آذربایجان تورک ملتی یوخسا آذربایجان ملتی

عائیله عضولری آرتیب بؤیودوکدن سونرا یئنی عائیله لر اولوشدوردوقلاری کیمی دونیاداکی ائتنوسلار و خالقلار دا زامان آخاریندا آرتاراق موختلیف ائتنوسلار و خالقلار اولوشدورار. بو ائتنوسلاردان بیری ده کیلاسیک آنلامدا تورک بودونو و تورک خالقی ساییلار. تورک بودونو و تورک خالقی زامان آخاریندا بیر عائیله کیمی آرتاراق بوگونکو تورک خالقلارینی اولوشدورموش. دیل بیلیمینده و ملتلر آراسی بو خالقلارا بیر ائتنیک قوروپ آدی اولاراق آلمانجا Turkvölker، اینگلیسجه  Turkic people (تورک خالقلاری)، تورکچه "تورک خالقلاری" دئییلدیگینه باخمایاراق ملتلر آراسی یالنیز تورکیه وطنداشلارینا اثتثناسیز ملت اولاراق "تورک ملتی"  و شخص اولاراق دا  "تورک" دئییلر.  بئله لیکله ده، تورکیه تورک ملتی ساییلمایان تورک ملتلری و میللی قوروپلاری بیلیم و بیلگی سایار چاغیندا ائله جه ده سیاست دونیاسیندا قلمه آلینمالاری اوچون مستقیل آدا صاحیب اولمالیدیرلار. قونشو خالقلار او جومله دن فارسلار، گیلکلر، کوردلر، عربلر و لورلار ایستر کئچمیشده و ایسترسه ده بوگون آذربایجان تورکلرینی "تورک" قلمه آلدیقلارینا باخمایاراق عثمانلیلار 1501 اینجی ایلدن باشلایاراق آذربایجان تورکلرینی "قیزیلباش" آدلاندیرارکن روس چارلیغی نین ایلک قونشولاری تاتاریستانداکی "تاتارلار" اولدوغو اوچون روسلار کئچمیشده قوزئی آذربایجانداکی تورکلری "قافقاز تاتارلاری" و قیریمداکی تورکلری "قیریم تاتارلاری" دئیه قلمه آلمیشلار.

اوسته گؤروندگو کیمی قونشو خالقلاری او جومله دن تورک ائتنوسونو یئرینه گؤره بعضن مستقیل آد ایله آدلاندیرماق، بعضن ده جغرافی بؤلگه آدینی بیر ائتیکئت اولاراق هر هانکی بیر خالقا بنزه گن خالقین آدینا آرتیرماق هر هانکی بیر سیاسی مقصد داشیماز. آذربایجان ملتی مقوله سی ده بو دوغرولتودا دگرلندیرمه لیدیر. موضوعدان اوزاق دوشمه گک دئیه مهران بهاری ذات عالی نین آذربایجان ملتی مقوله سی اوزره یازمیش گؤروشلرینی گؤتور قوی ائتمگه چالیشاق، اوخویوروق:

"... دو دهه بعد حزب كمونيست روسيه، باز در تطابق با سياستهائي مشابه (فارس حاکیمیتی) و با صدور فرماني در مسكو نام تاريخي–اتنيكي ملت ترك و زبان تركي وي را يك شبه به آزربايجاني تغيير داد"[i].

مهران بهاری نین "آذربایجانی (آذربایجانلی)" اوزره سرگیلدیگی گؤروش دیل بیلیم اوجاقلاری باخیمدان گئرچکلیک و واقعیتلر ایله اوست اوسته دوشمز. روسیه چارلیغی طرفیندن آذربایجانلیلارین "تاتار، قافقار تاتارلاری" قلمه آلینمالارینا قارشین 1848 اینجی ایل روس مترجمی ماکاروو ایلک اولاراق آذربایجان دیلینده دانیشان تورکلری آدئربیدژانسکی دئیه قلمه آلمیش[ii]، سونرا آلمانیادا هئرمان وامبئری 1885 اینجی ایل آذربایجان تورکچه سینده دانیشانلاری یازدیغی Türkvolk” "تورک خالقی" کتابیندا Aserbaidschaner (آذربایجانلیلار) دئیه قلمه آلمیش[iii]، آلمان تورکولوقو کارل فوی 1903 اونجو ایل آذربایجان تورکجه سینده دانیشانلاری “آذربایجانلیلار” آدلاندیرمیش[iv]. ایران شناس هئلموت ریتئر (آلمان) 1921 اینجی ایل آذربایجان تورکچه سینده دانیشانلاری “آذربایجانلیلار” دئیه قلمه آلمیش[v]. قوزئی آذربایجان جمهوریتی 1920 اینجی ایل روسیه بولشویکلری نین ایشغالینا معروض قالدیقدان و روسیه سوسیالیست جمهوریلری نین عضوو اولدوقدان سونرا روسیه بیلیم اوجاقلاری طرفیندن قبول اولونموش آذربایجانسکیی “آذربایجانلی” آدی رسمی اولاراق روسیه سؤیئتلیک حاکیمیتی طرفیندن آذربایجان تورکجه سینی دانیشان اینسانلارا ائتنیک و میللی آد دئیه قبول ائدیلمیش. او تاریخدن اعتیبارن آذربایجان جمهوریتی وطنداشلاری بیر میللی وارلیق اولاراق آذربایجانلی قلمه آلینار. بئله لیکله ده بیرینجی دفعه آذربایجان تورکلرینه آذربایجانلی آدینی استالین قویموش دئمک تاریخی گئرچکلیک و واقعیتلر ایله اوست اوسته دوشمز. مهران بهاری قلمیندن گئنه ده اوخویوروق:

" ... اتنيكي-قومي شده آزربايجاني و بحران هويتي ايجاد شده توسط آن در شمال ارس، توسط شخصيتها و گروههاي وابسته به روسيه - اغلب منسوب به طيفهاي چپ و كمونيست- از شوروي به داخل مرزهاي ايران نيز ادخال شد. اين گروه از منظر هويتي-سياسي، معتقدين به جريان روسيه ساخته آزربايجانگرائي كلاسيك و يا سنتي بشمار مي آيند و دشمني مصرانه با نام و هويت تركي ملت ترك از كليشه هاي رفتاري آنهاست"[vi].

مهران بهاری نین بو گؤروش بلکه ده بیر آز سایدا انسانلار اوچون کئچرلی اولسون. آنجاق بو یاناشمانی بیر ملت چاپیندا قابارتماق دوزگون گؤرونمز. اوسته ایشاره اولدوغو کیمی "آذربایجان" آدی نین میللی منسوبیته دؤنمه سی و تبدیل اولماسینی هر هانکی بیر خاریجی عامیل ایله ایضاح ائتمک بیلیم آچیسیندان دئییل. بو مسئله کئچمیشده کی آتا بابالاریمیزین میللی بیلینجدن یوخسول اولدوقلاری، زامانیندا اؤز میللی منلیک و کیملیکلرینه دگر وئرمدیکلری و خالق کیتله سی اوزدن ایراق باشسیز قویون کیمی آرادا قالاراق بو خالقا دانیشدیغی دیلی اساسیندا خاریجده کی بیلیم اوجاقلاری طرفیندن آد وئریلمه سی ایله ایضاح ائدیلمه لیدیر. بو وئریلمیش آدین سونرا هانکی کاناللار واسیطه سی ایله گونئی آذربایجانلیلارین قولاغینا چاتماسی ایسه، اصلن اؤنملی دئییل، اؤنملی مسئله، بیر میللت اوولادی اولاراق آذربایجان تورکلری نین بیر آرایا گلمه لری، اؤز میللی منلیکلری و کیملیکلری اطرفیندا اورتاق دیل تاپمالاری و دونیا دؤلتلری و اجتماعیتی نین ایلگی و رغبتینی اؤز میللی مسئله لری اوزره جلب ائتمه لری و میللی حاکیمیتلرینی قورابیلمه لریدیر. قورولاجاق میللی حاکیمت، بوگونکو فارس ایستعمار حاکیمیتی قلمه آلدیغی آذربایجان ولایتلری دئییل، ائتنیک و بیرلشیک آذربایجان تورکلری یاشایان ولایتلرین هامیسینی ایچرمه لی و شامیل اولمالیدیر.

غربی آذربایجاندا قاراکیلیسا و شرقی آذربایجاندا موغانشهر (پارس آباد) ایکی قوشا و بیر-بیرلرینی کسمز (موازی) خطلرین باشلانیشی دئیه گؤز اؤنونه آلارساق، بو ایکی خططین ائشیگینده، آنجاق بو ایکی خطلره یاپیشیق تورکلر یاشایان توپراقلار دا ایران ممالیکی محروسه سی نین قلبینه دوغرو اوستانٍ مرکزینی دا اؤز ایچینه آلاراق بیتیشیک تورک ائتنوسو یاشایان توپراقلار اولدوقلاری اوچون بو توپراقلارین هامیسی، ایستر شهرلر و ایسترسه ده کندلر اولسون، گونئی آذربایجان توپراقلاری دئیه حئساب ائتمه لی ییک.

مهران بهاری گئنه ده یازیر:

" ... هنوز هم برخي از وابستگان به دو جريان سياسي پان ايرانيسم و آزربايجانگرائي سنتي و عقبه هاي آنها -اغلب منسوب به نسلهاي گذشته-، دست از بازي معاندانه با هويت ملي –اتنيكي خلق ترك و نام تاريخي وي برنداشته اند. آنها به سبب ناآگاهي و غفلت و عادتهاي سخت جان و يا دشمني ديرين با هويت و نام تاريخي اتنيكي و ملي خلق ترك، از هر وسيله اي براي زدودن نام و هويت ملي ترك و جايگزين كردن آنها با اسامي و هويتهاي آزري و آزربايجاني- به معناي اتنيك- استفاده مي كنند"[vii].

اوسته کی مهران بهاری نین آذربایجان میللی فعاللاری اوزره ایتیهام ماهیتلی گؤروشلرینی نظره آلدیقدا کئچمیش ایران ممالیکی محروسه سینده کی سیاسی و انضباطی آذربایجان ایالتی نی فارس ایستعمار حاکیمیتلری محمود افشار یزدی نین سفاریشی ایله پارام پارچا ائتمه سی و آذربایجان آدینی بو توپراقلارین اوزریندن سیلمه سی و خالق کیتله سی نین اوخوموش کسیمی نین ده بیر چوخونون بو مسئله نی درک ائتمدیگی مهران بهاری جنابلارینی "آتام منه کؤر دئمیش، هر کسی گؤردون، وور دئمیش!" داورانیشینا قاپیلمیش گؤرونر (باخ: تجزيه توده واحد ترك در ايران ویا: مانند پان ايرانيستها مناطق وسيعي از ناحيه ترك نشين و آزربايجاني در شمال غرب ايران كه امروز داخل در استانهاي تهران، البرز، قم، مركزي، كرمانشاه، كردستان، گيلان، قزوين، همدان و .... قرار دارند را خارج از آزربايجان مي شمارند). 

بئله بیر داورانیش و یاناشمانین دوزگون اولمادیغینی وورقولاماق ایستردیم. اؤز کئچمیشینی و میللی تاریخینی بیلمیشلرین گؤروشونه اساسن فارس ایستعمار خاکیمیتلری باشدا رضاخان اولماقلا آذربایجان آدینی اتنیک آذربایجان توپراقلاریندان سیلدیگی و فارس ایستعمارچیلیق سیستیمی نی ائتنیک آذربایجان تورپاقلاریندا  حاکم ائتدیگی اوچون هر تورک و ائله جه ده آذربایجان میللی حرکتی فعاللاری فارس ایستعمارچیلاری طرفیندن چکیلمیش بو سیاسی بؤلگه سرحدلرینی قانونی تانیمایاراق تورک اجتماعیتینی ائتنیک آذربایجان توپراقلاری اوغروندا سفربر ائتمه لیدیر. مهران بهاری "ادعالار" دئیه یازیر:

" در باره ادعاهاي فوق مي بايد گفت:... ٥-اين استدلال كه .... نام ملت ترك و نام زبان تركي مي بايد حتما با نام سرزميني كه در آن مي زيد، يعني آزربايجان يكي باشد، …  ٧-بسياري از آزربايجانچيان كلاسيك كه خواهان آزربايجاني ناميدن ملت ترك و زبان تركي – هستند … آنچه كه مي بايست آزربايجاني ناميده شود نه ملت ترك و نه زبان تركي، بلكه سرزمينهاي ترك نشين پيوسته در شمال غرب ايران ميباشد"[viii].

دؤنه دؤنه یئنیله دیگیمیز و تیکرارلادیغیمیز دک بوگون عموم و کیلاسیک تورک آدی ایله گونئی آذربایجان میللی مسئله سینی ایلری آپارماق اولدوقجا چتین ساییلار. بیر یاندان یئر اوزرینده بوگون یالنیز ایران ممالیکی محروسه سینده فارس ایستعمارچیلیغینا توتولموش تورکلر دئییل، تورک خالقلاری و دؤلتلری وار. باشقا یاندان تورک آدی دؤلتلر آراسی و سیاسی ایلیشگیلر آچیسیندان تورکیه دؤلتی نین انحیصارینا کئچمیش ساییلار. دئمک، مسئله دیلین آدی نین دگیشیب یوخسا دگیشمه دیگی دئییل، مسئله دونیاداکی نورملارا اویقون اؤزوموزه میللی آد سئچه میز و خالق کیلته سینی اویقون بیر بیچیم و شکیلده بیر آرایا گتیرمه میزدیر. مسئله بئله اولدوقدا شخص اولاراق "آذربایجان تورکو"، ملت اولاراق دا "آذربایجان ملتی" دئییمیندن داها اویقون آد نه اولابیلر؟ مهران بهاری "ادعالار" بؤلومونده گئنه یازیر:

" ٩-نام تاريخي ملت ترك ساكن در آزربايجان ايران را از ترك به هر چيز ديگر از جمله به آزري و آزربايجاني (به عنوان نامي اتنيك-ملي) تغيير دادن، -مانند تغيير دادن نام ملت كرد و بلوچ و ... به هر چيز ديگري- نژادپرستي است. … در مورد خلق ترك، تعويض نام تاريخي وي از ترك به آزربايجاني از سوي حزب كمونيست و دولت روسيه به سال ١٩٣٧ عملي نژادپرستانه بر عليه توده ترك بود و است"[ix].

روسلار آذربایجانلیلارا دوغما وطنلری آذربایجان آدی دئییبل، هر هانکی بیر روسیه ایشچیسی و ژئنرالی نین اؤرنک اولاراق گنجه شهرینه کیرووآباد آدی وئردیکلری کیمی بیر روس آدی قویسایمیشلار، بو ادعالارا اینانماق اولارمیش. هر حالدا.

مهران بهاری نین بو یاناشماسی مشهدی عبادین آداخلیسی ایله تانیش اولارکن حنادان سؤز آچدیغینی خاطیرلادار. دئمک، تاریخده کی تورک بودونو و تورک خالقی نین تاریخ آخاریندا قول بوداق آتاراق ملتلر حالینا گلمه سی و بو ملتلرین ده هر بیری راحات تانینماسی اوچون موستقیل آدا یییه لنملری نین "نژادپرستلیک" ایله هانکی ایلگی و علاقه سی اولابیلر مسئله سی آرتیق نژادپرستلیک مقوله سینی دیققتدن یاییندیرمیش مقاما چاتار. اوسته ایشاره اولوندوغو کیمی زامانیندا آذربایجانلیلار میللتلشمه سورجیندن گئری قالدیقلاری و میللی مسئله آچیسیندان اؤزلرینه آد سئچمدیکلری و آدسیز قالدیقلاری اوچون بیلیم اوجاقلاری آذربایجان تورکلری نین دیل اؤزللیگی اساسیندا اونلارا آد وئرمگه چالیشمیشلار. مهران بهاری جنابلاری بو مسئله نین نژادپرستلیک ایله هانکی ایلگی و ایلیشکیسی اولماسینی ایلک اولاراق اؤزو درک ائتمه لیدیر. مهران بهاری گئنه "ادعالار" بؤلومونده یازمیش:

" ١٠- تعويض نام گروه ملي ترك به آزربايجاني، صرفا رفتاري نژادپرستانه بر عليه خلق ترك نيست. اين عمل رفتاري نژادپرستانه بر عليه گروههاي ملي غيرترك ساكن در آزربايجان نيز است. … ١١- ايجاد نام آزربايجاني به عنوان يك نام اتنيك و ملي از سوي دولت روسيه و جايگزين كردن آن با نام تاريخي اتنيكي ملت ترك در سال ١٩٣٧، عملي استعماري-نژادپرستانه و در بستر سياست انكار و امحاء ملت ترك در قفقاز جنوبي و ايجاد بحران هويتي براي وي بود. … "[x].

اوسته گؤروندوگو کیمی مهران بهاری ذات عالی عیرق و نژاد مسئله سینی قاباردارکن هر هانکی بیر اویونچونون "اوینورام، اوینامیرام" داورانیشلارینی خاطیرلاتمیش اولار. دئمک، آذبایجاندا آغیرلیقلی تورکلر یاشادیقلارینی قبول ائدرسک، آذربایجان تورکلرینی شخص اولاراق "آذربایجان تورکو"و باشقا ائتنیک قوروپلارین دا وار اولدوقلارینی آدلاری و ائتنیک آزینلیق حاقلاری ایله ده قلمه آلاراق بو موزائیک توپلومو "آذربایجان ملتی" دئیه آدلاندیرمانین نژادپرستلیک مقوله سی ایله هر هانکی بیر ایلگی و ایلیشگیسی اولوب اولمادیغینی مهران بهاری اؤزو اوچون درک ائتمه لیدیر.  دئمک، آذربایجان تورکلری نین میللی مسئله لرینه حل یولو تاپارکن، "اوینورام، اوینامیرام" مسئله سی ان خوشا گلمز توتوم و داورانیش ساییلار. ایللر و گونلر بویو دورمادان اینتئرنئت سیته لرینده آت چاپدیرماق خالق اجتماعیتی نین دیققتینی هر هانکی خیالی بیر وارساییم ایله مشغول ائتمک دئییل، آچیق و ساچیق آرادا اولان قارانلیق مقاملارا آیدینلیق گتیرمک هر بیر آذربایجان آیدینی نین بیرینجی وظیفه سی ساییلار.

آذربایجان آدی نین قوزئی آذربایجانلیلار اوچون میللی آد ائدیلمه سی مسئله سینه گلینجه، اوسته خاطیرلاندیغی کیمی بعضیلری فرض ائتدیکلری کیمی بو مسئله استالین و روسیه کمونیستلیگی اویونو دئییل، بو مسئله نین ایضاحی دیل بیلیمی اوجاقلاری نین روسیه سؤیئتلیگینه آذربایجان میللی آدینی نئجه تحمیل ائتدیگینده آختاریلمالیدیر. بو دوغرولتودا قیریم تاتارلاری نین آدینی اؤرنک گؤسترمک اولار. قیریم تاتارلاری ایله قازان تاتارلاری عئینی تورکچه دانیشمادیقلارینا باخمایاراق بیلم اوجاقلاری طرفیندن قیریم تاتارلارینا هر هانکی بیر دیل آدی قویولمادیغی و اؤزلری ده روسلار وئرمیش "تاتار و قیریم تاتارلاری" آدی نین اؤنونده باش اگدیکلری اوچون بوگون ده اونلار "تاتار یوخسا قیریم تاتارلاری" آدلانارلار.

قایناقلار: