Ortaq Türk Dili Hanki Əsasda olmalıdır?

Məsələnin həlli diyə rahat yola qaçmaq məsələni düzgün həll etmək deyil, bu yanaşma özünü sevdirmək bəlkə də başqasının tənbəlliyi üzündən onu sevindirmək və rahatlamaq sayılabilər. Bu baxımdan Sabir Rüstəmxanlının Yeni Müsavat Qazetindəki “Ortaq Türkçə” çıxışı diqqət çəkicisayılar, oxuyuruq:

“ S.Rüstəmxanlı bildirib ki, müasir dünyada türk dünyası bütün sahələrdə birgə mübarizə aparmalıdır: “Hazırda ortaq informasiya birliyinin olmaması türk dövlətlərində mövcud problemlərin işıqlandırılmasına mane olur”[i].

Siyasət dünyasında birgə əməkdaşlıq yoxsa ortaq maraqlar üzərə ortaq savaş aparmaq məsələsi məmləkətlərin birgə siyasi maraq dayirələrindən ortaya gələn isteratejik ortaq maraqları sayılar. Tərs durumda bir yazıçı yoxsa millətvəkili olaraq özünü dövlətlər yerinə qoymağa çalışaraq fikir yeritməyə çalışmaq dövlətlər arasında olan siyasi maraq dayirələrindən uzaq görünər diyə düşünürəm. Elə ondan yana da Sabir Rüstəmxanlıya nisbət verilmiş görüşləri siyasət dünyasına uyqun hesab etmirəm. Məsələni açıqlığa qavışdırmaq üçün Güney Ayərbaycan Milli Məsələsi göz önünə alınmalıdır. Bilindiyi kimi Türkiyə ethnografik açıdan bu gün iç siyasətində keçit bir dönəmi yaşayır. Bu keçit dönəm Türkiyə hakimiyətçiliyinə etnik açıdan öz içinə qapanmanı daha da əlverişli icab edir. Elə ondan yana da Türkiyə Hakimiyəti və onun muxalifəti Güney Azərbaycan Milli Məsələsi qarşısında seyrici qalmanı Türkiyə Dövlətçilik siyasətlərinə daha da uyqun hesab edirlər diyə düşünməliyik. Demək, Türkiyə Hakimiyəti bu keçit dönəmi başarı ilə atlatacağı günə dək Güney Azərbaycan Milli Məsələsi açısından Türkiyə Hakimiyətindən hər hənki bir şeylər ummaq Azərbaycan insanını şamsız qoyar diyə düşünməliyik. Quyey Azərbaycan Cumhuriyətinə gəldikdə istər hakimiyət və istərsə də onun muxalifəti bölgədəki baş verəcək olayları göz önünə alaraq milli məsələ açısından bölünmüş Azərbaycan torpaqlarının qeydinə özgə və biganə qalmamalıdırlar diyə düşünməliyik.

Üstəki məqamları göz önünə aldıqda iki birbirlərindan ayrı maraq dayirəsi Türkiyə və Azərbaycan Dövlətləri arasında höküm sürməkdədir. Bu da Azərbaycan və Türkiyə siyasətçilərini daha da duyarlı olmağa zorlayan məsələrdən biri diyə nəzərə alınmalıdır. Demək, Türkiyə hakimiyəti iç sorunlarını yoluna qoymadan və öz içərisində barışı sağlayamadan Güney Azərbaycan Milli Məsələsinə bugün kömək əlini uzadabilməz diyə düşünməlik. Bu dediklərimizə baxmayaraq bölgədəki gəlişmələr Türkiyə hakimiyətinin siyasətinin eşiyində tamam sürət ilə gəlişər və Türkiyə Hakimiyəti bu gəlişməni özü istədiyi kimi idarə edəbilməzsə, bölgədə dəngəni qorumaq üçün Azərbaycan Milli Məsələsinin yanında yer alabiləcəyini də gözdən qaçırmamalıyıq. Bu da siyasətin imkanlar içərisində axın etdiyi teoriyə əsaslanan bir görüş sayılar. Sabir Rüstəmxanlıya nisbət verilmiş görüşlərdə oxuyuruq: “ ...o, türkdilli dövlətlərin, toplumların ortaq dilinin yaradılmasının vacib olduğunu bildirib. Qeyd edək ki, türk dövlətlərinin ortaq dilinin yaradılması təklifi illər boyu müzakirə mövzusu olub. S.Rüstəmxanlı qəzetimizə açıqlamasında bununla bağlı təkliflərdən söz açdı: “İllər boyu bir mövqeyim olub. Bu da ondan ibarətdir ki, gözləməklə, süni yolla ortaq bir dil yaranmaz. Tək bircə yol var…: “Çox inkişaf etmiş, yazışma, ədəbiyyat ənənələri olan Türkiyə türkcəsi ortaq dil olaraq türkdilli ölkələrdə xarici dil olaraq öyrədilməklə məsələnin həllinə başlana bilər. Müəyyən vaxt keçəndən sonra bu dili bütün türk toplumları və ölkələrinin vətəndaşları biləcəklər, bu dildə danışmaq imkanları olacaq. Nəticədə türkdilli ölkələrin nümayəndələri bir yerə yığışanda rus və ya başqa dildən istifadə etməyə ehtiyacları olmayacaq. Belə bir təcrübə yarandıqdan sonra mexaniki və təbii şəkildə bütün türk dilli ölkələrdə danışıq prosesində bir-birinə sözlər keçəcək. Nəticə etibarı ilə müəyyən müddət keçəndən sonra ünsiyyət dili zənginləşərək doğrudan da ortaq dilə çevrilə biləcək. Mənim fikrimcə, bundan optimal yol yoxdur“[ii].

Türkiyə Türkçəsinin zənginliyini nəzərə alan zatlar  bu dilin Azərbaycan Türkçəsi qarşısında fonoloji açısından yoxsulluğunu da nəzərə almalıdırlar. Baxınız:

“ə və e” yerinə “e”, “X və H” yerinə “H”, “Q” və “K” yerinə “K”, “Q” və “Ğ” hərfləri  yerinə “G” yazılması və sayirə...

Örnək olaraq:

 qacırdamaq/qıcırdamaq yerinə gacırdamak;

 qacur/ qucur/qıcır yerinə gacur/gucur/gıcır.

qıdıqlamaq yerinə gıdıklamak.

 qırtlaq yerinə gırtlak.

və ərəbcədən alınmış bütün “Ğ” hərflərinin yerinə “G”.

 “q və k” hərflərinin yerinə “k” işlənməsi və sayirə,

örnək olaraq:

Gafil : xəbərsiz.

Gaftet: diqqətsizlik.

Gaile: sıxıntı.

Galat: yanlış.

Ərəbcədən alınmış kələmələrdə “Ğ” hərfinin yerinə Azərbaycan Türkçəsində “Q” işlənər. Məsələ belə olduqda bir xarici dil kimi öyrəniləcək Türkçə nə üçün bu eyb və iradları aradan qaldıracaq Azərbaycan Türkçəsi olmasın diyə düşünməkdə və bu doğrultuda siyasət aparmaqda fayda var diyə düşünməliyik. Beləliklə istər tarixi mətinlərə yönəlik yaxınlaşmaq və istərsə də Türk Xalqlarının dil özəlləiklərini qorumaqda xidmət etmiş olarıq diyə düşünməliyik.