایدی. آنجاق تدبیرسیز و حاضیرلیق گؤرمه دن اینسانلاری بیر سیاسی ییغینجاغا دعوت ائتمک اؤزو ده منطیقدن اوزاق گؤرونور. دئمک، آذربایجان میللی فعاللارینین روحیه سینی نظره آلاراق بیر حاضیرلیق کومیته سی طرفیندن بو ییغینجاق ایداره اولمالی ایدی. گئنه ده اوخویوروق:
" اگرچه نيروهاي انتظامي خود را براي درگيري آماده كرده بودند و وجود نيروهاي يگان ويژه در آنسوي خيابان مويد اين امر است ولي باتوجه به ماهيت نيروي انتظامي شايد نتوان از آن انتظاري ديگر داشت و از طرف ديگر اگرچه ممكن بود درگيري در هر حالتي بوجود آيد ولي بحث اين است كه اين بار ما خود بهانه داديم و باعث زد و خورد شديم و اين شايد يك دستاورد مهم براي طرف مقابل مي‌باشد كه حركت را اين بار بدون دادن هزينه سركوب كرد يعني اين بار هزينه سركوبي را هم حركت متحمل شد."(4).
بیلیندیگی کیمی آذربایجان میللت مسئله سی فارس حاکیمیتی و اونون آذربایجانداکی ایداره لری اوچون هئچ زامان تعویض وئریلمز بیر مسئله اولاراق اؤن پلاندا یئر آلیر. حامید ایمان جنابلاری اؤزو ده ایشاره ائتدیگی کیمی نیظامی دسته لرین بو مسئله یه جلب اولماسی اؤزلوگونده مسئله نین هانکی مجرادا اولدوغونو سرگیله میش اولور. دئمک، قبیر یانیندا چیخیش ائتمک یا ائتمه مک دئییل، آذربایجان مسئله سی فارس حاکیمیتی نین باخیشینا اساساً سیاسی و تهران فارس حاکیمیتی منافعینه اویقون گؤرونمه گن بیر مسئله اولدوغو اوچون حاکیمیت هر زامان بو مسئله دن قورخو حیسسی کئچیریر دئیه دوشونمه لی ییک. بوندان یانا دا اورایا ییغیلمیش اینسانلار چیخیش ائتمه سه ایدیک یاخشی اولاردی دئیه اؤزلرینی مزمت ائتمه لری مسئله نین ماهیتینی دگیشمز گؤرونور. آنجاق اؤنجه حاضیرلیق کومیته سی طرفیندن بو ییغینجاق تدبیرلی حیاتا کئچسه ایدی، او زامان حاضیرلیق کومیته سی بیر مشورت ایله ییغینجاغی هانکی دوغرولتودا داوام ائتمه سینه قرار وئره بیلردی دئیه دوشونمه لی و گله جکده کی ییغینجاقلاری تدبیر کومیته سی باشلیغی آلتیندا کئچیرمک یاخشی اولار دئیه دوشونمه لی ییک. گئنه ده اوخویوروق:
" 1- حركت اعتراض آميز برخي از اين افراد، پس از خروج از مزار باقرخان به سوي خيابان كشيده شد و اعتراض به چهارراه آبرسان يعني مهمترين مركز شهر و از آنجا به خيابان امام يعني اصلي‌ترين خيابان تبريز كشيده شد و تا ايستگاه تپلي باغ ادامه يافت. جوانان در طول اين مسير در وسط خيابان و يا در پياده‌رو فرياد مي‌زدند و اعتراض خود را مي‌نماياندند ولي با اين همه نيروي انتظامي هيچ برخوردي با اين حركت نكرد و فقط چند مامور در ايستگاه تپلي باغ معترضين را پراكنده ساخت و دوباره آنها به چهارراه آبرسان برگشتند. سكوت پليس در اين ميان چه معنايي دارد؟ پليسي كه چند دقيقه سخنراني را برنتافت چگونه در مقابل اين اعتراض خياباني سكوت اختيار كرد ؟ آيا اين بدان خاطر نبود كه پليس مي خواست ماهيت خشونت زاي حركت را به مردم كوچه و خيابان نشان دهد و حركت را به فاز خشونت بكشد ؟ چرا كه سركوب حركات خشونت زا براي پليس نه كاري دارد و نه هزينه‌اي."(4).
