گونئی آذربایجان توپلومونون تشکیلاتلانماغا گئده جک، گوج اویقولاماغا قابیل اولاجاق مدنی و سیاسی یولو
بیلیندیگی کیمی میللت سؤز قونوسو اولدوقدا ایستر ایستمز هر بیر میللتین یاشادیغی یئری، دیلی، مدنیتی، گله نک، گؤره نکلری گؤز اؤنونده سرگیلنمیش اولار. آذربایجان دیلی نین تورک دیللری ایچریسینده اؤزللیگینی نظره آلارساق، آذربایجان تورکلری ایله آذربایجان تورپاقلاریندا ایچ ایچه یاشایان کیچیک ائتنوسلاری دا بو خالقین دیل و مدنیتینه قاتقیدا بولوندوقلارینی و بولوناجاقلارینی نظره آلمالی، بئله لیکله آذربایجان میللتیندن سؤز آچمالی ییق. دئمک، میللی مسئله دئدیکده بوتون اینسانا لاییق اولان دگرلری اؤزونده باریندیران پامئترلر نظره آلینمالیدیر.
گونئی آذربایجانا گلدیکده کئچمیش 82 ایلده فارس حاکیمیتی طرفیندن آذربایجان میللی منلیگی و کیملیگی علیهینه یئریدیلمیش اریتمه سیاستی نی نظره آلارساق، تهرانداکی فارس حاکیمیتینه یالوارماق ایله آذربایجان میللتی نین یارالاری ساغالاجاق دئییل، یئریدیلمیش تحقیرلر نتیجه سینده آذربایجانلیلارین بیر چوخو اسکیکلیک کومپیلئکسینه قاپیلاراق فارس راسیستلیگینه اویوم ساخلاماغا دوشونه رک اؤز میللی منلیک و کیملیکلرینه اؤزگه یاناشمانی اؤزلری و اوغول -قیزلاری اوچون بیر چیخیش یولو کیمی دوشونموشلر. بو آرادا مای آیی نین ییرمی ایکیسی، 2006 تاریخینده فارس حاکیمیتی نین رسمی تریبونو ساییلان "ایران" قازئتینده ایران ممالیکی محروسه سینده کی تورک ائتنوسو علیهینه چاپ اولموش کاریکاتورا اؤز اعتیراضلارینی سرگیله مه گه چالیشان گوئنی آذربایجانداکی وطنداشلاریمیز اعتیراض سسلرینی ومظلومیتلرینی خاریجده کی آذربایجانلیلار باشدا گوناز تئلویزیونو اولماقلا دوینا ایجتماعیتینه یئتیره رک خاریجده اوپوزیسیون آدی آلتیندا ایسلام جمهوریتینه میللی مسئله آچیسیندان پوزیسیون ساییلان فارس تشکیلاتلاری نین یاراتدیقلاری خبر بلوکاداسی و تحریمینی یاراراق آذربایجان میللی حرکتی اؤزونه دونیا ایجتماعیتینده یئر آچماغا باشلامیشدیر.
بو ایل کئچمیش ایلده کی شهیدلرینی و قیامینی آغیرلاماغا چالیشان گونئی آذربایجان میللی فعاللاری، آذربایجان شهرلرینده فارس ایستعمار گوجلری طرفیندن داها آرتیق تضییقلر ایله اوزله شه رک بو آغیرلاما تؤرنلری باشلامادان بیر چوخو حبس اولموش، بیر چوخلاری ایسه میتینگه قاتیلارکن اویقولانمیش باسقیلار واسیطه سی ایله ایشکنجه لره معروض قالمیشلار. بو مدنیتدن اوزاق فارس حاکیمیتی نین داورانیشلاری آذربایجان آیدینلارینی داها دا دریندن دوشونمه گه زورلایاراق اونلاری بو چیخمازلیغا چیخیش یولو تکلیف ائتمگه زورلاییر.
هر میللتده اولدوغو کیمی آذربایجان ایجتماعیتینده ده میللی کیملیک باخیمیندان فیکیر اولاراق موختلیف آشامالار و سکیلر (درجه لر) وار. اؤرنک اولاراق آذربایجانلی نین بیر سیراسی میللی مفکوره نی منیمسه یه رک اؤزونو "تورک و آذربایجان تورکو" کیمی ایجتماعیته سونماغا چالیشارکن بیر سیراسی "آذری" کلمه سی نین دالیندا بارینماغا (اماندا قالماغا) چالیشیر، بیر سیراسی ایسه تورک ائتنوسونا باغلی اولدوغونا باخمایاراق ایران ممالیکی محروسه سینده فارس دیل و مدنیتی حاکیم کسیلدیگینی نظره آلمایاراق اؤزونو"ایرانلی" دئیه ایجتماعیتیه تقدیم ائدیر( ائله بیل ایران ممالیکی محروسه سینه فارسلیق دیل، مدنیتی و سیاستی حؤکوم سورمور). میللی کیملیک اوزرینده دوراقلادیقدا اؤزونو "ایرانلی" تقدیم ائدن ذات ایران ممالیکی محروسه سینه حاکیم کسیلمیش "فارس دیل و مدنیتی و راسیستلیگینه" عایید دئییل، او میللی کیملیگی، منلیگی و مدنی حاقلاری ازیلمیش آذربایجان تورکودور.
اوسته ایفاده اولموش "آذری" دئیمینه گلدیده بو دئییمین دالیندا گیزلنمگه چالیشان ایکی قوروپ وار:
1- میللی کیملیگی و منلیگی – یئریدیلمیش تحقیرلر کؤلگه سینده - تئرور اولموش، تورک اولدوغونو بیله رک ایفاده ائتمکدن قورخوب چکینن، چتینلیک چکن و اؤزو ایله اسکیکلیک کومپیلئکسی داشییان بیر شخص یوخسا قوروپ.
2- میللی کیملیک و منلیک باخیمیندان کیم اولدوغونو بیلمه گن، آنجاق فارس شوونیستلری و راسیستلری طرفیندن اونا وئریلمیش یالانچی کیملیگی قبوللاناراق اویدورما و خیالی " آریا" عیرقینا منسوب اولموش بیر شخص یوخسا قوروپ.
اوسته کی گؤرونوملری (منظره لری) نظره آلاراق خرداد آیی نین بیری، 1385(مای آیی نین ایرمی ایکیسی 2006) تاریخینده کی گونئی آذربایجان شهرلرینده کی "هارای هارای من تورکم" شعاری ایله باش وئرمیش قیام میللی کیملیک و منلیک باخیمیندان بو موختلیف تانیملاری (تعریفلری) بیرلشدیره رک پان ایرانیستلر طرفیندن وئریلمیش "آذری" دئییمینی ازیب داغیتماسینا و فارس راسیستلیگی نین یوواسینا سو آخیتماسینا باخمایاراق گله جه گه دوغرو دوشوندوکده ائتنیک گونئی آذربایجان توپلومو میللی کیملیک و منلیک آچیسیندان بیر دئیم چئوره سینده – ایستر اؤزونو دیل و مدنیت و ایسترسه ده تاریخ بیلینجی اولسون- بیرلشدیرمه لیدیر. توپلومتانیمالیق (جامعه شناسیلیق) آچیسیندان میللی مسئله یه یاناشماق ایسترسک، خاریجی عامیللره قارشین (مقابل) بیر سؤزله چیخیش ائتمه گوجونه مالیک اولمایان توپلوم یوخلوغا محکوم ساییلار.
اوسته کی یئترسیزلیک و چاتیشمازلیقلاری نظره آلاراق میللی مسئله ده دیل، مدنیت و تاریخ بیلینجی آچیسیندان چیخیش یولونو آشاغیداکیلار اولاراق آذربایجان ایجتماعیتینه سونماق ایستردیک:
1- ایلک اولاراق آذربایجان آیدینی، آذربایجانلیلاری بیر توپلوم دئیه اؤز میللی منلیک و کیملیکلری، گله نک و گؤره نکلری و تاریخ بیلینجی آچیسیندان باشا سالمالیدیر. بو یولدا سیاسی تشکیلاتلارین یارانماسی نین یانی سیرا ائتنیک آذربایجانین بوتون کند و شهرلرینده مدنی درنک و انجمنلرین یارانماسی اولدوقجا گرکلی و اهمیتلیدیر. اؤز میللی منلیگی و کیملیگی نی باشا دوشمه گنلر فارس ایستعمارچیلیغی و راسیستلیگینه راحاتجاسینا یئم اولار دئیه دوشونمه لی ییک. بو مسئله اوزره داها آرتیق بارماق قویوب دوراقلایار و یئترسیزلیکلریمیزی آرادان قالدیرماغا چالیشارساق، فارس حاکیمیتی طرفیندن آذربایجان خالقینی قارشی قارشی یا قویمانین قارشی سینی آلابیله ریک دوشونجه سینی خاطیرلاتماق ایستردیم.
2- میللی و مدنی تشکیلاتلارین یارانیش سورجی باشا چاتدیقدان سونرا آذربایجان ایجتماعیتی نین گؤرر گؤزو و ائشیدر قولاغی اولاجاق سیاسی تشکیلارین یارانماسی، قورولماسی و وار اولان سیاسی تشکیلاتلارین گوجلنه بیلمه سی اولدوقجا راحات بیر مسئله اولار دئیه دوشونمه لی ییک. دئمک، خالق نه اوچون موباریزه ائده جه گینی بیلمه لی و بو ایشین اینیشلی و یوخوشلو اولدوغونو دا باشا دوشمه لیدیر.
3- آذربایجان مفکوره لی یارانمیش تشکیلاتلار گونون ایجاب ائتدیگی بیچیم و شکیلی اؤزلری اوچون سئچه بیلرلر دئیه دوشونمه لی ییک. بئله لیکله سیاست بیلگی سایار آرخاسیندا اوتورموش شخصلر طرفیندن دئییل، آذربایجان توپلومونو تمثیل ائدن سیاسی تشکیلاتلار طرفیندن اورتایا قویولار و یئریدیلر دئیه دوشونمه لی ییک.
4- تورک دیلی نین ایداره لر و محکمه لرده رسمی یازی و ایداره دیلی اولماسینی ایسته مک و بونو خالق ایچره خالق طرفیندن ایسته نیلمه سی اوچون تبلیغ ائتمک.
5- خالقی تورکچه یازیب یاراتماغا تشویق ائتمک.
اوسته ایفاده اولموش گؤروشلر خالقی میللی مسئله یه ماراقلاندیرماق، اونلارا میللی کیملیگی، بیلینجی باشا ساملاق و بو مسئله نین اؤنم و اهیمیتینی آنلاتماق اوچون یالنیز ایپ اوجلاری ساییلا بیلر دئیه دوشونمه لیییک. بئله لیکله خرداد قیامی نتیجه سینده آذربایجان ایجتماعیتی اوچون یارانمیش فورستی هئچ بیر میللی بیلینجی اولان آذربایجان آیدینی الدن وئرمه مه لی و گؤزدن ایراغا قاچیرمامالیدیر.
ایشیق سؤنمز 26.05.2007