زردوشت و اویستا

هر بیر تاریخی اولایین آچیقلیغا قاویشدیریلماسی تاریخی فاکتلار ایله دوزگون اولماسینا باخمایاراق بیر چوخلاری مقاله یازار و دوشونجه یئریدرکن هر هانکی مسئله نین نه اؤلچوده عاقیل ایله اؤتوشدوگونو گؤتور قوی ائتمه دن ایستر اؤز خیاللاری بوی وئردیگی و ایسترسه ده باشقالارین خیاللار اساسیندا یازدیقلاری گؤروشلری عئلمی بیر مقام دئیه اجتماعیته تقدیم ائتمگه چالیشارلار. بو موضوع و مقوله لردن بیری ده "زردوشت" و "زردوشتلوک" موضوعسو ساییلار. زردوشتلوگ گؤروشو بیر دین اینانجی اولدوغو اوچون بئله بیر گؤروشو اورتایا آتمیش شخصین هارادا دوغولدوغو یوخسا  دوغولمادیغی بو اینانج صاحابلاری اوچون اؤنملی دئییل، اؤنملی بو اینانجین بیر دین اینانجی اولاراق اینانان انسانلارا معنوی باخیمدان دایاق اولوشدورماسیدیر. بئله بیر شخصین تاریخ آچیسیندان هارادا یاشادیغی او بؤلگه نین تاریخ آچسیندان اؤنمینه داییر بیر گؤسترگه اولابیلر. بو دا او دیل و مدنیتی تمثیل ائدن توپلوما عایید اولاجاق بیر مسئله ساییلمالیدیر. بو دئدیکلریمیزه باخمایاراق فارس ایستعمار یانچیلاری آذربایجانی مستعمره لیکده ساخلاماق و فارسلیغین ترکیب حیصصه سیندن قورتولوشونا اولاناق و ایمکان وئرمک ایسته مدیکلری اوچون آذربایجانی زردوشت و زردوشتلوگه دویونلمگه چالیشار و  نسبت وئررکن، آذربایجان دیل و مدنیتینه باغلی اولموش بیر سیرالاری دا بو آغ یالانلارا ایناناراق ایکی دره بیر سره دئیه آلاق بولاق دوشونجه سی ایله فیکیر یئریتمیش اولارلار. بونلارین بیر سیراسی زردوشتی تورک و تورکلوگه باغلاماغا چالیشار و آذربایجانینکی قلمه آلارکن بیر سیراسی دا زردوشت آذربایجانلی آنجاق تورک دیل و مدنیتی ایله ایلیشکیسی اولمادیغینی سرگیلمگه چالیشارلار. بو ایکی قوروپ نسبی اولاراق بیر بیرلرینه ترس گؤروشلری اثبات ائتمگه چالیشار و گؤروشلرینی اورتایا قویارکن دیل و مدنیتلرین تاریخ آخاریندا آخین ائتدیکلرینی گؤز آردی ائده رک بعضی روایتلر ایله اؤز ایددعالارینی اساسلاندیرماغا چالیشارلار. بو یازیدا بو ایکی بیر بیرلرینه ترس آذربایجانلی شخصلرین گؤروشلرینی بیر یانا بوراخاراق "معلول" دئییل "علت" مقوله سی نین اؤنملی اولدوغونو نظره آلاراق فارس ایستعمارچیلیغی اساسیندا اورتایا قویولموش زردوشت و زردوشتلوک مقوله سینی بیر ایکی یازی نین بعضی مقاملارینا دئیینه رک اؤز گؤروشلریمیزی اورتایا قویماغا چالیشاجاییق.

زردوشت موضوعسوندا فاروق صفی زاده آدلی معلوم الحال شخص ایمضاسی ایله »ایران مهر« ژورنالیندا یازیلمیش یازیدان  اوخویوروق:

"...زردشت یک لقب است. مثل آیت الله العظمی، حجة اسلام، ثقةاسلام. زردشت هم یک لقب است که در آیین مهر به آخرین مرحله لقب مهری می گفتند.... زردشت مادی لقب داشته است و در تاریخ بنام زردشت مادی آمده است. که این زردشت دقیقاً بر اساس متن گاتاها برمیگردد به 14 هزار سال پیش که در آذربایجان به دنیا آمده است برمیگردد. و در شهر شید باستان در کناره آتشکده آذرگسب امروزی که به نام تخت سلیمان معروف است".^[i]

باشقا بیر یازی فارس مدنیت راسیستلیگینه قاپیلمیش جواد مفرد کهلان آدلی شخصه عاییددیر، اوخویوروق:

" نگارندهً در طی سالها تحقیق بدین نتیجه رسیده است که ابراهیم تورات و قرآن نه یک فرد بلکه پنج تن از پادشاهان آریائیان سکایی، مادی، هخامنشی و پیشدادی بوده اند که در حدود فاصلهً زمانی بین ۷٠۵ تا ۵٢٢ پیش از میلاد حکومت کرده اند و به سبب اینکه فرمانروای ملل بسیاری بوده اند ملقب به ابراهیم یعنی پدرامتهای بسیار شده اند و تورات نویسان آنان را یک فرد واحد به شمار آورده و به واسطهً نام ابرام یعنی پدر عبریها آن را نیای اساطیری یهود و اعراب شمرده اند. ما در این جا به طور خلاصه این پنج را معرفی کرده و دلایل یکی بودن آنان را با ابراهیم تورات و قرآن به تخلیص بیان می نمائیم و خواهیم دید از این میان ایراهیم خلیل (یعنی ابراهیم دوست صمیمی خدا) صاحب صحائف همان زرتشت/ بودا^[ii] است که در نزد صوفیان با اسامی  شاهزاده  ابراهیم ادهم  (ابراهیم بور) و سلطان بایزید بسطامی (مرد تنومند دوست خالص خدا= خلیل) و  شاهزاده بهلول عاقل دیوانه نما یاد گردیده است: ١- پادشاهی اسکیتی به نام فراسپ ... ٢- ابراهیم دوم مطابق با خشثریتی (کیکاوس) سومین پادشاه ماد است... در اساطیر اسلامی نیز کیکاوس (خشتریتی) با ابراهیم و نمرود (نمرو، مردوک خدای بابلیها) مربوط گردیده است.  ٣- ابراهیم سوم مطابق با کورش یعنی سازنده ویا تجدید عمارت کننده معابد اعراب و یهود است .... اما همین کورش در نزد اعراب یکی از ابراهیم های معروف است و آن همان ابراهیمی است که بنای خانه کعبه بدو منسوب گردیده است: در رابطه با بنای خانهً کعبه توسط کورش شواهد زیر در دست است. این معبد به شکل ساختمان باستانی موسوم به کعبهً زرتشت است که در مقابل مقابر پادشاهان هخامنشی بنا شده است و اختصاص به خدای خاندان شاهی یعنی اهورمزدا (سزور دانا) داشته است که کاسیان (اسلاف لران) وی را ایمیریا می نامیده اند که این نام کاسی هم به معنی سرور دانا و هم به معنی دانای مرگ و میر بوده است. ... 4 - ابراهیم چهارم همان کمبوجیه  پسر کورش و فاتح مصر است؛ ... ابراهیم در مقام  اخیر بیشتر به جای همان بردیه زرتشت می باشد که برادر خوانده و شوهر آتوسا بوده است... ۵- ابراهیم پنجم همان گئوماته زرتشت (زریادر، ایرج،بردیه)است که شوهر اصلی آتوسا دختر کورش و برادر خواندهً وی بوده است؛.... عبدالکریم شهرستانی در کتاب الملل والنحل تحت عنوان مجوس و اصحاب اثنین از همان ابتدا کار را یکسره کرده و پس از شرحی در بارهً دین حنیف و ابراهیم می گوید تمام رعایا و ملوک عجم بر دین ابراهیم بودند، و این بر اساس یکی دانستن زرتشت و ابراهیم صورت گرفته است."^[iii]

بیلیندیگی کیمی بیر کلمه نین آد، یوخسا لقب اولماسی، هانکی خالقلارین دیل و مدنیتلرینده دولاشماسی معده گوجو اساسیندا فیکیر یئریتمک ایله دئییل، تاریخی فاکتلارا اساسلانمالیدیر. یئری گلمیشکن آلمان موألیفی Wolfdietrich von Kloeden بیر چوخ قدیمی کیتابلاردان فایدالاناراق^[iv] زردوشتون دوغولموش یئری، یاشادیغی عصری و هانکی اساسدا ایکیلیک «دوآلیسم» فلسفه سی نی زردوشتون منیمسه دیگی قناعتینه گلدیگینی اورتایا قویماغا چالیشاجاییق. بئله لیک ایله پان ایرانیستلر زردوشتو آذربایجاندا دئییل، قوزئی تورکمنیستانین باختر و بعضی گؤروشلره اساساً افغانیستانین بلخ شهرلری اطرافیندا آختارماغا چالیشسینلار و بو یانلیش ایفاده لری معلومات دئیه آذربایجان اینسانی نین باشینا "زردوشت" آذربایجانلی ایمیش دئیه  بیر داها یاغ سورمه گه چالیشماسینلار.

 زردوشت[v] (قبیله سی نین آدی "سپیتاما") یونانجا زوروآستئر تخمیناً 1000 ایل میلاددان اؤنجه آرال دنیزی نین گونئیینده، ائحتیمالاً تورکمنیستانین باختر بؤلگه سینده، کئچمیشده کی آنتیک دؤنمینه عایید تحقیقاتچیلارین هئرودوت، خئنوپون، پلینیوس و پلوتارش ذات عالیلرین فیکرینه اساساً 630 ایل میلاددان اؤنجه بلخ بؤلگه سینده و بعضی فیکیرلره اساساً 553 ایل میلاددان اؤنجه باختر بؤلگه سینده مزدا دینی نی تازالایان بیر پیغمبر و پریستئر کیمی اورتایا چیخمیش^[vi]. زردوشتون یاشاییشی اوزره چوخلو افسانه لر وار. بونون دلیلی کئچمیش پارس/پرس/پرت، اؤزلیکله ساسانیلر (224-661) تاریخینده اونو اولدوغو کیمی دئییل، آباردیلمیش (شیشیردیلمیش) و  اونا دوگم مذهبی دون گئیدیرمه چابالاریندا آختاریلمالیدیر. ساسانیلر زامانینداکی اویستا گلنه یینه (ترادیسیون و سنتینه) اویقون اولاراق زردشتون دوغولوشو و جذابیتی افسانه کیمی اورتایا قویولموش. بونلارا باخمایاراق اونلار اویستانین ایچریگینی (اصل محتواسی نی) گیزله ده بیلمه میشلر. زردوشت اینانجی نین ایرانین شمال شرقینده^[vii] مالدارچیلار آراسیندا بؤیوک تأثیری وار ایمیش. زردوشتون آناسی دوغمادان اؤنجه گؤردوگو یوخویا اساساً: »زردوشت دوغولارکن گولورموش«. بو دئییش و حئکایه نی (آغلاییب گولمه نی) یاخشی نین پیسه قارشین باشاریسی (ظفری) کیمی یوروملاماغا چالیشمیشلار. بو یوروملامالار (تعبیر و تفسیرلر) ایله زردوشت مزدا مذهبی نی یئنیله دیگی سورجده (زامان ایچریسینده) ایکیلیک (دوآلیسم) تعلیمینی زردوشت مذهبینه آرتیرمیش.  زردوشت جاوانلیقدا گاوماتا بودا کیمی اؤزونو دونیادان منزوی ائتمیش. 30 یاشیندا ایکن بیر باشی آشاغی یئرلشمیش داغدا اهورا مزدا، بؤیوک بیلیجی آلله ، طرفیندن پیغمبرلیگه سئچیلمیش. کئچمیش تاریخ حئسابلامالارینا اساساً زردوشت تخمیناً 600 ایل میلاددان اؤنجه آمودریا چایی نین قیراغیندا بو مقاما یوکسلمیش. ف آلتهایم (F. Altheim) آدلی موألیفین فیکیرینجه پورپوریوس (234-313 میلاددان سونرا) وئردیگی بیلیگی یه ا اساساً  زردوشتون پیغمبرلیگی 569 ایل مسیحیتدن سونرا اورتایا چیخمیش.

بوگونکو حئسابلامالارا اساساً زردشتون پیغمبر اولماسی ایکینجی کوروش زامانینا عایید اولماسینا باخمایاراق بیرینجی داریوش طرفیندن اهورا مزدا دئیه اونا خیطاب اولموش. ایلاهی دئییم کیمی تانینان »اهورامزدا ویا اورمزد« بیستونون (500 میلاددان اؤنجه) گؤن یازیتلاریندا 9 دفعه تیکرار اولموش. زردشتون گاتالاریندا^[viii]  وئد^[ix] دوشونجه لری اؤزونو عکس ائتدیرمکده دیر. بو گاتالار 1000 ایل مسیحیتدن اؤنجه یارانمیشلار. آرال دنیزی نین گونئینده کی قبیر قازینتیلاریندان اله گلن بیلگیلره اساساً او زامان اینسانلار یئر و تورپاغی کثیف دوشوندوکلری (حئساب ائتدیکلری) اوچون اؤلولری یئره قویلامیرمیشلار. ها بئله زردوشت اون ایکی ایل اؤز آیینی نی تعلیم وئره رک  میترا^[x] آدلی الله ها عبادت ائتمه نین علیهینه چیخیش ائتمیش. زردوشتون میترا ایله موخالیفت موضوعسو قوربانلیق وئرمه ایمیش. زردوشت قوربانلیغین محدودلاشماسینی اینسانلارا تعلیم وئرمه گه چالیشمیش. آرال دنیزی نین گونئییینده کی آمودریا و سیردریا آراسیندا یئرله شن بؤلگه لرده مالدارلیق ائدنلر کؤچری دئییل، یئرلشمیش ایمیشلر. مالدارلارین مدافعه چیسی و باشچیلاری ساییلان بگ او بؤلگه نی ایداره ائدیر و کناردان اورا اولان هوجوملارا مانعچیلیک تؤره دیرمیش. زردوشت یولو دوشدویو آرال دنیزی نین آلت یانی، خارزم و کالاقیر بؤلگه لری نین یان یؤوره سی و باختر بؤلگه سی دوغرولتوسونداکی یئرلرده او زامان اکینچیلیک و مالدارلیق ایله مشغول اولانلارین یاشادیقلارینا تانیقلیق ائتمیش (مشاهیده ائتمیش). او زامان قونشو یئرلردن (محل و کندلردن) هوجوم ائدن اینسانلار دئولرین موریدی کیمی قلمه آلینیرمیشلار. دئولر هیند مذهبلرینده کی وئد^[xi]  لرده کی ماهیتی داشیییرمیشلار.  آنجاق وئدلرده کی بئلنچی آلله لار یا دئولر پیس مووجودلاری اونلاردان اوزاقلادیرمیشلار. اونلارین قارشیسینی آلماق و اخلاق و مذهب سنگری یاراتماق اوچون زردوشت ویشتاسب^[xii]  آدلی اؤز زامانی نین شاهی ایله بیرلشمیش. »زردوشت«: قیزیللی دوه صاحیبی یا دوه چی آنلامینا (معنی سینه) گلیرمیش. زردوشتون پیغمبرلیک آدیندا (زردوشت کلمه سینده) کئچمیشده کی حیوانچیلیق ائدنلرین و چوبانلارین (حیوان اوتارانلارین) مسلکی ترسیم اولموش. اهورا مزدا اوچون پاداش اولاراق  اون مادیان آت و بیر سایدا آیقیر اؤرنک اولاراق ائرکک آت و دوه وعده ائدیلیرمیش. کئچمیش موناسیبتلری نظره آلاراق بو پاداشلاردان بؤیوک ثروت بیریکیرمیش (توپلانیرمیش). بلخ شهری نین قدیم عیبادت مرکزی دوه ساخلاماق، دوه پروریش وئرمک ایله تانینمیش ایمیش. زردوشت یئنی آیاق باسدیقی (تازا گئتدیگی) بعضی توپلوم ائل و قبیله دینلرینه ایطاعت ائتدیکلری اوچون اورادا آتچیلیق و مال قاراچیلیق (اینک و اؤکوز ساخلاماق ایله مشغول اولماق) مسلکی  یایقین ایمیش. زردوشت اؤز آیین نی بو یئرلرده یایماق اوچون آیری بیر یول (روش) ایله آیینی نی اورالادا یایماغا چالیشیرمیش. او اؤکوزو بیر تمل و اساس موضوع کیمی نظره آلاراق اؤز تعلیماتینی اینسانلارا آنلاتماغا چالیشیرمیش^[xiii]. زردوشت اؤکوز قوربانلیق ائتمه گه موخالیفت ائده رک حاکیم شاه دئییلن ویشتاسب^[xiv] و اونون خانواده سی ایله بیرلیکده  اؤزلرینی ایجتماعیته یاخشی گؤسترمک اوچون اؤکوزو قوربان کسمه گه قارشی چیخیرمیشلار (باخ بئشینجی گاتها!).

قایناقلاردان آلینان بیلگیلره اساساً زردوشت دوستلوق ائدن خانواده لرین بیری نین قیزی ایله ائولنمیش، او خانواده نین باشچیسی »فراشا اوشترا« آدلانیرمیش. زردوشتون قیزی »پوروورو اوییشتا« »یاماسپا« آدلی بیر وارلی و بگ خانواده سی ایله ائولنمیش ایمیش. »یاماسپا« »فراشا اوشترا« نین خانواده سی ایله ده قوهوملوغو وار ایمیش. زردوشتون اوغلو  »ایشاتواشتئرا« آدلانیرمیش. دئییلن افسانه و ناغیللارا گؤره بیر موخالیف بگ زردوشته هوجوم ائده رک اونو اؤلدورموش.

 گاتها و اویستا یازیتی (بنشته لری) اوزره آشاغیداکیلاری دئمک اولار:

  گاتهالار 17 بؤلومدن عیبارتدیرلر. اونلار زردوشتون اؤنملی تعلیمات و آیینلرینی و اونون یاشاییشینی ایچرمکده دیرلر. اونلار مذهب تاریخ بیلیمی اوچون چوخ اهمیتلیدیرلر.

گاتها یاسنا: گاتها ادبی بیر بؤلوم (قیسمت) اولاراق یاسنانین اساسینی تشکیل و اویستانین مراسیملرینی ایفاده ائدر. اورادا موضوع قانسیز ایثار ائتمکدن عیبارتدیر. بؤلوملر بیت اولاراق بئش گاتها ویا سرود بؤلومونه  آیریلمیشلار.

  1- گاتها آهوناوایتی(Yasna-Kapitel 28-34): بو بؤلوم واجیب عیبادتلری ایچرمکده دیر (شامیل اولماقدادیر).

2- آهونا وایریا ((Yasna-Kapitel 43-46: بو بؤلوم گاتها هاپتانهایتی ایله بیرلیکده دیر، و سونراکی زامانلارا عاییددیرلر.

3- گاتها سپئنتا ماینیو (Yasna-Kapitel 47-50):

4- گاتها ووهو خشاتهرا (52 +Yana-Kapitel 51 ): دعا متین اولاراق یازیلمیش.

5- گاتها واهیشتویتی (Yasna-Kapitel 53):+ دعا آیریمان ایشیا (Yasna-Kapitel 54).

اوسته کیلره Yasna-Kapitel 14 +Yasna-Kapitel 15  کؤمک اوچون یالماروا دعا دئیه آرتیریلمیش.

Yasna-Kapitel 56, Yasna-Kapitel 58, 1-3 دوعانین تأثیرینه داییر بیر آچیقلاما وئریلمیش. بونلارین هامیسی بیرلیکده ییرمی بیرینجی "نسکس" دن بیرینجی "نسکس" دئییلن بندین اساس ایچریگینی (محتواسینی) اولوشدورورلار.  

1-1 اویستانین یازیلیشی

گاتهالار ایلک اولاراق آغیز یولو (شفاهی) واسیطه سی ایله قورونموشلار. بونلاری یازی بیچیمینده تثبیت ائتمک میلادین 13 اونجو یوز ایلیندن باشلامیشدیر. گاتهالارین یاشلارینی بلیرله مک اولدوقچا چتین ایشدیر. ریگ وئدا^[xv] متینلری ایله اویستا متینلری نین قوهوملوغونو (دینی مفکوره آچیسیندان) نظره آلارساق 1000 مسیحیتدن اؤنجه و یا سونرالار اویستانین اورتایا چیخماسینا داییر فیکیر یئریتمک مومکوندور. بو مسئله زردوشتون نه زامان یاشاماسینا داییر ده فیکیر یارادا بیلر دئیه دوشونمه لی ییک. بو دوغرولتودا بوگون آراشدیرماجیلارین بیر چوخو بو قناعته گلمیشلر  (bax. Josef Wiesenhöfer, a.a.O., S. 142). دئییلنلره گؤره زردوشتون مقدس کیتابی شاه ویشتاسپ ذات عالیه تسلیم ائدیلمیشدیر. اهورا مزدا 21 نسکس (قعطه کیتاب) تألیف ائتمیشدیر. عربلرین گله نکلرینه اساساً الیازیلارینین دؤرتدن اوچونون (سه چهارم) ایتمه سی و یوخ اولماسینا باخمایاراق 12000 اؤکوز دریسی اونلاری یازماق اوچون ایسیفاده اولونموشدور. فرانسه عالیمی، آنکتیل دوپرون (A.H. Anquetil-Dupperon) (1731 – 1805) اوستا کتابینی هندوستاندان آوروپایا آپارمیش. آنکتیل دوپرون ایلک اولاراق اویستادان بیر چئویرمه (ترجومه) یایینلامیش.  بو چئویرمه اویستا تانیماقدا باشلانقیج ساییلار. اویستادا ایشلنمیش بعضی سؤزجوکلرین آنلامینی باشا دوشمک اولدوقجا چتین. اویستا تانییانلار بیله بو سؤزجوکلری باشا دوشوب دوشمدیکلری اوزره دوشونجه بیرلیگینه وارمیش دئییللر. 1968- اینجی ایل گرشویچ یئریتدیگی ایفاده لره اساساً اویستادا آنلاشیلماز مقاملارین چوخ اولدوغونا باخمایاراق زردوشتین دوشونجه و فیکیرلری اونون شعرلری و ایفاده لریندن آنلاشیلار.  پور داوود 1937- اینجی ایل کیریستین بارتولومه نین  چئویرمه و تفسیر ائتدیگی اثریندن فایدالاناراق اویستانی فارسچایا چئویره رک اونو چاپ ائتمیش. بارتولومه ایستر سانسکریت و ایسترسه ده اویستا دیلینی بیلن بیریسی اولموش. دئییشلره گؤره مؤبدلر (زردوشت روحانیلری)  اویستانی نسیلدن نسیله ازبر ائتمیش و سونرا اونو یازییا کؤچورموشلر.

2- پیغمبر ایسلامین ایرانی (فارس) اولماسی!!

 ایسلام پیغمبری نین ایرانی گؤسترمه لرینه داییر فاروق صفی زاده آدلی معلوم الحال شخص ایمضاسی ایله »ایران مهر« ژورنالیندا اوخویوروق:

"پیامبر اسلام، پیامبر ایرانی... ابراهیم زردوشت، نامی بوده یعنی از قرن دوازدهم به بعد هر کجا اسمی از ابراهیم آمده است یا ابراهیم زردشت و یا زردشت ابراهیم آمده است. که این نشان می دهد، وی کاملاً ایرانی و آریایی و همه پیامبران اسرائیل از جمله اسماعیل و اسحاق از نسل او هستند.... خود پیامبر اسلام هم ایرانی بوده است. همانطور که ما از پیامبر اسلام حدیث داریم، می گوید: عرب از من است و من از عرب نیستم. در خود قرآن هم یک آیه داریم می گوید: الاعراب اشد نفاق والکبر.عرب از کفر و نفاق بدتر است. این آیه ثابت میکند که خود پیامبر نم تواند از عرب باشد... این آیه ثابت می کند که  خود پیامبر ایرانی است و خیلی ها عقیده دارند که قبیله کوروش همان قبیله قریش است، که از کورش گرفته شده که در عربی شده است قریش و این همان قوم کورش بوده است، که از ایران رفته اند به عربستان و می دانیم که عربستان جزء خاک ایران بود. اگر کسی می خواستند تبعید کنند، می فرستادند عربسان. همانطور که مزدکیان را به عربستان تبعید کردند"^[xvi].

اوسته ایشاره ائتدیگیمیز کیمی زردوشتون دقیقاً نه زامان یاشادیغی بللی دئییل، و زردوشته نسبت وئریلمیش اویستا آدلی کیتابدان باشقا هئچ بیر تاریخی قایناقلاردا دا زردوشت دئیه ذیکر ائتمه میشدیر.  یالنیز زردوشت یانچیلاری و مؤبدلری میلادین 13 اونجو یوز ایللرینده سینه لر ازبری اولان ناغیل و تعالیملری توپلاییب کیتاب ائتدیکلریندن سونرا   بو کیتابداکی زردوشتون هندی مفکوره لری هیند دینلرینده اولان ریگ وئدا قوشمالارینا و اوراداکی فیکیر بنزرلیکلری ایله قارشیلاشدیریلدیقدا میلاددان 1000 ایل اؤنجه، حتی سونرالار بو فیکیرلرین اورتایا آتیلدیقلاری و بئله لیکله زردوشتون سونراکی ایللر یاشادیغی تخمین ائدیلر. یونانین آنتیک دؤورونه عایید آراشدیرماجیلاری هئرودوت، خئنوپون، پلینیوس و پلوتارش ذات عالیلرین فیکرینه اساساً زردوشت 630 ایل میلاددان اؤنجه بلخ بؤلگه سینده باشقا فیکیره اساساً 553 ایل میلاددان اؤنجه باختر بؤلگه سینده مزدا دینی نی تازالایان بیر کشیش و روحانی شخصیت اولموشدور^[xvii]. زردوشتون 13 یوز ایل میلاددان سونرا اویستا کیتابی ناغیللاریندا آدی نین تیکرار اولماسی یونان آنتیک دؤنمینه عایید فیکیر صاحابلاری نین دئدیکلرینی زردوشتون آدی باخیمیندان دوغرولامیش اولورلار. دئمک، زرتوشتون آنادان دوغولدوقدا آدی نین نه اولدوغونو بیلمه سک ده، او زامان اهورا مزدا ذات عالیلرینه پاداش اولاراق موریدلری طرفیندن اون مادیان آت و بیر سایدا آیغیر دوه و آت وئردیکلرینی اؤیرنمیش اولوروق. بیلیندیگی کیمی قدیم بعضی کولتورلرده (او جمله دن عرب کولتورونده) دوه نفر ساییلدیغی اوچون بلکه ده اهورا مزدا اوچون وئریلن پاداش "زردوشت" (قیزیللی دوه) زامان گئدیشی ایله قیزیل دوه صاحابی و دوه چی حالینا گله رک اونا (زردوشت حضرتلرینه) بیر آد کیمی خیطاب اولموشدور.دئمک، پان ایرانیست و باستانگرایلارین آدسیز پیامبرلری زامان کئچیدی ایله زردوشت (قیزیللی دوه و دوه چی) آدینی قازانمیشدیر دئیه فیکیر یئریتمک اولار.