اینتیظامی گوجلرین ایلک آشامادا گؤستری (تظاهرات) ائدنلر قارشیسیندا سئیریجی قالمالاری حرکتین هانکی مجرادا داوام ائده بیلر دئیه او حرکته قیمت وئرمک اوچون زامان آییرمالاری بورادا سؤز موضوعسو اولا بیلر. بو دا اونلارین ایپ اللریندن قاچدیغیندان سونرا دوشونولموش دئیه قبول ائدیلمه لیدیر. بئله لیکله، پولیسلر ایلک آشامادا حرکتی کیفیت باخیمیندان دگرلندیرمه گه چالیشمیشلار.
پولیسین توپلانتیدا دانیشیغا ایجازه وئرمک ایسته مه دیگی ایسه، ایفاده اولوناجاق سیاسی پئیغامین آذربایجان میللی فعاللاری واسیطه سی ایله آذربایجان ایجتماعیتینه یئتیشه جه گیندن اندیشه ائتمه لریندن عیبارتدیر. اهواز مسئله سینده ده ایلک اولاراق پولیس اورگانلاری حرکتی مطالعه ائتمک اوچون عرب میللی فعاللارینی اؤزلرینی تانیتماق اوچون زامان وئرمیشلردی. اونلاری شخصی گئییملی لر واسیطه سی ایله تانیدیقدان سونرا پولیس حرکته باشلامیشدی. بو مسئله نی مطبوعاتدان دونیا ایجتماعیتی اوخودو. گئنه ده اوخویوروق:
" 2- سايت سيرداش خبر داد كه شب قبل از حادثه در منزل يكي از فعالان چندين نفر را براي حجت‌الاسلام عظيمي و عباس لساني باديگارد تعيين كرده بودند. آيا اين بدان معني نيست كه عده‌اي از قبل مي‌خواستند مراسم را به خشونت بكشند؟ اين احتمال زماني قوت مي‌گيرد كه يكي از فعالان كه در چندين جلسه خانگي شركت كرده بود صحبت از سفارش و تهيه باطومهاي لوله اي براي جوانان از طرف عده‌اي از فعالان حركت كرده بود (كه ما نام اين افراد را نمي‌بريم) حال اگر چنين است اين افراد به چه اهدافي مي خواستند دست يابند؟ اين افراد براي حركت چه تعريف و تفسيري دارند؟ وقتي كشاندن حركت به فاز خشونت به نفع طرف مقابل حركت است حال بايد مشخص شود كه ما دانسته در اين راستا حركت مي‌كنيم و يانادانسته به دام كور مي‌افتيم؟"(4).
اوسته کی مسئله اوزره دوشونمه گی آذربایجان ایجتماعیتینه و میللی فعاللارینا ایحاله ائدیریک. گئنه ده اوخویوروق:
" 3- در مزار باقرخان عباس لساني سعي مي‌كرد كه سخنراني كند و همين تلاش وي باعث به خشونت كشيده شدن مراسم شد و اين در حالي بود كه حجت‌الاسلام عظيمي تنها كاري كه انجام داد قرائت فاتحه و گفتن اين جمله بود كه براي فاتحه خواني هم ثانيه شماري مي‌كنيد و عملاً نقشي در به تشنچ كشيده شدن مراسم نداشت اما نيروهاي منتسب به حاكميت با اين دو رفتار وتفاوتي را داشته‌اند. بعني در حاليكه عباس لساني را با يك كارت شناسايي آزاد كرده‌اند حجت‌الاسلام عظيمي را روانه زندان نموده‌اند. اين برخورد متضاد چه تفسيري مي تواند داشته باشد؟"(4).
حجت الاسلام عظیمی قدیم علیهینه حاکیمیت داییره لرینین کسکین چیخیش ائتمه لری، اونو زیندان و تبعید ایله قورخوتماغا چالیشدیقلاری بیلیندیگی کیمی آذربایجان ایجتماعیتی اولدوقجا اؤز دیلینه و دینی سیاسته اویونجاق ائتمه یه جک دین خادیملرینه دگر وئره جک بیر توپلومدور. حجت الاسلام عظیمی قدیم ذات عالی ده اؤز کیملیگینه و منلیگینه صاحیب دوردوغو، خالق منافعینی قیشری منافعه اوستون توتدوغو، آذربایجان خالقی نین کناریندا یئر آلدیغی اوچون اونو حاکیمیت اورگانلاری قورخوتماق واسیطه سی ایله اؤز میللتیندن آییرماق ایسته ییرلر دئیه دوشونمه لی ییک. آنجاق بو مسئله یه ناییل اولوب، اولمایاجاقلارینی گله جک گؤستره جکدیر. بونلارین یانی سیرا بیزیم میللت اؤز اینانجینا دگر وئردیگی اوچون عظیمی قدیم دک دین خادیملرینی آذربایجان میللی حرکتیندن فارس شوونیستلری و اونون عامیللری اوزاقلاتماق ایسته ییرلر دئیه دوشونمه لی ییک. گئنه ده اوخویوروق:
"... به نظر نگارنده براي رفع اين معضل بايد هرچه زودتر فعالان حركت ملي آذربايجان در تبريز جمع شده و شاخه تبريز حركت ملي آذربايجان را تشكيل داده و فعال نمايند. تشكيل شاخه تبريز حركت ملي آذربايجان اين فرصت را به ساير شهرستانها نيز مي‌دهد كه آنها هم به فكر تشكيل چنين تشكلي افتاده و در نهايت اين شاخه ها مي‌تواند در هم ادغام گرديده و حركت را صاحب يك رهبري جمعي نمايد.تشكيل شاخه تبريز حركت ملي آذربايجان فوايد زيادي مي‌تواند براي حركت داشته باشد."(4).
بیلیندیگی کیمی آذربایجان میللی فعاللاری و تشکیلاتی دئیه بیر توپلومو فارس حاکیمیتی و آذربایجانداکی ایططیلاعات اورگانلاری فارس منافعینه اویقون گؤرمه دیکلری اوچون تحمل ائده بیلمزلر. بو باخیمدان آذربایجان میللی فعاللارینی شراییط حاضیر اولمادان تشکیلات دئیه آچیق فضادا بیر آرایا گتیرمک اونلاری ازیجی اورگانلارا شیکار ائتدیرمک اولاردی. دئمک، بو مسئله یه شراییطین یارانماسی اوچون تهران حاکیمیتی فارس اولمایان میللتلره اؤز کیملیکلرینه اویقون موستقیل رادیو تئلئویزیون کاناللاری، اؤز دیللرینده یازیب اوخومالاری اوچون گره کلی بودجه، بو دیللر اوچون فرهنگیستانلارین یارانماسینا کؤمک و ساییره لری بیر وظیفه کیمی یئرینه یئتیرمه لیدیر. و کئچمیش 80 ایلده کی ایستعمارجیل رابیطه یئرینه او ایللرده فارس اولمایان میللتلره وورولدوغو ضرر و زیانی گئدرمک (آرادان قالدیرماق) اوچون بو ویلایتلره فارس بؤلگه لریندن داها آرتیق سرمایا آخینینا ایمکان یاراتمالیدیر. باشقا حاللار دا حالوا حالوا دئمک ایله آغیز شیرین اولماز!!
1 http://www.shamsnews.com/neshast.htm
2 http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=Iran
3 http://www.adf-mk.org/F/af.html
4 http://www.shamsnews.com/hamed-negah.htm
ایشیق سؤنمز 08.08.2005