آذربایجان مشروطه حرکاتی نین یئنیلمه سی نین سونوچ و نتیجه سی اولاراق فارس ایستعمارچیلیغینا گئدن یول

ایران ممالیکی محروسه سینده، فارس حاکیمیت سیستیمینده گؤرئولی و وظیفه لی اولان و حکومت ائتمک آچیسیندان بیربیرلرینه مخالیف و موافیق دوشونجه داشییان فارس شخص و تشکیلاتلاری نین فارس اولمایان میللیتلره قارشین سیاسی یاناشما و توتوملارینی نظره آلمادان فارس حاکیمیت سیستیمی نین نئجه بیر سیستیم اولدوغونو بیلمه لیییک. ترس دورومدا ایکی آشاغی و اوچ یوخاری دئیه فارسلیق مفکوره سینه دوشه ریک. دئمک، فارسلیق مفکوره سیندن اوزاقلاشماق اولدوقجا چتین بیر مسئله دیر دئیه دوشونمه لی ییک.

کئچمیش مین ایلده حاکیمیتچیلیک باخیمیندان غزنه لی شاهلاریندان دیوان دیلی دئیه فارس دیلی آرخا آرخاسینا 1925 اینجی ایله دک تورک، موغول و تورک سلاله لری واسیطه سی ایله ایران ممالیکی محروسه سینده دیرچلمیش و قورونوب ساخلانمیش. فرانسه ده 1789 اونجو ایل باش وئرمیش بورژواری دئوریم و اینقلابینی یانسیلاماغا باشلایان آذربایجان مشروطه آخین و حرکاتی ایران ممالیکی محروسه سینی اون دوققوزونجو یوز ایلین سونلاریندا اتکیلمیش و تأثیر آلتینا آلمیش. قوجا ایستعمارچی کیمی تانینمیش اینگلیس و روسیه چارلیغی فارس میللیتچیلری نین قیلیغینا گیره رک ایلک آشامادا آذربایجان مشروطه چیلرینی 1909 اونجو ایل یئنیلگه یه اوغراتمیشلار. رضاخان میرپنج 1909 (1288 ه. ش.) اینجی ایل بیر سیرا بختیاری و ارمنی آتلیسی ایله زنگان و اردبیلده کی شاهسون قیامچیلارینا دیوان توتماغا، 1925 ایل احمد شاه معالیجه اوچون آوروپایا گئتدیکده حاکیمیتی اله کئچیره رک اؤزونو شاه تانیتماغا باشلامیش. بو آشامادا سید ضیاءالدین طباطبایی یزدی، علی دشتی، محمد علی فروغی و محمود افشار یزدی اینگلیسلرین اویونجاغی اولاراق دوشونجه باخیمیندان رضاشاهی قوللاماغا و دستکلمگه باشلامیشلار.

بؤیوک بریتانیا ایمپراتورلوغونون اقتصادی دورومو یاخشی اولمادیغی و اینگلیس پارلامئنتی نین میللت وکیللری بیرینجی دونیا ساواشیندان سونرا ایران ممالیکی محروسه سی نین نیظامی ایشغالی ایله راضی اولمادیقلاری اوچون اینگلیس حاکیمیتی فارس دیل و مدنیتینی اساس گؤتورموش اویوق ایستعمارچی دؤلت (دؤلت شبح ایسستعمار/ ایچ ایستعمار) دئیه، فارسچی یازارلارین دئییشینه اساساً "مرکزیتچی حاکیمیت" یاراتمادا ماراقلی اولموش. بو مسئله یه قارشین روسیه بولشویکلری ده بیر خطر کیمی آلقیلانمامیش. روسیه بولشویکلری قوشلوغوقلاریندا اولان ایران ممالیک محروسه سی نین تورپاق بوتونلوگو و ایچ ایشلرینه قاریشمایاجاغینی او زامانکی فارسچی مؤللیف  و سیاستچیلرین ده دیلیندن اوخوموشوق. رضاخان اینگلیسلرین ال آلتی و اویونجاغی اولدوغونا باخمایاراق فارس حاکیمیتچیلیگینه اؤنم و اهمیت قازاندیرماق اوچون اینگیلیس ائلچیلیگی، بو ائلچیلیگه سیغینمیش سیاسی شخصیتلره بیله امان وئرمه یه رک اونلاری رضاخانا تسلیم ائتمیش و کودتاچی رضاخانی احمد شاها "سردار سپه" دئیه تانیتماغا زورلامیش. بئله لیکله ایران مشروطه سی دئیه بو مسئله نی رعایت ائدن تهرانداکی قورولموش دؤلتلر اؤز حاکیمیت کابینه لری سیراسینا رضا خانی ساواش وزیری (وزیر جنگ) دئیه قبول ائتمه لی اولموشلار. علی دشتی اؤزو اینگلیس عامیلی اولدوغونا باخمایاراق سیدضیاءالدین اوزره یازیر:

"سیدضیاءالدینی هامی اینگلیس سیاستی نین اجیری و  عامیلی کیمی تانیدیقلاری اوچون کودتا حاکیمیتی نین باشیندا سید ضیاء الدین نین اولماسی هامینی اوشندیریردی (بدبین ائدیردی).  بو کودتا حاکیمیتی نین ایجرا ائدیجیسی نیظامی شخص اولدوغو اوچون کیمسه اونو تانیمیردی. ایران ممالیکی محروسه سی حاکیمیتی نین یئنیلمه سی ایله "قزاقخانا" روسلاردان بو ممالیکی محروسه یه تحمیل اولدوغو اوچون رضاخان اؤزگه و بیگانه عامیلی دئیه قلمه آلینیردی. سیدضیاء نین کابینه سی ایشدن اوزاقلاشدیقدان سونرا دا ناراضیلیق دالقاسی سونا چاتمیش دئییلدی. کودتاچی ساواش باشقانی و بریقاد بویوروقچو پوستلارینی اؤز الینده ساخلادیغی اوچون قانونی کابینه لر بیله اونو کنارا قویماغا جرأت ائده بیلمیردیلر"[1]. علی دشتی نین فیکرینجه:

"زامان گئدیشی ایله رضاخان اؤزونه شاه دئیه یئر آچمیش، بئله لیکله ده  قیرخ نئچه یاشینداکی ماجرالی افسر تاریخ واراقلاماغا باشلامیش. منیم ذهنینده اردشیر بابکان و نادیرشاه افشار جانلانماغا باشلامیش. بو گؤرونوم یالنیز منیم اوچون دئییل، بیر چوخلاری اوچون ده کئچرلیدیر"[2].

ایران میللتی (اوخو: فارس توپلومو و فارسچی قووه لر) کودتا حاکیمیتی نین چاتدیغی سونوج و نتیجه دن راضی و قیاملاری باسدیرماغینی دا گولر اوزله قارشیلامیشلار. بو آرادا عادی انسانلار دئییل، اؤزلرینی قاباقچیل کیمی تانیدان "ایران سوسیالیست تشکیلاتی" و اونون باشچیلاریندان سلیمان میرزا اسکندری و بیر سایدا قازئته چی و آیدین انسانلار بیله متمرکز ایران دؤلتی نین (اوخو: فارس ایستعمار حاکیمیتی نین) نظامی گوج اساسیندا قورولماسینی مملکتین اجتماعی، سیاسی و اقتصادی گلیمشه سی اوچون بیر قورتولوش یولو دئیه دوشونورموشلر[3]. فارس ایستعمارینی یاخشی تانیماق اوچون اینگلیس ایستعماری واسیطه سی ایله فارس اویوق ایستعمارینا (ایچ ایستعمارا) یول آچمیش شخصلرین و اونلارین اوینادیقلاری روللارینی نظردن کئچیرمک پیس اولماز دئیه دوشونوروک:

1-       سید ضیاءالدین طباطبائی یزدی:

سید ضیاءالدین طباطبایی یزدی، اوتوز ایکی یاشلی بیر گنج اولاراق "رعد" گؤنده لیگی و قازئته سی نین باشچیسی، داواملی تهرانداکی اینگلیس ائلچیلیگی ایله ایلیشگی و علاقه ده اولموش. اینگلیسلر سید ضیاءالدین واسیطه سی ایله رضا میرپنجی حاکیمیت چئوریلیشینه حاضیرلادیقدان سونرا سید ضیاءالدین عمامه سینی دری بؤرکو ایله دگیشه رک  اینگلیس ائلچیلیگیندن آلدیغی بؤیوک سایدا پول ایله همدانا طرف، رضاخانا  قوشولماق اوچون یولا دوشموش.  سید ضیاء الدین رضا خانلا گؤروشدوکدن سونرا قازاقلارا دانیشیق ائده رک اوچ آی گئجیکمیش حقوقلارینی اؤده یه رک اونلاری احمد شاه حاکیمیتینی آرادان گؤتورمک اوچون سفربر ائتمیش. بئله لیکله ایسفند آیی نین اوچونده 1920 (1299) اینجی ایل قازاق بیرلیکلری رضاخان باشچیلیغی ایله تهرانی اله کئچیرمک اوچون یولادوشموش. تهرانداکی خالقی قورخوتماق اوچون گونون ایکینجی چاغینا دک گولله سسلری کسیلمه میش. بئله لیکله ساوادسیز رضاخان آدینا 9 مادده لی بیر بیلدیریش یاییلاراق نیظام حکومتی اعلان اولونموش. احمد شاهین خبری اولمادان اینگلیس ائلچیسی و مأمورلاری و مخصوصاً اینگلیس قوشونلاری نین باشچیسی ژئنرال آیرونساید آدلی ذاتین چکدیگی نقشه و پلان اساسیندا حاکیمیت چئوریلیشی گئرچکلشمیش[4]. علی دشتی نین وئردیگی بیلگی و معلوماتا اساساً وثوق الدوله- کاکس آراسیندا اولان  آنلاشما و راضیلیق اجتماعیتی ناراضی ائتدیگی اوچون نصرت الدوله (فیروز) ده حاکیمیت چئوریلیشی دوشونجه سینه قاپیلاراق عجله ایله آوروپادان ایرانا گئری دؤنموش ایمیش. بوتون بو چابالامالار  آدی چکیلن آنلاشمانین حیاتا کئچمه سینی اؤنلمک ایمیش.  سید ضیاء اینگلیسین مختار وزیری ایله تانیش و دوست اولدوغو اوچون بو نقشه سید ضیاءالدین طباطبایی یزدی واسیطه سی و رضا میرپنج الی ایله گئرچکلشمیش[5]. تاج الملوک، رضا خانین خانیمی ایسه سیدضیا اوزره آشاغیداکی بیلگیلری وئرمیش:

"سید ضیاء، سیدعلی یزدی نین اوغلو، رضا اوچون یاخشی حرکت وئریجی بیر عنصر ساییلیردی. دوز دئمک یاخشی اولارسا، سیدضیاء تهرانی اله کئچیرمک اوچون رضانین بئینی و عقلی ساییلیردی. سیدضیاء احمد شاهین علیهینه حاکیمیت چئوریلیشینی رضایا اؤیرتدی. سید ضیاء نین ژئنرال آیرونساید ایله قارداش کیمی ایلیشگیسی وار ایدی. سید ضیاء، ژئنرال آیرونسایدی نئچه یول بیزیم ائوه، حسن آبادا گتیردی. سید ضیاء گئجه لر گلیب رضانی اؤیردیر و اونو احمد شاهین علیهینه حاکیمیت چئوریلیشی اوچون تشویق ائدیردی. سیدضیاء، انگلیستان پادشاهیندان قیزیل میدال و درجه لر آلمیش ایدی. انگلیسلر اولدوقجا اوندان حیمایت ائدیردیلر. سیدضیاء، رضانی انگلیس امیرلری، اؤرنک اولاراق آیرونساید و دیکسن و باشقالاری ایله تانیشدیردی (تانیش ائتدی)[6].

2-    علی دشتی

علی دشتی، بوشهر ولایتی نین دشتستان قصبه سینده دونیایا گؤز آچمیش، 16 یاشیندا آتاسی ایله بیرلیکده کربلایا گئتمیش، اورادا دینی درس اؤیرندیکدن سونرا ایلک اصفهانا، سونرا تهرانا گئده رک قازئته چیلیک ایشی و سیاستله مشغول اولماغا باشلامیش. علی دشتی "ایران نو" دئیه "حزب سلطنت" تشکیلاتی نین قوروجوسو اولموش. علی دشتی "شفق سرخ" آدلی قازئتی 1921 اینجی ایل ایسفند آیی نین اون بیرینده یایینلاماغا باشلامیش.  ایرانچیلیق آدینا فارس تمامیتچیلیک مفکوره سینی داشییان ذاتلار، او جومله دن احمد کسروی اؤز گؤروشلرینی "شفق سرخ" درگیسینده یایینلاتماغا چالیشمیش. علی دشتی کودتاچی رضاخانا (1922) دمکرات عنوانی وئره رک اونو یؤنلندیرمگه چالیشمیش، اوخویوروق: "... برای توسعه قوای نظامی و عظمت دادن ایران باید نه تنها مطابق قانون و اصول حکومت ملی ایران رفتار کنید، بلکه دست به دست آزادیخواهان داده بنای استبداد و مفاسد موجوده اجتماعی را متزلزل کرده، برای کلیه مظاهر اجتماعی خود یک طرح تازه و جدیدی بریزید"[7].

اوسته گؤروندوگو کیمی فارس نظامیچیلیک و ایستعمارچیلیغی یولوندا قدم آتمانی تنقید دئیه خوش سؤزلر ایله آلقیشلایان و اؤزلرینی دموکرات و آزادیخواه آدلاندیراراق کوتادچی بیر شخص ایله بیر ساحه ده یئر آلماق نه درجه دمکرات اولمانین گؤسترگه سی ساییلار. علی دشتی رضا خانا قارشین شیخ خزعل و لورلارین دیرنیش ائتدیکلرینی پیسله یه رک "شفق سرخ" یئرینه "عصر انقلاب" و "عهد انقلاب" قازئتلرینی یایماغا باشلامیش.  علی دشتی نین بو داورانیشلاری رضاخان، "سردار سپه"اَ داها دا خوش گله رک اونو اؤز اوزنگیسی و رکابینا آلمیش. بئله لیکله ده علی دشتی شیرنیکه رک رضاخانی قازئته سینده "پدر" دئیه توپلوما تقدیم ائتمگه باشلامیش، اوخویوروق:

"سردار سپه پدر وطن است. سردار سپه نمونه مردانگی و شهامت و شجاعت ایرانی است. سردار سپه جانشین اردشیر بابکان و نادر شاه افشار است. سردار سپه قائد توانای میلیون و موضوع احترام و ستایش طبقات رنجبر و موجد نظام جدید ایران و ذاتاً یک نفر مصلح ایران دوست است"[8]. علی دشتی گئنه ده یازیر: "در میان هواخواهان سردار سپه کسی به شور و هیجان و به صداقت و صراحت من نبود"[9].

 علی دشتی رضاشاهین " گئییملری بیربیرلرینه اویقونلاشدیرما (متحدالشکل کردن لباس)" و "کشف حجاب" مسئله سی اوزره توپلوما اوز توتاراق یازمیش:

"تصمیم 17 دی شاهکار اصلاحات و بیت المقصیده اقدامات فراوانی است، که ... برای شئون مختلفه ملک ایران لازم است"[10].

علی دشتی زامان زامان ظاهیرده مخالیف پوزو ایله چیخیش ائتمه سینه باخمایاراق فارس ایستعمارچیلیغی اساسیندا بیر سیستیم یاراتماق اوچون محمد علی فروغی نین یانی سیرا رضا شاهین یانیندا یئر آلماغا چالیشمیش، 1943 (1322 ه. ش.) اینجی ایل ایران مجلیسینده بیرمیللت وکیلی کیمی انگلوفیل (طرفدار سیاست انگلیس) طرفداری اولاراق چیخیشلار ائتمیش.

3-    محمدعلی فروغی:

محمدحسین خان اصفهانی ذکاءالملک تهراندا انطباعات وزارتخاناسیندا ایشلدیگی اوچون اوغلو محمدعلی ده راحاتلیقلا بورادا اؤزونه ایش تاپاراق سیاستله مشغول اولموش. 1896 (1275 ه.ش.) اینجی ایل، محمدعلی نین آتاسی "تربیت" آدلی قازئتی یایینلاماغا باشلامیش. محمدعلی بو قازئتین باش یازاری و خاریجی دیل بیلدیگی اوچون بیر سیرا مقاله لرین مترجیمی اولموش. 1891 (1278 ه.ش.) اینجی ایل "علوم سیاسی" مدرسه سی قورولارکن محمدعلی اورادا مشیرالدوله نین کؤمگی ایله معلیم اولموش. مشروطیت فرمانی صادیر اولدوقدان سونرا محمدعلی فروغی مجلیسده میللت وکیلی اولارکن محمدعلی شاه 1907 (1286) اینجی ایل اونا ذکاءالملک لقبینی وئرمیش. محمدعلی فروغی بو ایلدن باشلایاراق فرامانسون قوروپونا عضو اولموش.[11] محمدعلی فروغی قاجارلار زامانیندا مختلیف سیاسی مقاملاردا (ساواش، خاریجی ایشلر، مالیه و عدلیه باشقانلیقلاریندا) مشغول اولموش. اینگلیس یانچیسی، محمدعلی فروغی رضا شاهین بیرینجی (اولینجی) و سونونجو حاکیمیت باشچیسی اولموش. 1925 اینجی ایل آذر آیی نین ییرمی سکیزینده محمدعلی فروغی فارس حاکیمیتی نین بیرینجی دؤلت کابینه سی نین قوروجوسو اولموش. 1926 اینجی ایل خورداد آیی نین اون بئشینده رضا میرپنج، باشینا شاه تاجی قویدوقدان سونرا محمد علی فروغی نین مأموریتی سونا چاتاراق حاکیمیتدن اوزاقلاشمیش. بئله لیکله ده او  رضا شاهین دانیشمانی (مشورتچیسی) و فارس دیلی فرهنگستانی نین رئیسی اولموش. محمد علی فروغی اوزره تاج الملوک، رضا شاهین خانیمی بیلگی و معلومات وئرمیش، اوخویوروق:

"رحمتلی محمدعلی فروغی چوخ ساوادلی اولاراق رضا اوچون بیر دانیشمان ساییلار، ساعتلر اونا ایران تاریخیندن تعریف ائدر و اوخویوب یازمانی دا اؤیره دردی. فروغی نادیر شاهدان دانیشارکن بیز نادیر شاهین شمشیری نین سسی نی ده ائشیدردیک. فروغی نین تاریخ درسی دئمه سی ایله رضا کوروش هخامنشی و داریوشو دا یوخودا گؤرمگه باشلامیشدی"[12].  

محمد علی فروغی 1943 اونجو ایلین شهریور آیی نین ییرمی آلتیسیندا رضا شاهین ایکینجی یول وزیری اولموش و رضا شاهین تورکیه یه گئدیب گلمه سفرینی هؤرگوتلمیش و رضا شاه تورکیه سفریندن گئری دؤندوکدن سونرا "چادیر گؤتورمه (کشف حجاب)" و "گئییملری بیربیرلرینه اویقونلاشدیرما (متحدالشکل کردن لباس)" مسئله سی نی ایجرا ائتمگه باشلامیش. محمد علی فروغی حجاب مسئله سیندن یانا امام رضا خادیمی محمدولی اسدی یه (مصباح التولیه)، کوره کنی نین آتاسینا بیر شخصی مکتوب یازمیش. محمدولی حجاب مسئله سینه قارشی چیخدیغی اوچون اونون ائوینده اسناد آراما ایشلری آپاریلارکن  بو شخصی مکتوب آیریم خانین الینه کئچمیش. آیریم خان بو مکتوبو تلقراف واسیطه سی ایله رضا شاها آشاغیداکی ایچریکلیگی شعر ایله چاتدیرمیش: "در کف شیر نر خونخواره ای- غیر تسلیم و رضا کو چاره ای؟". بو مسئله دن یانا رضا شاه محمدعلی فروغینی ایشدن آزاد ائتمیش. محمد علی فروغی نین بو داورانیشی نین سونوچ و نتیجه سینده رضا شاه خاریجی سیاستینی آلمان حاکیمیتی و آلمان فاشیستلرینه یؤنتمگه باشلایاراق خاریجی سیاستینده دگیشیکلیک ائتمگه چالیشمیش. رضا شاهین بو داورانیشیندان ناراضی اولان اینگلیس مقاملاری روسیه شوروی ائلچیلیگی ایله رضا شاه اوزره مصلحتلر آپارماغا چالیشمیش و قاجارلاردان بیری نین (حمید میرزانی، محمد حسن میرزانین اوغلونو) ده حاکیمیته گلمه سی گونون سؤز قونو و موضوعوسو اولموش. بو آرادا فارسلیغی قوروماق ایستگنلر، باشلاریندا محمدعلی فروغی اولاراق سلطنتچیلیک اساسیندا پهلوی سیلسیله سیندن باشقا و آیری کیمسه نین اوزرینده دوراقلاماق ایستمدیکلری اوچون محمد علی فروغی چیخیش یولو دئیه رضا شاها مراجعت ائتمیش. بئله لیکله رضا شاه محمدعلی فروغی ایله 1943 اونچو ایلین شهریور آییندا سعد آباد قصرینده گؤروشه رک فروغی بیر داها فعال سیاست مئیدانینا گئری دؤنموش. رضا شاه او گونه دک  آلمانلار ایله ایش بیرلیگی ائتدیگینه باخمایاراق محمدعلی فروغی اینگلیسلر ایله داواملی ایلیشگیده اولدوغو اوچون  محمد رضانین ولیعهد اولاجاغینا داییر رضا شاها انگلیس مقاملاری یانیندا چالیشاجاغینا سؤز وئرمیش. روسیه بولشویک قوشونلاری 1943 اونچو ایلین شهریور آیی نین ییرمی دؤردونده کرج شهرینی اله کئچیره رک تهرانا دوغرو ایلریلرکن رضا شاه قورخویا دوشه رک محمد علی فروغیدن تکلیف ایستمه ایمیش. فروغی ایسه اونلارین فقط رضا شاه ایله دوشمن اولدوقلارینی ایفاده ائتمیش. رضا شاه ایسه شاهلیقدان آیریلماغا،  تاج و تختی اوغلو محمدرضایا وئرمگه یه حاضیر اولدوغونو بیلدیرمیش. فروغی بو مسئله دن راضی قالاراق رضاشاهین ایستعفاسینی اؤز قلمی ایله یازمیش[13]. اوسته کی تالاش و چابالار محمدعلی فروغی نین فارسچی سیاستی و دیپلوماتیک داورانیشلادیر. تاج الملوک دا خاطیره لرینده ایشاره ائتدیگی کیمی رضا میر پنج ساوادسیز اولدوغو اوچون یالنیز لمس اولوناجاق قونو و موضوعلاری دیله گتیریررمیش. فارس ایستعمارچیلیق مقوله سینه اساس یاراتماق ایسه دوشونور و مودریک سیاستچیلرین ایشی اولمالیدیر دئیه محمد علی فروغی فارس ایستعمارچیلیغی نین تملینی قویماغا چالیشمیش. بو ذاتی سونرا محمود افشار یزدی ایزله یه رک فارس ایستعمارچیلیغی اساسیندا "پان ایرانیست" نظریه سینی اورتایا قویموش[14]. محمود افشار یزدی نین گؤروشلرینه کئچمه دن اونون سلفی ساییلان محمدعلی فروغی اصفهانی نین گؤروشلری ایله تانیش اولاق، اوخویوروق:

" براى متحدالجنس نمودن ايران٫ بهترين كارها نشر معارف فارسى در ايران است. اما آنهم نه بطوريكه محسوس شود كه مىخواهند آنها را فارس كنند"[15].

اوسته "متحدالجنس" مقوله سیندن منظور آقا و قادینلارین بیرلیگی و بیرلشمه سی دئییل، ائتنیک مقوله و فارس اریتمه سیاستینه تابع توتماق مقوله سی نظرده توتولموش. ائله بو اساسدا دا عوامفریبلیک اولسون دئیه سؤزده آذربایجان ایرانین باشی، آذربایجان تورکو غیرتلی ساییلارکن دیلی و مدنیتی فارس ایستعمارینا تابع توتولار و فارس ایستعمارچیلیغینا معروض قالار. محمد علی فروغی گئنه آرتیرمیش:

"حاجت به توضیح نیست که نشر معارف ایران و زبان ایرانی [زبان فارسی] در آذربایجان و دور کردن مردم آن استان از خصوصیات غیر ایرانی [ترکی] چقدر لازم است با اینکه معلم دانا بسیار کم داریم تدریس در آذربایجان می ترسم مشکل باشد….در هر حال راه این است که در مدارس ابتدایی شروع به تدریس را از تعلیم خط و قرائت بکنند و معلم باید بیش از هر کار با شاگرد مشغول گفتگو به زبان فارسی باشد"[16].

اوسته محمدعلی فروغی نین فارس ایستعمارچیلیغی اساسیندا وئردیگی مصحلتلرین هامیسی یئرینه یئتیریلمیش. مدرسه لرده آنا دیلیمیزده دانیشدیغیمیز اوچون باسقیلارا معروض قالمیش و جریمه اولونموشوق. بونلار هامیسی آجی گئرچکلیکلردیر. محمود افشار یزدی محمدعلی فروغی تکلیف ائتدیگی تئزلری داها دا گئنیشلندیرمگه و بیر خطر یئرینه خطرلر اورتایا قویماغا، سونوچ و نتیجه اعتیباری ایله فارس ایستمارچیلیغی نین پیغمبری "زرتشت"، دین کتابی "شاهنامه"، میللت آنلاییشی "آریا" اساسیندا اورتایا قویولموش. یئری گلمیشکن محمود افشار یزدی نی ده تانیماغا چالیشمالی ییق.

4- محمود افشار یزدی:

 محمود افشار یزد شهرینده دوغولموش، ایلک اوخولونو هیندوستاندا اوخوموش، یوکسک اؤیرنیم اوچون سوئیس مملکتینه یولا دوشموش، اورادا لوزان بیلیکیوردوندا (دانشگاهیندا) سیاسی و اجتماعی بیلیم ساحه لرینده درسه باشلامیش، حسین کاظمزاده تبریزی (ایرانشهر) ایله دوستولوق یاراتمیش، آراسیرا آلمانیا و فرانسه مملکتلرینه ده گئده رک اؤرنک اولاراق آلمانیانین برلین شهرینده قاجار شاهلیغی علیهینه فورمالاشمیش اؤیرنجی محفیللری ایله (سیدحسن تقی زاده، عارف قزوینی، تقی ارانی و باشقالاری ایله) ایلیشکی سینی سوردوره رک سوئیسین لوزان بیلیکیوردوندان سیاسی و اجتماعی بؤلوملرده دوکتوراسینی آلمیش. محمود افشار وطنه گئری دؤندوکدن سونرا ایلک اولاراق یزد و سونرا تهران شهرینده یاشامیش، یزد و تهران (1921 اینجی ایل) قازئتلرینده مقاله لری یایینلانمیش. محمود افشار یزدی تهرانا گلدیکدن سونرا "رعد" گؤنده لیک قازئته سی نین باشچیسی سید ضیاءالدین طباطبایی یزدی ایله ده تانیش اولموش. 1922 (1301 ه. ش.) اینجی ایل سید ضیاءالدین طباطبایی یزدی محمود افشاری رضا خان ایله تانیش ائتمیش. محمود افشار ایلیشگیسینی رضا خان، سردار سپه ایله قوپارمامیش. رضاخان 1925 (1304) اینجی ایل احمد شاه حاکیمیتینی اله کئچیردیکدن سونرا محمود افشار "آینده" مجله سینی یایینلاماغا باشلایاراق رضا شاهی محمدعلی فروغی تملینی قویدوغو فارس ایستعمار دوشونجه سی اساسیندا یؤنلندیرمگه باشلامیش. بئله لیکله "ایران ممالیکی محروسه سی" و "ممالیکی محروسه قاجار" آدلاری فارس تاریخی نین چؤپلوگونه آتیلاراق "ایران" آدی "بیر میللت، و بیر مملکت" و عوامفریبلیک اولسون دئیه "زبان ایرانی" "فارس دیلی" یئرینه بیر آلدادیجی آد اولاراق قوللانیلماغا (استفاده اولونماغا) باشلامیش. محمود افشار یزدی "آینده" مجله سی واسیطه سی ایله نه لر رضا شاه حاکیمیتینه تکلیف ائتمیش دئیه "آینده مجلله سینی واراقلامادان محمود افشار یزدی نین گؤروشلرینی قافقازلار اوزره بیلمک پیس اولماز دئیه دوشونوروک، اوخویوروق:

" وحشت ما از این پیش آمد آنقدر هم خیالی نیست: ... راست است که بین اهالی "اران" یعنی نواحی گنجه و بادکوبه که بتصنع و برای سوء قصد نام آذربایجان بر خود نهاده اند. با اهالی آذربایجان این فرق کلی هست که آذربایجانیان ایرانی الاصل و آذربایجان جزو قسمت طبیعی ایران و همیشه عضو لاینفک این مملکت بوده، بعکس قفقاز در حقیقت جزو مستعمرات ما محسوب میشده است. معهذا وقتی بنابر مغلطه کاری شد خطر مسلم و جلوگیری از آن واجب است"[17].

اوسته گؤروندوگو کیمی محمدعلی فروغی نین سیاست باخیمیندان داوامچیسی و فارس ایستعماری نین تمل و اساسینی قویان محمود افشار تاریخده کی قوزئی آذربایجان، ارمنیستان و گرجیستان و داغستان تورپاقلاری نین کئچمیشده ایستعمار آلتیندا اولدوقلارینی اؤز دیلی ایله قبول ائتمیش. بو یاناشما بوگونکو فارس ایستعمار سیاستینی فارس اولمایان میللتلر علیهینه "ایستیبداد!!" دئیه قلمه آلانلارین واقعیتی گؤرمزدن حرکت ائتدیکلرینی اورتایا قویار. محمدعلی فروغی اوسته و آشاغیدا فارس دیلی و الیفباسی مقوله سینده ایشاره اولوناجاغی کیمی دیل باخیمیندان فارس اولمایان میللیتلری ایستعمار ائتمک و اونلاری فارسلاشدیریب یوخ ائتمک مقوله سینی اورتایا قویموش. محمود افشار ایسه آشاغیدا گؤره جگیمیز دک بو میللیتلرین ائتنیک دوزن و ترکیبینی پوزماغی، یئر آدلارینی دگیشدیرمگی، اونلاری اریتمگی فارسلیق سیستیمی نین قوروجولاری و دکترینلرینه اؤیرتمگه چالیشمیش، محمود افشار یزدی نین گؤروشلری ایکی بؤلومدن اولوشار (عبارت اولار):

الف- ایران ممالیکی محروسه سینده کی توپلوملاری و اونلارین آیدینلارینی تحمیق ائتمکله فارسلیق سیاستینی قاباغا آپارماق، باشقا ائتنیکلره هئچ بیر سیاسی، اجتماعی و مدنی یاشاما حاققی تانیماماق.

ب‌-  فارس ایستعمارچیلیغینی حیاتا کئچیرمک اوچون فارس حاکیمیتی و سیاستچیلری نین نه ائتمه سی نین لازیم و فایدالی اولاجاغینی وورقولاماق.

الف- ایران ممالیکی محروسه سینده کی توپلوملاری و اونلارین آیدینلارینی تحمیق ائتمکله فارسلیق سیاستینی قاباغا آپارماق، باشقا ائتنیکلره هئچ بیر سیاسی، اجتماعی و مدنی یاشاما حاققی تانیماماق.

"امروزه وقتی گفته شود "ملت ایران" مقصود تمام مردمی است که از نژاد ایرانی در ایران یا خارج از آن توطن دارند. باستثنای ارامنه و یهودیها و البته خاریجیهای مقیم ایران"[18].

اوسته گؤروندوگو کیمی محمود افشارین ملت آنلاییشی بیر یاندان ایران دیل قوروپوندا یئر آلان ائتنیکلری (فارس، کورد، بلوچ، لور، گیلک، مازندرانی، پشتو، تاجیک، هندوستانداکی یئرلی فارسلار و باشقالاری) ایچرمیش، باشقا یاندان مسیحی اولان اولان ارمنیلری و یهودیلری، سامی اولدوقلاری اوچون "ایران ملتی" ایچرسینده قلمه آلمامیش. باشقا یاندان ایران دیل قوروپونا باغلی اولمایان، سایی فارسلاردان داها دا چوخ اولان ایران ممالیکی محروسه سینده کی آذربایجان تورکلرینی، تورکمنلری و عربلری ده اوسته تانیملادیغی و تعریف ائتدیگی "ایران ملتی" آنلاییشینا باغلامیش. محمود افشار بئلنچی دوشونجه و فیکیر یئریدرکن مسئله نی بیلمه دیگیندن دئییل،  یالنیز فارس ایستعمارچیلیق تئوری سینی گلیشدیرمک ایسته دیگی اوچون بو سفسطه نی اورتایا قویماغا چالیشمیش. محمود افشار گئنه ده یازیر:

"عثمانیها .... ایدعا می کنند قسمت عمدهء ایرانیان از تبریزی و زنجانی و قاجار و افشار و قشقائی و غیره همه "ترکند"! با کمال پرروئی مدعیند که نظامی و عده کثیری از شعرای ایران و رجال نامی آن "ترک" بوده اند! بنا به عقیده آنها حتی تقی زاده، تیمور تاش... و غیره همه ترک هستند....بارها … به هموطنان آذربایجانی ما گفته و جواب دندان شکن شنیده اند[19]. البته سوء تفاهم نشود مقصود ما از "ترک" عثمانیها و سایر اقوام ترکی نژاد زرد پوست است، نه هموطنان آذربایجانی که ایرانی اصل و در اصطلاع و به طور غلط به آنها ترک می گویند و ما اصرار داریم که با تدابیر لازم و رویه عاقلانه این نام غلط و ننگین را از روی آنها بر داریم"[20].

اوسته گؤروندوگو کیمی محمود افشار یزدی فارس ایستعمارچیلیغی نین تملینی قویان بیریسی اولاراق بو چیخیش و داورانیشلاری ایله بیر چوخ میللی بیلینجدن یوخسول و میللی تاریخیندن خبرسیز و قاجار شاهلیغی علیهینه اولان آذربایجانلیلاری معذوریت قارشیسیندا قویاراق اونلاری ایرانلی آدلاندیرماقلا فارسچیلیق پروژه سی نین صفلرینه آلمیش[21] و "تورک" پیس دئیه اونلاری اؤز میللی منلیک و کیملیکلریندن یاییندیرماغا و دیسکیندیرمگه چالیشمیش. بو مسئله یالنیز دیسکیندیرمک ایله ده سونا چاتمامیش، فارس ایستعمار قووه لری آذربایجان ائلیتی و سیاست ایله مشغول اولان تورکلره "آذری" خطاب ائتمکله اونلارین قولتوقلارینا قارپیز قویاراق اونلاری تورکیه تورکلوگو علیهینه یؤنتمگه چالیشمیش[22]. محمود افشار یزدی آذربایجانلیلاری "تورک" قلمه آلماق ایسته مدیگینه باخمایاراق "وحدت ملی" باشلیقلی یازیسیندا یازمیش:

"وحدت ملی ما بواسطهء اختلاف لسان میان ترک زبانهای آذربایجان و عرب زبانهای خوزستان و فارسی زبانان سایر ولایات از حیث زبان ناقص میباشد. این حقیقت را هر قدر هم تلخ باشد باید دانست وگفت تا بخیال اصلاح و یا اقلاً جلوگیری از شدت آن در آینده بر آمد، چه (زیرا) معلوم نیست که مذهب مشترک تا کی عامل قوی در وحدت ما خواهد بود"[23].

اوسته گؤروندگو کیمی محمود افشار بیر یاندان کورد، لور، بلوچ، گیلک، مازنی و باشقا کیچیک ائتنیکلری ده فارس قلمه آلمیش، باشقا یاندان تورک و عرب ائتنیکلرینی فارسلیق مقوله سینده یوخ ائتمک چتین اولار دئیه بوزاغیندا سوموک قالمیش کیمی اوتقونماغا باشلامیش. دئمک، بوگون ایران ممالیکی محروسه سینده دین باخیمیندان مسلمان اولان تورک، ترکمن،  عرب، کورد، لور، بلوچ ائتنیکلرینی ایسلامیت مقوله سینده "ایسلام امتی" آدینا فارس ایستعمارینا تابع توتاراق اونلاری آیری سئچکیلیک مقوله سینه تابع توتدورماق ایسلامیت مقوله سی ایله باغلاشاجاق دئییل. ایسلامیت مسئله سی ائتنیک باخیمدان فارس ایستعمارچیلیغینی بؤیوک آچمزلیک قارشیسیندا قویماسینا باخماراق محمود افشار 85 ایل بوندان اؤنجه فارس ایستعمارچیلیغی نین تملینی قویماغا چالیشمیش. بو آرادا بعضی اؤزلرینی سیاسی آدلاندیرمیش ذاتلار بو مسئله نی فارس ایستعمارچیلیغی دئییل، "حاکیمیت ایستیبدادی" دئیه قلمه آلار، بو دا اؤزلوگونده آذربایجان اجتماعیتینی بو شخص و تشکیلاتلارین صادیق اولوب اولمادیقلاری اوزره دوشوندورمه لی و آذربایجان میللتی اؤزو بو مسئله ده چیخیش یولو تاپمالدیر (ایکی آرتی ایکی اوچ دئییل (2+2≠3)، دؤرد اولمالیدیر). دئمک، مذهب و ایسلامیتی الده بیر قوز ائده رک ایران ممالیکی محروسه سینده تورک، تورکمن، عرب، کورد، لور و بلوچ ائتنیکلرینی فارس ایستعمارچیلیغینا تابع توتماق مقوله سی، فارس ایستعمارچیلارینی بیله وورنوقدورماغا (سعی و تقلا ائتمک) سالمیش بیر مقوله ساییلار. ائله اوندان یانا دا کئچمیش 31 ایلده فارس حاکیمیتی آنایاساسینداکی تانیدیغی حاقلاری عملده فارس اولمایان ائتنیکلره وئرمدن بیر سیرا فارسچی گوجلر "یاشیل حرکتی" پوزو آلتیندا بو گون تهراندا "جمهوری ایرانی" شعارینی فارسلیق حاکیمیتینی توتولدوغو بو مهلکه دن قورتارماق اوچون اورتایا آتمیش گؤرونرلر. بو شعاری اورتایا آتان قوه لر نهضت آزادی و اونا یاخین اولان آخینلاردیر (حزب ملت، مسلمانان مبارز، جبهه ملی، حزب پان ایرانیست و باشقالاری..). بعضی اؤزلرینی سیاستچی قلمه آلان آذربایجانلی ذاتلار دا سئکولار کلمه سینی ائشیدرکن اوزدن ایراق آغیزلاری سولانماغا باشلار. دئمک، بو ذاتلار مسئله نی میللی کیملیک اساسیندا دئییل، ایدئولوژیک بیر مسئله قلمه آلارلار. اونلارین گؤروشونه گؤره هر هانکی بیر سئکولار حاکیمیت فارس اولمایان ائتنیکلره میللی و مدنی حاقی وئره جک ساییلار. بئلنچی یاناشما بو ذاتلارین فارس دؤلتچیلیک دکترین و نظریه سینی درک ائتمدیکلریندن ایلری گلن بیر مسئله ساییلمالیدیر. محمود افشار یزدی اوسته کی ایستعمارچی گؤروشلرینی اساسلاندیرماق اوچون یازیر:

"وحشت ما از این پیش آمد آنقدر هم خیالی نیست: اهالی گنجه و باکو و قسمت جنوبی قفقاز که شیعه مذهب ولی ترک زبان بودند در احساسات و تمایلات خود میان ما و عثمانیان آنها را اختیار کردند، یعنی عامل زبان بر عامل مذهب سبقت گرفت"[24].

 اوسته گؤروندوگو، یوخاریدا دا ایشاره ائتدیگیمیز دک محمود افشار یزدی "قافقازلاری و جومله دن قوزئی آذربایجانی" کئچمیشده ایران ممالیکی محروسه سی نین مستملکه سی قلمه آلمیش (مستعمرات ما باخ اوسته 17)، باشقا یاندان آذربایجانلیلار شیعه دیر دئیه، اونلاری دین آدی ایله فارس ایستعمارچیلیغی آلتیندا گؤرمک ایستر. مسئله بونون ترسینه اولدوقدا محمود افشار قورخویا دوشه رک دین و مذهب میللی بیرلیگی قورویابیلمز دئیه اؤتریش و  مجاریستان امپراتورلوغونو بیر دلیل کیمی گؤسترمگه چالیشار، اوخویوروق:

"گسیخته شدن وحدت سلطنتی و دولتی امپراتور اطریش و مجارستان در جنگ اخیر (جنگ جهانی اول) بهمین علت میباشد، زیرا مردمی که در خاک اطریش و مجارستان بودند از یک زبان و نژاد (نبودند) ... در حقیقت یک ملت نبودند. همینکه لرزش شکست قشون اطریش را فرا گرفت ارکان دولت متزلزل شد و هر قسمت از آن مملکت وسیع ملحق بملتی شد که با او بودند (کراکوی و گالیسی به لهستان، بسنی و هرزگوین به صربستان، ترانسیلوانی و بوکوین به رومانستان، ترانتین و تریست به ایطالیا، مجارستان هم مساقل شد، اسلواکی آزاد گردید، اگر موانعی سیاسی خارجی پیش نیامده بود به آلمان ملحق شده بود، چون با آلمانها همزبان است، احتمال این پیش آمد هنوز هم مرتفع نشده"[25].

فارس ایستعمارچی سی محمود افشارین اوسته کی یئتیشدیگی سونوچ و نتیجه یه اساساً فارس ایستعمار گوجلری ایران ممالیکی محروسه سینده ایستعمارچیلیک نیتلریندن گئری اوتورماز، بو ممالیکی محروسه ده میللی حقوق برابرلیگینی رعایت ائتمزسه لر، زمان ایجابیندا فارس ایستعمارچیلیق امپریاسی دیزه چؤکه رک پارام پارچا اولاجاق گؤرونر. بئله لیکله قاجار حاکیمیتلری زامانی دؤرد ایالتدن قورولموش بو ممالیکی محروسه ده ائتنیکلر قونشولوقلارینداکی قارداشلارینا قاویشاراق فارسلار دا ایمکان داخیلینده افغانستانداکی تاجیکلر ایله بیرلشه جک، سیاسی باخیمدان محمد افشار دا اوسته اؤتریش (اطریش) اوزره ایفاده ائتدیگی کیمی بو بیرلشمگه مانعلر یاراناجاقسا، فارسیستان دئیه کویر لوت، کویر نمک، اصفهان و شیزار ولایتلرینی ایچرمیش بیر مملکت یاراناجاق گؤرونر. محمود افشار یزدی امپریالارین داغیلدیغینی نظره آلاراق فارس ایستعمار حاکیمیت آداملارینا آشاغیداکی سفارشلری خیطاب ائتمگه چالیشمیش:

" چه ما بخواهیم و چه نخواهیم در آینده ملت ما نیز همین جریان سیاسی خواهد آمد و این حقیقت روزی مدار سیاست دولت ما خواهد گردید، همچنانکه مدار سیاست غالب دول، مخصوصاً عثمانی نیز گردیده است. هر سیاستمداری باید این را بخوبی بداند زیرا مسئله وحدت ملی حد مشترک میان سیاست خارجی و سیاست داخلی است"[26].

محمود افشارین اوسته "ملت ما" ایفاده سی ملت مقوله سینه دایالی دئییل، امپراتورلوق و فارس امپریاسی نین ایفاده سیدیر. ایکینجی دونیا ساواشیندان سونرا محمود افشارین بو تکلیفلرینی وثوق الدوله نظره آلاراق شمال نفتی نین وعده سینی استالینه وئردیکدن، ایستر موسکو و ایسترده کی ایرانداکی فارس توده محفیلی بو مسئله دن راضی سالدیقدان، آذربایجان میللی حکومتینی 1947 اینجی ایل قانا بویاندیقدان، نتیجه اعتیباری ایله موسکونون دا الی شمال نفتیندن بوشا چیخدیقدان سونرا آمریکا بیرلشمیش شتاتلاری بؤلگه ده ثابیتلیگی اؤز چیخارلارینا چئویرمک اوچون سپهبد رزم آرا نخست وزیر اولارکن تیر آیی نین آلتیسی، 1329 (1950 م.) اینجی ایل ایرانا فئدرال بیر سیستیم تکلیف ائتمیش. سپهبد  رزم آرا بو مسئله نی "ایالت و ولایت هیئتلری (انجمنهای ایالتی و ولایتی) چاپیندا حل ائتمه سینه سوز وئرمه سینه و بو دوغرولتودا چالیشدیغینا باخمایاراق فارس ایستعمار میللی جبهه سینه باشچیلیق محمد مصدق، مظفر بقائی، حسین مکی و محمود نریمان بو قانونون حیاتا کئچمه سینی اؤنلمه گه چالیشمیش و رزم آرانی آمریکا یانچیسی گؤسترمکله شاهی بو مسئله دن یایینماق اوچون رزم آرا ایله قارشی قارشییا قویماغا چالیشمیش. محمد رضا شاهین آناسی تاج الملوک خاطره لرینده سپهبد زرم آرا و محمدرضا مناسبتلرینی آنلاتماغا چالیشمیش، اوخورویور:

" من هميشه عمرم ازاينكه سرنوشت سلطنت پهلوی هم مثل سرنوشت سلطنت قاجاريه شود دراضطراب بودم. يكبارموقعی كه « رزم آرا» برای اخلال درسلطنت محمدرضا نقشه چينی می‌كرد خواب‌هائی می‌ديد كه به محمدرضا گفتم من می‌ترسم يك رضا خان پيدا شود وهمان كاری را كه پدرت با احمد شاه كرد با تو بكند! يادم هست كه محمدرضا خنديد و گفت: « نه رزم آرا رضا شاه است و نه من احمدشاه!» اما اين پيش بينی من درست از آب درآمد وبالاخره كلك سلطنت پهلوی را كندند"[27]! فارس ایستعمارچیلاری ایرانین هر هانکی بیر فئدرال سیستیمده تمامیت ارضی مقوله سینه گلجکده بیله کؤلگه دوشورمه سینه اجازه وئرمک ایستمدیکلریندن سونرا آمریکا بیرلشمیش شتاتلاری طرفیندن "کاپیتولاسیون لایحه سی" ایران حاکیمیته تکلیف اولونموش.  بو لایحه ساواک طوفیندن ایرانین سنا مجلیسینه 25/10/1342 تاریخینده تسلیم ائتمیش، ایرانین سنا مجلیسی آچیق اوتورومودا بو لایحه نی شنبه گونو مرداد آیی نین اوچونده 1343 اینجی ایل تصویب ائتمیش. بو لایحه آمریکا وطنداشلاری نین الینی فارس امپیریاسیندا آچیق بوراخمیش. گناه ایشلدیکلری دورومدا بیله اونلار ایراندا دئییل، آمریکا بیرلشمیش شتاتلاریندا محکمه قارشیسینا چیخمالی اولموشلار. نتیجه ده آمریکالیلار ایستدیکلری کیمی ایراندا داورانماغا و جولان ائتمگه باشلامیشلار. بو باره ده  محمدرضا شاهین آناسی تاج الملوکون دیلیندن ائشیتمک پیس اولماز، اوخویوروق:

يك روز محمدرضا كه خيلی ناراحت بود به من گفت: مادرجان! مرده شور اين سلطنت را ببرد كه من شاه و فرمانده كل قوا هستم و بدون اطلاع من هواپيما‌های ما را برده اند ويتنام.

آن موقع جنگ ويتنام بود و آمريكائی‌ها كه ازقديم درايران نظامی داشتند هر وقت احتياج پيدا می‌كردند از پايگاههای ايران وامكانات ايران با صلاحديد خود استفاده می‌كردند وحتی اگراحتياج داشتند ازهواپيماها و يدكی‌های ما استفاده می‌كردند. برای پشتيبانی ازنيروهای خودشان در ويتنام. حالا بماند كه چقدرسوخت مجانی می‌زدند و اصلا" كل بنزين هواپيماها و سوخت كشتی‌هايشان را ازايران می‌بردند... همين آقای ارتشبد نعمت اله نصيری كه ما به او می‌گفتيم نعمت خرگردن او يك گردن كلفتی مثل خرداشت! می‌آمد خدمت محمدرضا، و گاهی من هم در اين ملاقات‌ها بودم، می‌گفت آمريكايی‌ها فلان پرونده وفلان اطلاعات را خواسته اند! محمدرضا می‌گفت بدهيد!"[28].

اوسته گؤروندوگو کیمی محمود افشار یزدی نین ایستعمارچی تکلیفلرینی ایستر فارس حاکیمیتی و ایسترسه ده مخالف اولان جبهه میللی فارس "میللیت و وحدت ملی ایران" آدی آلتیندا جان و کؤنول ایله حیاتا کئچیرمگه چالیشمیشلار. بو آردا محمود افشار یزدی ایستعمارچی بیر دئییم اولاراق تانینمیش "پان ایرانیسم" مقوله سینی تئوریزه ائتمه نین گرکلی و واجیب اولدوغو یازیر:

"شاید برخی از سیاسیون که بصفت "خوش بینی" متصف هستند در بد بینی های ما نسبت به آینده و لزوم اتخاذ سیاست تدافعی شریک نباشند و بگویند "اهالی آذربایجان ترک نیستند و مردم عربستان ایران عرب نمی باشند.... صحیح است، ولی باید با این سخنان منطقی مطبوعات جری، دیپلماسی زبر دست و سر نیزه تیز داشت"[29].

اوسته گؤروندوگو کیمی فارس ایستعمار قوه لری نین "خوش بین" دئیه گؤزللدیکلری (وصف ائتدیکلری) ذاتلار بیر سیرا حمیق اولموش او جومله دن تقی ارانی، سید حسن تقی زاده و فارسچیلیق دوشونجه سینده اولان اونلارین قالیقلاری ساییلار. دئمک، فارس ایستمارچیلاری نین یالانلارینی دوغرو دئیه توپلومو تحمیق ائتمگه چالیشمانین سونوچ و نتیجه سی میللی کیملیک و منلیک آچیسیندان بوگونکو فلاکته گتیریب چیخارمیش مقوله ساییلار. بو گؤروشه گؤره آذربایجانلی، "تورک دئییل، تورک دیللیدیر!! آلمانلار، آلمان دئییل، آلمان دیللیدیر! روسلار، روس دئییل، روس دیللیدیر!! عربلر، عرب دئییل، عرب دیللیدیر! آنجاق فارس دیلینی تورکلر ایران ممالیکی محروسه سینه دیوان دیلی دئیه گتیردیکلرینه باخمایاراق سونرا بیر سیرا بو دیلی اؤیرندیکلری اوچون اونلار فارسچا اؤیرنمیش، "فارس دیللی دئییل، فارس ایمیشلر!!" بودور فارس ایستعمارچیلاری نین اورتایا قویدوقلاری منطیق. اوسته گؤروندوگو کیمی ایستعمار مفکوره سی مستملکه و مستعمره آلتیندا یاشایان توپلومون بئیینلرینی بنده چکمگه چالیشار. بیر توپلومون بئیینی بنده چکیلدیکدن و ایستعمار گوجلری ایله ایش بیرلیگی ائتدیکدن سونرا او توپلومون فیزیکی گوجونو، یئر آلتی و یئر اوستو قایناقلارینی سوموروب تالاماق ایستعمار گوجلری اوچون اولدوقجا راحات اولار. آنجاق مستعمره اولموش توپلوملاردا ایستعمارچیلارین دئدیکلری نین ترسینه هر هانکی بیر ایفاده بیان اولارسا، ایستعمار گوجلری خطره دوشدو دئییل،  "وحدت میللی" خطره دوشدو دئیه ایستعمار گوجلری خاریجی دؤلتلر ایله دیپلوماسی داورانیش سرگیله مگین یانی سیرا اللرینده کی سونگو (سرنیزه) ایله دیل کسه جکلرینی ده بری باشدان اورتایا قویموش گؤرونرلر. فارس ایستعمارچیلاری نین بو داورانیشلاری- 500 ایل بوندان اؤنجه آمریکا قورولوغونداکی یئرلی خالقا قارشین داورانیش باخیمیندان - آوروپادان آخین ائتمیش "الی یاراقلی و سیلاحلی وحشی غرب مهاجرلرینی خاطیرلاتمیش اولار (Wild West with weapons). فارس ایستعمارچیسی محمود افشار یزدی آذربایجان و عربستان (الاهواز) اوزره یازمیش:

"بر هیچ کس هم پوشیده نیست ک زبانهای ترکی و تازی بر این نواحی تحمیل شده و یک چیز عارضی است نه طبیعی. واقعاً بهانه غریبی برای مملکت گیری است که تورانیها بیک ملت تاریخی میگویند چون اجداد خونخوار ما چنگیز و تیمور و سلجوقیان و غیره در چندین قرن پیش بمملکت شما تاخته، بعد از خرابیها و قتل و غارتها که قرنها طول آن بوده، زبان خود را نیز بر شما تحمیل نموده، حال شما باید از برادران ملی، وطنی، دینی، اخلاقی و تاریخی خود ایرانیها دست کشیده بما ملحق شوید، زیرا ما زبان شما را میفهمیم یا شما لسان ما را میدانید"[30].

اوسته گؤروندوگو کیمی فارس ایستعمارچیلیغی نین تملینی قویانلار یئرلی خالقلاری هئچ سایاراق، اونلارین کئچمیش اجدادلارینا توهین ائده رک اونلاری تئرورا معروض قویماقلا یئرلی خالقی اؤز تاریخینه اؤزگه یاشاتماغا چالیشاراق فارس ایستعمارچیلیغینی بو بؤلگه لره حاکیم ائتدیرمک ایسترلر.  دئمک، تحمیل مسئله سی قونو و موضوعدورسا، نه دن فارس ایستعمارچیلیغی نین تحمیل اولماسی گؤزدن قیراغا قویولاراق فارس ایستعمارچیلاری یانلیش آدرس وئرمگه چالیشارلار؟ فارس ایستعمارچی گوجلری اؤز حدلرینی تانیماق، و ایستعمارچی نیتلریندن گئری اوتورماق ایستمدیکلری دورومدا نه اوچون باشقالارینی سلطه طلب (مملکت گیر) آدلاندیرماغا چالیشارلار؟ سلجوقلاری بو ممالیکی محروسه یه اؤزگه تانیتماغا چالیشانلار، ایلک اؤنجه فارسچانین سلجوقلار واسیطه سی ایله بو ممالیکی محروسه یه بیر دیوان دیلی کیمی گتیریلدیگینی و اؤزگه مقوله سی نین ایلک اؤنجه فارس دیل ومدنیتینه عایید اولدوغونو وورقولامالیدیرلار. اوسته لیک دیلین تحمیل اولماسی سوز قونوسو و موضوعدورسا، نه اوچون فارس دیلینی تحمیل ائتمگه قالخاراق یئرلی خالقی بوگونکو میللی منلیگی و کیملیگینه اؤزگه یاشاتماق ایسترلر. بئله بیر دورومدا مسئله سی پیس اولماسین دئمیشلر: گؤزون یوخسا داشاغیمدا، الین نه گزیر قورشاغیمدا؟ دئمک، فارس ایستعمارچیلاری آذربایجانلیا اورک یاندیریرسالار، نه اوچون آذربایجانلینی ظاهیرده "نه نه غریب" سایاراق اونو اؤز میللی منلیگی و کیملیگیندن اوزاق ائتمگه و فارس ایستعمارچیلیغی و ایستیلاسینی آذربایجان و فارس اولمایان بؤلگه لره یوکلمک ایسترلر مسئله سی ده هر بیر آذربایجانلینی دوشوندورمه لیدیر.  

اوسته لیک، بو نئجه سیاسی ملی قارداشلیق، وطنداشلیق، دینداشلیق، اخلاقداشلیق و ایرانلیلیق اولمالیدیر- یئرلی خالق اؤز آنا دیلیندن، مدنیتیندن، میللی منلیگی، کیملیگیندن و انسانلیغیندان ال چکه رک بیر قول کیمی ییرتیجی و ایستعمارچی گوجلره تسلیم اولا؟ محمود افشار یزدی ایستعمار درگی سی نین آدینی "آینده" قویار و گلجک موضوعلار اوزره دوشونجه و فیکیر یئریدرکن فارسلاشدیرماق ایسته دیکلری خالقلار و اونلارین یئرلری اوزره ده باشقا خالقلاری اؤرنک دئیه گؤسته ره رک یازیر:

".. اگر تحمیل زبان خارجی بر ملتی میبایست تولید حقی بکند، ایرلندیها که زبان انگلیسی بر آنها تحمیل شده میبایست بسرنوشت خود راضی باشند، در صورتیکه میدانیم نهضت ملی در آن جزیره شروع شده است و کلمهء "شین فین" اسم حزب ملی ایرلند نیز که یک لغت از زبان باستانی آنهاست حکایت از احساسات ملت ایرلند مینماید"[31].

اوسته کی محمود افشارین گؤروشلرینه بوگون قزوین، همدان و مرکزی استانلارداکی تورک کؤکنلی فارسلاشمیش انسانلار دا قاتیلماغا باشلامیشلار. اونلار دا اؤز میللی کئچمیشلریندن ال اوزمک ایسته مه یه رک فارس ایستعمارچی گوجلرینی لعنتله یه رک بیر داها اؤز تورکلوکلرینه گئری دؤنمک و تورک قالماق ایسترلر. بوگون "گونئی آذربایجان اؤیرنجیلری" فارس ایستعمارچیلیغی نین قویروغو اولموش "ایران اؤیرنجیلری" توپلوموندان اؤز صفلرینی آییراراق اوخودوقلاری فارس قوروملارینا تورک آدلاری تؤرتمیش مقادادیرلار. اونلار "دانشگاه" یئرینه "بیلیک یوردو"، "دانشکده" یئرینه "بیلیمتای"، موسسه" یئرینه "قوروم"، "تاریخ" یئرینه "ایلای" و باشقا سؤزجوک و کمله لر تؤرتمک و خالقی اؤز میللی منلیک و کیملیکلرینه باشا سالماقلا فارس ایستعمارچی قوه لره دور دئمگی آرتیق حیاتا کئچیرمک اوزره دیرلر. محمدعلی فروغیلر کئچمیشده تقی ارنی، یحیی ذکاء، حسین کاظمزاده (ایرنشهر)، سید حسن تقی زاده، احمید کسروی لری حمیق اله سالمیشدیلارسا، بوگونکو نسل کئچمیشلردن حئساب سوروشماغا و اونلاری سورقو آلتینا چکمگه باشلامیش. اونلاری مزار دا راحات بوراخماق ایستمز.

ب‌-  فارس ایستعمارچیلیغینی حیاتا کئچیرمک اوچون فارس حاکیمیتی و سیاستچیلری نین نه ائتمه سی نین لازیم و فایدالی اولاجاغینی وورقولاماق.

 محمود افشار یزدی اجتماعیتی تحمیق ائتدیکدن و سیاسی کسیمی فارسلیق دوشونجه سی ایله دوشونجه و تاریخ بیلینجی باخیمیندان مسخ ائتدیکدن سونرا فارس اولمایان ائتنوسلاری فارسلاتماق اوچون ایستعمارچیلیق سیاستینی فارس حاکیمیتلرینه تئوریزه ائتمگه چالیشمیش. بو تئوری نین گیریشینده اوخویوروق:

"... قوام و دوام هر دولت ومحفوظ ماندن از خطر خارجی و داخلی بسته به آن است و یکی از شرایط اولیهء هر دولتی میباشد، یعنی داشتن حکومت مقتدر و نظام قوی تا دشمنان بعضی هوسهای خام در دل و دماغ خود نپزند، باید که دولت ما وسائلی را اتخاذ نماید تا در طول زمان وحدت ملی ایران از حیث زبان و دیگر جهات کامل گردد"[32].

اوسته گؤروندوگو کیمی محمود افشار یزدی"خطر .. داخلی" و "وحدت ملی ...از حیث زبان" دئدیکده فارس اولمایان ائتنوسلاری فارس ایستعمارچیلیغی و امپیریاسی اوچون بیر "خطر" دئیه قلمه آلار. او بو خطردن چیخیش یولونو زمان کئچیدینده (در طول زمان) فارس اولمایان ائتنیکلری فارسلاتماغی فارس حاکیمیتینه سفارش ائتمگه چالیشار. فارسلاتماق مقوله سی ایسه سیاسی  "میللی بیرلیک (وحدت ملی)" دئییل، دنیز ایشچی ده کئچمیش یازیسیندا بو مسئله نین اولماسینی فایدالی تشخیص وئردیگی و "تبعیض مثبت" آدلاندیردیغی[33] کیمی "میللی اریتمه" و ایستعمار سیاستینه تابع توتما و اؤزونونکی ائتمک دئیه ایستعمار دؤلتلری نین اوزون وعده لی چیخار و منافعلرینه خدمت ائده جک بیر ایستعمار آنلاییشی ساییلار. محمود افشار یزدی، فارسلیق ایستعمار تئزینی 8 مادده یه اساسلاندیرمیش[34]، آدینی دا  "وحدت ملی" قویموش. محمود افشار یزدی بو 8 مادده نی حیاتا کئچیرمک اوچون  بیر یایین ائوی (انتشارات) "بنیاد موقوفات محمود افشار یزدی" قورموش و 8 بوجاقلی اولدوز دا آدی چکیلن 8 مادده یه علامت اولسون نقش ائتمیش (ایکی دؤرت گئن یوخسا ایکی دولاشیق مربع). ایندیسه 8 مادده نی بیر- بیر گؤزدن کئچیرک:

ماده -1: "1) ترویج کامل زبان و ادبیات فارسی و تاریخ ایران ..... در آذربایجان، کردستان، عربستان[35]، بلوچستان و نوحی ترکمن نشین. باید بودجهء معارف این نقاط را زیاد نمود، مدارس و کلاسهای متعددی برای اطفال و اکابر گشود، انتشار جرائد و مجلات فارسی زبان محلی را تشویق کرد، کتب و وسائل ارزان قیمت سهل و ساده به زبان فارسی مخصوص آن نقاط تهیه نمود، به ادارهء معارف آنجاها اهمیت زیاد داد و مأمورین وطن پرست پاکدامن جدی فرستاد..".

اوسته گؤروندوگو کیمی بو مادٌه فارس اولمایان میللیتلری دیل و مدنیت باخیمیندان اریتمک و ایستعمارچیلیق سیاستینی فارس حاکیمیتلرینه دیکته ائتمک نیتی گوده رک بوگونه دک همین سیاست دوام ائتمکده دیر. موللیف "وطن پرست پاکدامن جدی" مأمورلار دئدیکده فارس راسیستلیگینه اوستونلوک وئرن ذاتلاری نظرده توتموش (اؤرنک اولاراق عبدالله مستوفی آذربایجان والیسی و یا محسن مجتهد شبستری، تبریز امام جمعه سس).

ماده- 2: "2) کشیدن راههای آهن و  مربوط و متصل نمودن کلیهء نقاط مملکت بیکدیگر، تا بواسطهء خلطه و آمیزش زیاد میان طوایف مختلف ایرانی کامل پیدا شود".

اوسته محمود افشار ذکر ائتدیگی اولاناق و ایمکانات دا وطنداشلارا راحاتلیق اساسیندا دئییل، ایران ممالیکی محروسه سی نین ائتنیک توخوشونون آرادان قالدیریلماسی و فارس توپلومو یاراتماق اساسیندا دوشونولموش مقوله دیر.

ماده- 3: "3) کوچ دادن بعضی ایلات آذربایجان و عربستان (باخ 32) را به نقاط داخلی ایران و آوردن فارسی زبان را از داخل باین ایالات و شهرنشین کردن آنها، با رعایت شرائط اختلاط و گشودن مدارس. تمام این اقدامات باید با رعایت شرایط اقتصادی و اجتماعی باشد تا ضرر دیگری از آنها ناشی نگردد، چه اگر شرائط افتصادی اجازه بدهد یعنی از این تغییرات صدمه ای به ارکان اقتصادی عمومی وارد نیاید، اشکال مهم دیگری نیست، زیرا بالاخره باید این ایلات را شهرنشین کرد، پس هرجا زمین به آنها بدهند وطن آنان میشود".

اوسته کی مقوله ده روسیه چارلیغیندان آلدیقلاری سورگون ائتمک و ائتنیک جمعیتلرین ترکیبینی دگیشمک تئزینه اساسلانمیش و فارس ایستعمارچیلیغی خیدمتینده اولان بیر مقوله دیر. محمود افشار، فارس حاکیمیتی نین دؤلت اقتصادینا (اقتصاد عمومی) ضررلی اولماماق شرطی ایله فارس اولمایان توپلوملارین باشینا هر ایش آچماق اولار دئیه اوسته کی تکلیف ایلری سورولموش. کؤچورمک مقوله سینده فارس ایستعمارچیلیق حاکیمیتی آذربایجانین یئر آلتی و یئر اوستو قایناقلارینی فارس ولایتلرینه داشییاراق، آذربایجانی خاراب دوروما سالاراق ایش آرخاسینجا آذربایجانلینی فارس ولایتلرینه سورگون ائتمک سیاستی نی بوگونه ده سوردورموش. عربلری ایسه "جنگ نعمت است" دئیه ساواش زامانی مجبوراً شهر و کندلرینی ترک ائتدیکدن سونرا بیر داها اؤز دوغما ولایتلرینه گئری دؤنمگه اجازه سی وئریلمه میش[36].

ماده– 4 : "4) تقسیمات جدید ایالات و ولایات و از میان بردن اسامی آذربایجان و "خراسان" و عربستان و غیره. در تقسیمات جدید باید دو اصل عمده را ملاحظه کرد: یکی اقتصادی و دیگری سیاسی. ملاحظهء اقتصادی اینکه تقسیمات جدید تسهیلاتی از برای توسعهء اقتصادی مملکت داشته باشد و ملاحظهء سیاسی آنکه مسئلهء وحدت ملی را در تقسیمات جدید مرعی دارند. باید تقسیمات جدید خیلی کوچکتر و در حقیقت از روی منافع اقتصادی و مصالح سیاسی سابق الذکر بعمل آید".

محمود افشار یزدی نین سفاریشینه اساساً آذربایجان نین تورپاق بوتونلوگو آرادان قالدیریلاراق بؤلوملری اوزریندن "آذربایجان" آدی سیلینمیش. آستارا چئوره سی ایله گیلان ویلایتینه، سونقور چئوره سی ایله ده کوردوستان ولایتینه قوشولموشلار. "عربستان" ایسه آد اولاراق ایران ممالیکی محروسه سی خریطه سیندن یوخ اولموش و توپراق بوتونلوگو آرادان گئتمیش. خراسان فارس ساییلدیغی اوچون توخونولماز قالمیش. بو سون ایللرده بؤلونمه سینه باخمایاراق گئنه ده "خراسان آدی بو بؤلوملرین اوزرینده توخولماز قالمیش.

ماده – 5: 5) تغییر اسامی ترکی و عربی که ترکتازان و غارتگران اجنبی به نواحی، دهات، کوهها، و رودهای ایران داده اند به اسامی فارسی و از میان بردن کلیهء این قبیل آثار خارجی".

اوسته کی گؤروشه اساساً تاریخی تورک آدلارینی آرادان آپارماق ایستعمارچیلیق و تالانچیلیق (غارتگرلیک) دئییل، فارس مدنیت گؤسترگه سی و نشانه سی ساییلارمیش. دئمک، زامان گئدیشی ایله خالق واسیطه سی ایله کند، شهرلرین تیکیلمه سی و آد آلماری، داغ داشلارا، چایلارا وئریلمیش آدلاری فارسچایا دگیشمک ایله تورکلرین اؤزلرینی و بوتون وارلیقلارینی فارسلیق اوچون مصادیره ائتمک ایستعمارچیلیق جنایتی دئییل، فارس اویغارلیغی (مدنیتی) ساییلارمیش. یئری گلمیشکن بیر سیرا تورک آدلاری نین فارس ایستعمارچیلاری طرفیندن فارسچایا دگیشمه سی ایله ده تانیش اولاق:

تورک یاشاییش یئرلری نین آد دگیشدیریلمه سیندن اؤرنکلر:

"اورمو ← رضائيه، توركمن صحرا ←دشت گرگان، سلاخ ← بصيرآباد، آق قالا←پهلوى دژ، بندر انزلى ← بندر پهلوى، باش سوما ← صومعه عليا،ایستی سو←آبگرم، آشاغی سوما ← صومعه سفلی، سئيوان ← سگبان ، كئچی قيران ← بزكش، بين گول ← هزاربركه ، موتالليق ← متعلق، جووه ت ← جوبند، كوشك سارای ← كشك سرای، پشتو ← پشتاب، پينه شالوار ← شاد باد، گون دوغان ← كندوان، ميیو ← مياب، خوجا - موجا ← خواجه مرجان،سالماس ← شاهپور، سولدوز ← نقده، قول قاسيم ← گل قاسم، توفارقان ← آذرشهر- دهخوارگان، اوجان←بستان اباد، قره چور ← سياه چور، شاراوخانا ← شرفخانه، كوجووار ← كجاآباد، داش آتان ← دانش آباد،قوناق قيران←مهمان دوست، بارش ← بارنج، خاروانا ← خروانق ، سیدآوا ← سعیدآباد، ينگی جه ← نيكجه،گرگر←هادی شهر، سوماقلي ← سماق ده، خانا← پيرانهشر، سار آس کند← هشترود ، قوشاچای(ايكی سو) ← مياندوآب، واسميش ← باسمنج، باش بولاق ← سرچشمه، قوروچای ← شاه آباد، انه مه ← انانق، قره سو ← سياهاب، قره گؤل ← سياه گل ، خي یوو ← مشگين شهر،ميشوو ← ميشاب، خوجا ← خواجه، ساری قايا ← سارقيه، آخما قايا ← احمقيه، گوموش قايا ← دمشقيه، باغيش←بخشايش، جئيرانلى ←جاريحانى، دووشان تپه←ژاله، قوش محله ←شاهين ده، آغ ائولر←سيمين ده، قارا گؤل←سياه استخر، سوباتان←تازه ده، آق مچيد←نقره ده، توركان اووا ( اوبا ) ← فرزانه آباد، گوموشان←نقره تپه، زئينال آغاج←سردرى، مئهراوان ← مهرآباد، آل عاشيق ← على شئيخ، قلعه جيك (قالاجيق) ← عزيز آباد، باخچاجيق ← سردار آباد، قارا غاج ← على آباد، قارا كيليسه ← امان آباد سؤيونبد ← سه گنبد، قارا آغاج←قدس، سام بودان ← سنگ بران، گؤى تپه ← تبه گوى، صوفو چاى←صوفى رود، آق قالا(قلعه) ←سپيد دژ، دره گز ← محمدآباد، ...".[37]

داغلار و چایلارین آد دگیشدیریلمه سیندن اؤرنکلر:

نظیر قاراوول داغى ← شيركوه، قره سو ←سياهرود، آغ چاي ← سفيد رود، قره داغ ← سياه کوه، قيزيل اوزن ←سفيد رود، آجي چاي ← تلخه رود، جيغاتي ← زرينه رود،، تاتائوچایی ← سیمینه رود، قافلانتی ← قافلانكوه، موشون دره سی ← نوشین دره ..."[38]

ایسلام آدی آلتیندا حاکیمیت ائدن فارس ایستعمارچیلاری نین اورمو گؤلونون آدالاری نین تورک آدلارینی فارسچایا دگیشدیریلمه سی:

- گوله گن داشي(1): کاکايي بالا؛ 2- گوله گن داشي(2): کاکايي ميانه؛ 3- گوله گن داشي(3): کاکايي پايين؛ 4- دوققوزلار(1): کفچه‌نوک؛ 5- دوققوزلار(2): کمان6- ؛ دوققوزلار(3): کنارک7؛  دوققوزلار(4): تير8؛  دوققوزلار(5): سروش9؛  دوققوزلار(6): بن؛ 10؛ دوققوزلار(7): تک11؛ کچل داشي: کَلسنگ12؛ گميچي تپه: کوچک تپه13؛ عموجانلار: گرز14؛ كول لوک تپه (يا گليك تپه): گريوه15؛  قاناچابا(1): گلگون16؛ قاناچابا(2): سرخ17؛ قاناچابا(3): مهران18؛ کمر(كيمئر) داغ(1): مشکين19؛ کمر داغ(2): زاغ20؛ کمر داغ(3): شبديز21؛ شاه سارانلي: مهر22؛ اوهون: ميانه23؛ ائششک مئيدانلار: ميدان2 24؛ گميچي(1): ناخدا25؛ گميچي(2): ناوبان26؛ گميچي(3): ناوي27؛ گميچي تپه بؤيوک: بزرگ تپه28؛ دنه لي: ناهيد29؛  آرپادره سي(1): جو دره30؛ آرپادره سي(2): جوين31؛ چات تپه: چاک تپه32؛ ساري تپه: زر تپه33؛ قيزيل کنگور(1): زر کمان34؛ قيزيل کنگور(2): زر گنگ35؛ ابوالقاسم داشي: زلرابه36؛ آغ داغ: سپيد37؛ قره آدا: سياوش38؛ شاهي: اسلامي39؛ سايين قالا: شاهين40؛ قيلينج ياغلي قره: شمشيران41؛ يانيقلي: آتش42؛ - چاييرلي: آذر43؛ اردشه: اردشير44؛ ائششک داغي: اشک45؛ داش آدا: بردين46؛ علي ميرزه(1): برزو47؛ علي ميرزه (2): برز48؛ احمد داشي: بستور49؛ آغ مسته: بهرام50؛ ملا بؤرکو: پيشوا51؛ ياستي داش: تختان 52؛ ياستي آدا: تخت53؛ ياستي ياغلي قره: سياه سنگ"[39]

ماده – 6: "6) باید استعمال السنهء (زبان) خارجی را بطور رسمی برای اتباع ایران در محاکم، مدارس، ادارات دولتی و قشونی منع نمود – ولی باید تمام این اقدامات تدریجی و از روی تدبیر و ملایمت و متانت باشد و گرنه ممکن است نتیجهء معکوس از آن گرفت و موجب انزجار و نفاق گردد".

محمود افشارین اوسته خاریجی دیللردن منظورو انگلیسچه، فرانسیزچا، ایتالیانچا، ایسپانیولچا، روسچا و باشقا دیللر دئییل، یئرلی آذربایجان تورکچه سی منظور اولموش. بو یاناشماق ایستعمارچیلیق و تارانچیلیق سیاستی دئییل می؟

ماده – 7 : "7) باید به سرعت به آبادی این نقاط کوشید و وسائل زندگانی راحت و آزاد را برای مردم فراهم آورد تا وضع آنها از همسایه های فریبنده پست تر نباشد".

محمود افشارین "آبادلیقدان (آبادی)" منظورو بو بؤلگه لری صنایعلشدیرمک دئییل، فارس اداره چیلیگی نین بو بؤلگه لره یئرلشمه سی ایله بو بؤلگه لری فارس ایستعمارچیلیق سیاستینه تابع توتماق،  Colony ائتمک، یئر آلتی و یئر اوستو قایناقلارینی چاپیپ تالاماق و انسانلارینی دا فارسلاتماق منظور اولموش.

ماده – 8: "8) باید در اصول ادارهء مملکت سیاستی را اتخاذ نمود که نه واسطهء تمرکز زیاد منجر به استبداد و انزجار گردد و نه به واسطهء "عدم تمرکز" زیاد موجب خودسری و هوچیگری ولایات شود. ... بهترین سیاست اداری برای ایران سیستم دکنسنتراسیون است که بین سانترالیزاسیون (تمرکز) و دسانترالیزاسیون (عدم تمرکز) یا باصلاح معمول دیگر لامرکزیت میباشد. در هر حال بیان این قسمت از آن حیث لازم بود که نظر به خطراتی که از خارج و داخل متوجهء وحدت ملی و تمامیت ارضی ایران است ما نمی توانیم در مملکت خود اصول عدم تمرکز را هر قدر هم به ایدآل و آرزوی آزادی نزدیکتر است، تبلیغ نمائیم..".

اوسته گؤروندوگو کیمی فارس ایستعمارچیلیق تئز و نظریه سی نی تمللشدیرن و دوشونجه باخیمیندان اونا اساس یارادان محمود افشار یزدی فارس اولمایان ائتنیکلر اوچون هر هانکی بیر نفس چکمک اولاناق و ایمکانی نی فارس ایستعمارچیلیغی اوچون بیر خطر دئیه قلمه آلمیش. فئدرال بیر سیستیمین آرزو ائدیلمه سی نین یاخشی اولدوغونو وورقولایاراق اونون تبلیغ ائدیلمه سی بیر خطر کیمی قلمه آلینمیش. اوندان یانا دا بوگون فارس شخص و تشکیلاری باخیمیندان "فئدرال" و "کونفئدرال" سیستیملرینی تبلیغ ائتمک تابو ساییلار. دئمک، آغالاری اونلارا توصیه ائتمیش. فارس ایستعمار گوجلرینه گؤره: آتالاری کؤر دئمیش، هرکس گلسه، وور دئمیش!!

حزب ایران جوان (بیرینجی فارس تشکیلاتی)

رضا میر پنج حاکیمیت چئوریلیشی ائتدیکدن و "سردار سپه" اولدوقدان سونرا علی اکبر سیاسی آدلی بیریسی فرانسه ده  علوم سیاسی و روانشناسلیق اوخوموش و تهرانین دارلفنون مدرسه سینده درس وئرمکله مشغول اولموش و فرانسه ائلچیلیگینده ترجمه چیلیک ائتمیش و "حزب ایران جوان" محفلینی قورموش. یئری گلمیشکن بیر آز داها بو محفلین قورولماسی و ایمکان ایچریسینده اوزگی (هسته سی) اوزره بیلگی الده ائتمگه چالیشاق. علی اکبر 1895 (1274 ه.ش.) ایلینده تهراندا دوغولموش، ایلک و اورتا اوخولدان (مدرسه) سونرا "علوم عالی سیاسی مشیرالدوله" اوخولونا گیرمیش و اورادان "دانشنامه" آدلی مدرک آلدیقدان سونرا 1911 (1290 ه. ش.) اینجی ایل 20 نفرلیک بیر قوروپلا آوروپایا تحصیل آلماغا گئتمیش. او گونه دک سوی آدی (نام خانوادگی) ایران ممالیکی محروسه سینده رسمی اولمادیغی و سوی آدین پاسپورتدا یازیلماسی خاریج اؤلکه لره گئتمک اوچون گرکلی اولدوغو اوچون علی اکبر سیاست بؤلومونون اؤیرنجیسی اولدوغو اوچون "سیاسی" کلمه سی نی سوی آدی اولاراق اؤزونه سئچمیش. علی اکبر پاریسه گله رک اورادا تربیتی و روانشناسی بؤلوملرینده درسینی قورتاردیقدان سونرا 1917 (1296 ه. ش.) اینجی ایل تهرانا گئری دؤنموش و "دارالفنون" اوخولوندا درس وئرمه نین یانی سیرا فرانسه سفیرلیگینده ده ایکی ایل مترجیم اولاراق چالیشارکن فارسلیق مفکوره سی بو ذاتی مملکتده اساسی دگیشیکلیگین گرکلی اولماسی دوشونجه و مفکوره سینه سوروکلمیش. 1922 (1301 ه. ش.) اینجی ایل علی اکبر سیاسی بیر سایدا دوستلاری ایله "ایران جوان" محفلینی قورموش. بو محفلین اوزگی (هسته سی) حسن مشرف نفیسی (سعید نفیسی نین قارداشی)[40]، اسمعلی مرآت[41]، محمد وحید تنکابنی، محمود نوری اسفندیاری، محمود افشار، رضا فهیمی، محسن رئیس، جواد عامری اولموشلار[42]. بو محفل "ایران جوان" آدیندا تهراندا گونلوک درگی یایینلاماغا باشلامیش. بو محفلین خاریجده کی اورقانی "ایرانشهر" مجلله سی اولموش. بو مجلله حسین کاظیمزاده باشچیلیغی ایله حاضیرلانمیش و آلمانیانین برلین شهرینده یایینلامیش، اورادا حسین کاظمزاده "ایرانشهر" مجلله سی نین باش یازاری اولاراق یازیر:

" ... مسلک ما عشق و معشوق ما "ایران جوان" و آزاد است. همین مسلک و همین عشق است که سالیان دراز در اعماق قلب خود پرورده ایم و امروز تکیه گاه یگانه ی ماست ...مجله ی ایرانشهر ساعی خواهد بود زمینه ای را که روح "ایران جوان" و آزاد در آن پرورش باید بیابد تهیه نماید. مجله ی ایرانشهر کوشش خواهد نمود یک محیط پاک و آزاد برای نشو و نمای قوای معنوی نژاد تازه ی ایران به وجود بیاورد.....  مجله ی ایرانشهر آیینه ی افکار و احساسات "ایران جوان" و آزاد و پشتیبان عناصر پاک و قوای متفکر آن خواهد بود"[43].

حسین کاظمزاده، تقی ارانی، سیدحسن تقی زاده و یحیی ذکاء کیمی احمد کسروی ده بو محفلین اتکی و تأثیر یووارلاغیندا (داییره سینده) یئر آلاراق هشتپر- طالیش بؤلگه سیندن مرندین گلین قایا و قاراداغین کیرینگان کندیندلرینه کؤچموش بیر سایدا انسانین لهجه لرینی اساس گؤتوره رک "آذری یا زبان باستان آذربایجان" آدلی جزوه نی یازمیش و  رضا خان "سردارسپه" اؤزونو شاه تانیتدیقدان سونرا بو جزوه فارس ایستعمارچیلیغینا بیر تحفه کیمی چاپ ائدیلمیش و تقدیم اولونموش. علی اکبر سیاسی بو محفلین تاریخچه سی اوزره وئردیگی بیلگی و معلوماتا گؤره بو محفلین عضولری رضاخان ایله گؤروش کئچیره رک اؤز ایستکلرینی او زامان سردار سپه اولان رضاخانا چاتدیرمیشلار. رضاخان بو محفلین عضولرینی اوسته له یه رک دئمیش: "منیم ده بئلنچی آرزوم وار. ایستک و دوشونجه سیزدن اونلارین حیاتا کئچمه سی ایسه مندن" دئیه جاواب وئرمیش. رضا خانین بو وعده سی و حیمایتینه اساساً علی اکبر سیاسی بیر داها 1929 (1308 ه. ش.) اینجی ایل آوروپایا گئده رک روانشناسلیق بؤلومونده دوکتراسینی آلاراق 1931 اینجی ایل تهرانا گئری دؤنموش و معاریف وزیرلیگینده (وزارت فرهنگ) رئیسلیک مقامینی آلمیش. علی اکبر سیاسی 1935 (1314) اینجی ایلدن باشلایاراق فارس فرهنگستانی نین  دگیشیلمیز و ثابت عضوو  و همان ایلین مرداد آییندا احمد قوامین کابینه سینده معاریف وزیری (وزیر فرهنگ) اولموش. احمد قوام و علی سهیلی نین کابینه سی ایشدن اوزاقلاشاندان سونرا علی اکبر سیاسی معاریف وزیرلیگی مقامینی الینده ساخلایاراق رضا شاها صدر اعظم اولموش. علی اکبر سیاسی 1944 (1323 ه.ش.) اینجی ایل مرتضی قلی بیات کابینه سینده "وزارت مشاور" مقامینی آلمیش.  علی اکبر سیاسی گئنه ده 1947 (1326 ه.ش.) اینجی ایل معاریف وزیری و ساعدی کابینه سینده خاریجی ایشلر وزیری اولموش[44].

اوسته کی بیر چوخ اؤنملی پست و مقاملاردا بئلنچی ذاتلارین اولماسی، یئریتدیگی سیاست اوزره بوگون دک ایران ممالیکی محروسه سینده چوخ آز  بیلگی و معلوماتین اجتماعیتده اولماسی، یوخسا اولمادیغی اؤزو ده فارس ایستعمارچیلیغی نین شیادلیغینی اورتایا قویار. علی اکبر سیاسی قصب ائدیلمیش حاکیمیتین معاریف وزیری اولارکن آذربایجانا گؤندردیگی معاریف رئیسلر (رئیس آموزش و پروش)، محسنی و ذوقی لر  آذربایجانیلاری میللی تئرورا معروض قویاراق اونلارا اولمازین توهینلرینی ائدیرمیشلر، اوخویوروق:

محسنی رئیس فرهنگ استان آذربایجان: "هر کس که ترکی حرف می زند، افسار الاغ به سر او بزنید و او را به آخور ببندید..."[45]

ذوقی اوزره اوخویوروق: "ذوقي رييس فرهنگي كه بعد از محسني به آذربايجان‌آمد صندوق جريمه تركي حرف زدن در دبستانها گذاشت تا هر طفل دبستاني آذربايجان كه جسارت ورزيده تر كي صحبت كند جريمه شود"[46].

اوسته کی گؤروشلر یالنیز رضا شاهین دیکتاتورلوغو اساسیندا دئییل، فارس ایستعمارچیلیغی نی سیاسی و معنوی باخیمدان تمللندیرمگه چالیشان محمد علی فروغی و محمد تقی بهار ملک الشعرای و محمود افشار یزدی ذاتلارین رضا شاهی فارس ایستعمارچیلیغی دوغرولتوسوندا یؤنلندیردیکلری نین سونوچ و نتیجه سی ساییلمالیدیر. بئلنچی بیر دورومو حاکیمیت دیکتاتورلوغو ایله اساسلاندیرماق یالنیز عوام اولماق، یوخسا دا اجتماعیتی تحمیق اولماغا سوروکلمک آنلام و ماهیتی داشییابیلر دئیه قبول ائتمه لی ییک.

حزب دمکرات (فارس)

"حزب دمکرات فارس" تشکیلاتی نین قوروجوسو محمد تقی ملک الشعرای بهار 1886 (1265) اینجی ایل مشهد ده دوغولموش،  مشروطه چی گؤرونوشونه باخمایاراق قاتی بیر فارس میللیتچیسی اولموش. تشکیلاتچیلیق باخیمیندان سوسیال دمکراسی ایله تانیش اولموش حیدرعمی اوغلو ایله 1909 (1288) اینجی ایل "دمکرات تشکیلاتی!!" نی قورماق اوچون مصلحتلر آپارمیش، سونرا  1910 (1289) اینجی ایل "حزب دمکرات!!" محفلی نین خراساندا قوروچوسو اولموش. محمد تقی بهار محفلین یایین درگی سی نین آدینی دا "نوبهار" قویموش. بهارین آردیندن غرب اؤلکه لرینده تحصیل آلمیش بیر سیرا انسانلار سید محمد تدین، علی اکبر داور، عبدالحسین تیمورتاش بیر آرایا گله رک حزب تجدد تشکیلاتینی قورموشلار. محمد تقی بهار دا آدی چکیلن تشکبلاتا قاتیلاراق  سید حسن تقی زاده ، محمدعلی فروغی(ذکاءالملک)، حسن مستوفی(مستوفی الممالک) ، ابراهیم حکیمی(حکیم الملک) و ارباب کیخسرو شاهرخ و باشقالارینی دولاییلی یول ایله بو تشکیلاتدان اؤز پارتیسینه حزب دمکرات دئیه قاتماغی باشارمیش. بوتشکیلات رضا خانین کؤمگی ایله بئشینجی مجلیسده سس چوخلوغونو قازاناراق قاجار شاهلیغینی حاکیمیتدن رسمی اولاراق اوزاقلاتمیش. محمد تقی بهار رضا شاها خطاب اولاراق تورکلر علیهینه دئمیش:

" پادشها قصه پاکان شنو!----- شمه ای از حال نیاکان شنو

جمله نیاکان تو ایرانی اند----- جز پسر بهمن و دارا نیند

از عقب دولت سامانیان ----- آن شرف گوهر ساسانیان

سال هزار است کز ایران زمین ----  پادشهی برننشسته بزین

جز ملک زند که خون کیان ---  بود بشریان و عروقش روان

پادشهان یکسره ترکان بدند  ---- جمله شبان گله گرگان بدند...

تازی و ترک و مغول و ترکمان ---- جمله بریدند از ایران امان

نای ببستند به مرغ سحر ---- بال شکستند ز طاووس نر...

خامه قلم گشت و دفاتر بسوخت ---  خشک و تر و باطن و ظاهر بسوخت

بعد عرب هم نشد این ملک شاد --- رسته شد از چاله و درچه افتاد

شد عرب و ترک بجایش نشست --- مست بیامد کت دویانه بست

بست عرب دست عجم را به پشت ---- هرچه توتانست از آن قوم کشت

پس مغول آمد کتشان بسته دید ---- تیغ کشید و سر ایشان برید

اسلحه از فارس عرب کرد دور --- بعد مغول آمد و کشتن بزور...

باز عرب رحم و مواسات داشت ---- دوستی و مهر و مواخات داشت

گرچه عرب زد چو حرامی به ما ---- داد یکی دین گرامی به ما

گرچه عرب ز جور خلفا سوختیم ---- ز آل علی معرفت آموختیم..

نصف زبان را عرب از بین برد ----  نیم دگر لهجه به ترکان سپرد

هرکه زبان داشت بمانند شمع --- سوخت تنش ز آتش دل پیش جمع

زندی و سغدی همه بر باد رفت ---  پهوی و آذری از یاد رفت

رفته بد از بین کلام دری ---- گر نگشودند در شاعری".[47]

محمد تقی بهار بیر فارس ایستعمار یانلیسی اولاراق اؤلن گونه دک ایران ممالیکی محروسه سینده تورکلوک مقوله سی ایله باریشماز مقامدا قالمیش. 1946 اینجی ایل آذربایجان دمکرات فرقه سی حاکیمیتی زامانیندا آذربایجانلیلار اؤز دیللرینده اوخویوب یازمالارینا قارشین محمد تقی بهار "حزب دمکرات ایران- فارس" طرفیندن یازمیش:

"….آقای مستوفی از بهترین و پاکدامن ترین ماموران ایران بود…. ملک الشعرای بهار در ادامه همان مقاله در رابطه با زبان ترکی ادامه می دهد : … آمدیم بر سر لهجه های محلی و تدریس زبان ترکی …. می گویند که در سه ساله ابتدایی ترکی باشد… ای کاش مردم آذربایجان لااقل زبان تات های قفقاز یا فارسی گویان خود آذربایجان را به عنوان زبان اصلی احیا می کردند و ما خود را راضی می کردیم که زبان آذری یک لهجه قدیمی است و دوباره بدست فرزندان خود احیا می شد. وی در ادامه مباحث خود در رابطه با زبان ترکی می گوید: به کدام دلخوشی می توانیم راضی شویم که آقایان زبان تحمیلی فاتحان تاتار  را بر زبان اجداد و نیاکان ما رجحان می دهند؟ حال آمدیم و گفتیم که زبان ترکی لهجه آذربایجان است، بسیار خوب، کسی حرفی ندارد ، این زبان مادری را کسی نمی خواهد از شما بگیرد ، اما آیا فکر کرده اید که دامنه زبان وسیع دری با ان همه ادبیات عالمگیر و آن همه کتاب های مفید و آن همه مفاخر تاریخی که فعلا نیز هموطنان شما در همه ایران به آن تکلم می کنند و استعدادهای عجیب و غریبی در خود آذربایجان از این زبان بروز کرده و می کند ، چه عیب دارد که باید در پی احیا زبانی بر آئید که نه سابقه ادبیات جهانی دارد و نه بزرگانی در علم و ادب می پرورد"[48].

اوسته محمد تقی بهار "پاکدامن" دئیه قلمه آلدیغی عبدالله مستوفی رضا شاه طرفیندن آذربایجانا والی گؤندریله رک اونلارا اولمازین چیرکین صیفتلرینی وئرمیش. دئمک، اؤزلرینی "پاک و پاکدامن" قلمه آلان ایستعمارچی و راسیست قوماشلارین باشقالارینا چیرکین ایفاده لر ایشلتدیکلری ده طبیعی بیر حال کیمی گؤرونمه لی ایمیش. آدی چکیلن تشکیلاتدا زامان گئدیشی ایله ایکی قاناد اورتایا چیخمیش.

1-      محمد تقی بهار قانادی، یایین درگیسی "نوبهار".

2-      آزادگان یوخسا پاک دینان.

آزادگان یوخسا پاکدینان قوروپو، یئنی دوشونجه صاحیبی اولماق آدینا خوشلارینا گلمگن کتابلاری یاندیریرمیشلار، ، اونلار سعدی و حافظ دیوانلارینی ایرانلیلیغین (اوخو:فارسلیغین) گئری قالماسیندا تقصیرلی گؤرورموشلر. یایین درگیلری نین ده آدی "زبان آزاد" ایمیش.

احمد کسروی ده بو قاناددا یئر آلمیش و "زبان پاک" آدلی کتابی فارسچانی بیر گلیشمیش دیل ائتمک اوچون تورک دیلیندن کؤمک آلماق واسیطه سی ایله اورتایا قویموش. بو "زبان آزاد و زبان پاک" یانچیلاری اللرینه دوشن حافظ، سعدی، مولوی، توضیح المسائل و بیر چوخ باشقا کتابلاری دا اودا چکیرمیشلر. بو مسئله ایسه فارس اجتماعیتینده قارشی دورما یارادیرمیش. بو دوغرولتودا احمد کسرویدن نخست وزیره اوخویوروق: "جای گفتگو نیست که جنابعالی می خواهید بدانید پاکدینان کیستند و چه می گویند و این کتابسوزان کیست؟ از دو حال بیرون نیست، یا زور میشود یا منطق. اگر زور توانستی جلو آمیغ (اندیشه) را گیرد، خانواده رمانوف توانستی سیل سوسیالیسم را بازگرداند. در همین ایران کشاکش مشروطه و دربار فراموش نگردیده و نتیجه آن را همه میدانیم. ما بیگانه این کشور نیستیم. از جای دیگر به اینجا نیامده ایم. ما از این توده ایم و نیکی آن را می خواهیم... ما از روی هوس کتاب نمی سوزانیم، بلکه این کتابها را به زیان توده می شناسیم". ... آنگاه کسروی ابیاتی از دیوان سعدی، حافظ و مولوی نقل می کند و به شیوه خود به بیان زیان آنها می پردازد"[49]. بوگون اؤزلرینی "آزادگان" آدلاندیران نورالدین غروی مرعشی[50]، علی حصوری[51] و جبهه نژادپرست فارس تشکیلاتی نین بیر چوخ عضولری، حزب پان ایرانیست، حزب میللت و باشقا شخص و تشکیلاتلار دا "حزب دمکرات فارس" تشکیلاتی نین کسروی قانادی نین قالیقلاری ساییلارلار. بونلارین احمد کسروی نی عثمان کؤینگی ائتمکلری یئرسیز دئییل، بونون دالیندا ایرانچیلیق دئیه فارس تمامیتچیلیک و ایستعمارچیلیق مفکوره سی دایانمیش.

فارس دیلی و  الیفبا مسئله سی

میرزا فتحعلی آخوندوف 1863 میلاد ایللرینده تورک، عرب و فارس دیللری اوچون اورتاق لاتین الیفباسی تکلیفی ایله بیر چوخ دؤلت باشچیلارینا شخصاً مراجعت ائتمیش، بعضیلرینه ده مکتوب یازاراق لاتین الیفباسینا کئچمه نین گلجک نسیللر اوچون فایدالی اولماسینی وورقولامیش. میرزا فتحعلی 1868 (1247) اینجی ایل میرزاحسین خان مشیرالدوله ایران ممالیکی محروسه سینده صدراعظم اولارکن اونون آدرئسینه بیر مکتوب یازمیش، اوخویوروق:

" کار را به معاونت کدام اشخاص توانید کرد؟ باید اول آدم تدارک بکنید. اینها که امروز در ایران علی الظاهر نفس می کشند همه در باطن مرده حساب می شوند... باید به رگهایشان خون تازه و گرم ریخته به جنبش آورد.... خون تازه عبارت از ایجاد الفبای جدید و تعلیم علوم فرنگستان است"[52].

میرزا حسین مشیرالدوله ده دؤلت مسئولاری (اولیای دولت) طرفیندن مکتوبا جاواب وئرمیش، اوخویوروق:

"الیق و انسب آن است که میرزا فتح علی آخوند زاده در باب تغییر الفبای اسلام خیالات خود را به اولیای دولت عثمانیه معروض دارد، چون که در ابتدا ملاحظه ی این خیال در آن سلطنت شده است. ما ملت ایران اصلن به تغییر الفبای خودمان محتاج نیستیم، به علت این که ما سه رقم خط داریم: نستعلیق، شکسته و نسخ که در حسن و رعنایی بالاتر از خطوط جمع ملل روی زمین است و ما هرگز این خطوط خودمان را متروک و خط جدید میرزا فتح علی آخوند زاده و یا ملکم خان را معمول نمی کنیم و نخواهیم کرد"[53]. 

سونرالار مودئرن اولما باخیمیندان، فارس مدنیت راسیستلیگی و ایستعمارچیلیغی آچیسیندان میرزا فتحعلی آخوندوف (آخوندزاده) ذات عالینی اؤزلری اوچون اولگو حئساب ائدن "حزب دمکرات ایران – فارس" تشکیلات مسئوللاری آراسیندا الیفبا دگیشمه باخیمیندان دوشونجه آیریلیغی اورتایا چیخمیش. بیرینجی دونیا ساواشیندان سونرا میرزا علی اصغر خان طالقانی، رشید یاسمی، سیدحسن تقی زاده، میرزا ابولقاسم آزاد مراغه ای فارس الیفباسی نین دگیشمه سی نین طرفداری ایمیشلر. محمد علی فروغی، احمد کسروی و "ایران جوان" محفلی نین خاریج تمثیلجیسی اولان حسین کاظمزاده ایرانشهر الیفبانین دگیشمه سی نین لازیملی اولدوغونو تشخیص وئردیکلرینه باخمایاراق سیاسی مصحلتلر اوزوندن بو مسئله اوزره گئدیلمه سی نین دوغرو اولمادیغینی ایفاده ائتمیشلر. بو آرادا محمد علی فروغی نین فارس ایستعمارچی دوشونجه لری دیققت چکیجیدیر، اوخویوروق:

" " من از کسانی هستم که خط ايرانی را ناقص و دارای معايبی ميدانم...ما بايد يک مدت عوض شدن خط ترکها[54] و ابقا خط حاليه خودمان را برای مصالح سياسی مغتنم بشماريم و استفاده بکنيم....يعنی اختلاف خطی را که بين ترکهای ترکيه و ترکهای ايران[55] حادث ميشود؛ وسيله دور شدن آذربايجانيها  از ترکهای ترکيه و مزيد بينويت بين آنها قرار دهيم. ولو اينکه بالمال مصلحت ما هم در اصلاح و يا تغيير خط باشد"[56].

اوسته "خط ایرانی" دن منظور عربجه دن آلینمیش خط ، "ترکها" ایفاده سیندن منظور تورکیه تورکلوگو، "ترکهای ایران" دئدیکده آذربایجان تورکلوگو منظور اولموش. گؤروندوگو کیمی بو دا فارس ایستعمارچیلیغینی اساس گؤتورموش بیر نقشه و پلان اساسیندا دوشونولموش مقوله ساییلار.

اوسته کی فارس ایستعمارچی گؤروشلرینی محمد علی فروغی آشاغیداکی بیچیمده آچیقلاماغا چالیشمیش، اوخویوروق:

"اول اينکه بايد خورسند و خوشوقت باشيم از اينکه مبتلا به تعهداتی راجع به اقليتهای خودمان نشده ايم و عهدا و قانونا کسی نميتواند به جامعه ملل و يا هيچ مقام ديگر از دولت ايران نسبت به اين موضوع شکايت کند....ارمنی و يهودی و نصرانی(آسوری) چون عددا قلسل اند کمتر محل ملاحظه اند.و ليکن از سه عنصر ترک و کرد و عرب نبايد غافل بود. حاجت به تذکير نيست که مجاورت خوزستان يعنی اراضی عرب نشين ما با عراق و مجاورت کردستان ما با ترکيه و عراق و مجاورت تمام شمال و شمالغربی ما که بسياری از سکنه اش ترکند با ترکيه و قفقاز و ترکستان موجب نگرانی و بلکه مخاطره است...برای متحد الجنس نمودن ايران بهترين کارها نشر معارف فارسی و ايران(بخوان فارس) است...اما آنهم نه به طوری که محسوس شود که ميخواهند آنها را فارس کنند...اقليتهای ما مايه ادبی و معارفی ندارند"[57].

محمدعلی فروغی باشچیلیق ائتدیگی فارس حاکیمیتی ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللیتلرین حاقلارینی رعایت ائتمه سینه داییر تعهد وئرمه دیگی بیر یانا قالسین، محمدرضا شاه زامانیندان اعتیباراً فارس حاکیمیتی انسان حاقلارینی رعایت ائده جگینه داییر بیرلشمیش دؤلتلر تشکیلاتی نین "بشر حاقلاری بیانیه لرینه" قول چکدیگینی آرتیق دونیا اجتماعیتی بیلیر. بونلارا باخمایاراق فارس ایستعمارچیلیغی منظور اولدوغو اوچون کئچمیش  31  ایلده ایسلام آدینا ایران ممالیکی محروسه سینه حاکیم کسیلمیش فارس ایستعمار حاکیمیتی اؤز آنایاساسیندا قبول ائتدیگی 15 و 19 اونجو اصیللری بیله یئرینه یئتیرمکدن بویون قاچیرماقدادیر.

اتک یازی و قایناقلار: