"چرا تز مستعمره و استعمار داخلی صحیح نیست" آدلی یازییا باخیش!

آذربایجان میللی حرکتینده فارس ایستعمارچیلیق دئییمی یئرینی آلدیقدان سونرا بیر سیرالاری گئج ده اولسا فارس ایستعمارچیلیق مفکوره سینی توجیه ائتمک ایسترلر. بو ذاتلاردان بیری ده "آ. ائلیار" ایمضاسی ایله قلم ووران ذات ساییلار[i]. یئری گلمیشکن بو ذات اخترین گؤروشلرینی گؤتور قوی ائتمگه چالیشاق، اوخویوروق:

"چرا تز مستعمره و استعمار داخلی صحیح نیست؟ ... تز استعمار داخلی شبه نظری ست از « استعمار خارجی». و نتیجه ی شباهت سازی. که هیچ پایه ی علمی ندارد. در ترکیه و ایران  هردو حکومت از قلب جامعه برخاسته و آلترناتیوسازی شده اند. حکومت اسلام معتدل ترکیه توسط تئوری های خاورمیانه بزرگ، و حکومت ایران توسط آمریکا به هنگام انقلاب 57 آلترناتیوسازی شده اند.»"[ii]

اوسته گؤروندوگو کیمی حاکیم و محکوم آراسیندا هانکی مناسبتین اولدوغو نظره آلینمایاراق حاکیمیتلر توپلوملارین گؤبه گیندن باش قالدیرمیشلار دئیه مؤللیف ایستعمار مقوله سینی کؤلگه آلتینا آلماغا چالیشاراق ایستعمار و مستعمره مسئله سینی بیر قورولموش سیستیم و دوزن اساسیندا دئییل، یالنیز حاکیمیتچیلیک ایله ایضاح ائتمگه چالیشار. بئله لیکله، مؤللیف اؤز گؤروشونو توجیه ائدرکن "آیری سئچکیلیک (تبعیض)" مسئله سینی اورتایا آتار، اوخویوروق:

"ستمدیدگان در ایران و ترکیه نه با استعمار داخلی، بل با « تبعیض همه جانبه، و استثمار حکومتها» مشکل دارند. یعنی مشکل از سوی« تبعیض گران و استثمار کنندگان» است". عمل غولهای جهانی در سیاست خارجی چنین بوده : آلترناتیوسازی با حمله نظامی- و بدون حمله نظامی».توجه کنید برای آینده ی ایران هم آنها باز از این تئوری پیروی میکنند"[iii].

اوسته گؤروندوگو کیمی مسئله نی یئرینده حل ائتمک یئرینه "آ. ائلیار" ایمضاسی ایله قلم ووران ذات اختر ایران ممالیکی محروسه سینده فارس ایستعمارچیلیغینا معروض قالمیشلار خالقلاری قارا نوخود تاپین دئیه کئچمیشده روسیه سؤویئتلیگی طرفیندن دیکته اولموش سیاست اساسیندا دونیا امپریال خاریجی دؤولتلری ایله اوز اوزه قویماغا چالیشار. یئری گلمیشکن سوروشمالی ییق: - ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس ایستعمارچیلیق مفکوره سینی یالنیز آیری سئچکیلیک دئیه قلمه آلان ذات اختر بو آیری سئچیکیلیگین هانکی دیل و مدنیت اساسیندا دوزنلنمیش سیستیم اساسیندا حیات کئچمه سینه نه اوچون دوشونجه و فیکیر یورماق ایستمز؟ مؤللیفین قلمه آلماق ایستمه دیگی مقاملار فارس دیل و مدنیتینی اساس گؤتورموش حاکیمیتچیلیک سیستیمی اساسیندا حیاتا کئچمز می؟

دئمک، فارس دیل و مدنیتی اساس گؤتوروله رک فارس اولمایان توپلوملارین ذهنی، فیزیکی گوجلرینی فارسلیغین خدمتینده محفوظ توتماق بو خالقلارین یئر آلتی و یئر اوستو قایناقلارینی فارسلیغین خدمتینه آلماق فارس ایستعمارچیلیق سیستیمی ساییلماز می؟

دئمک، فارس ایستعمارچیلیق حاکیمیت سیستیمینی دانماق یئرینه خاریجی ایستعمار یوخسا ایستعمار ایمپراتورلوغو و ایچ ایستعمارچیلیق حاکیمیت سیستیملرینی بیربیریندن آییرد ائتمک داها دوزگون اولاردی دئیه دوشونمه لی ییک. ایران ممالیکی محروسه سینده قاجار امپراتورلوغو یئرینه قورولموش فارس ایستعمار حاکیمیت سیستیمی ده بو آچبدان اله آلینمالیدیر.

ایستعمار ایمپراتورلوغو

ایران ممالیکی محروسه سینده کی ییرمینچی عصرین اول ایللرینه دک حؤکوم سورموش حاکیمیتلر، ایستعمار اساسلی طایفا ایمپراتورلوق حاکیمیتلری اولموشلار. بو حاکیمیتلرین نیظامی و اینتظامی گلیر قایناقلاری اکینچی و مالدارلیق و تاجیرلیک ائدنلردن آلینمیش سورسات، وئرگی و مالیاتلارین یانی سیرا نفوذ داییره لرینده اولموش محللی حاکیمیتلر و بگلیکلردن آلینمیش باجلار اساسیندا اولموش.

یئنی ایستعمار مفکوره سی آسیا و اؤزللیکله ایران ممالیکی محروسه سینده انگلیسلرین آسیایا آیاق باسماسی و شرقِ هند کومپانی سینی یولا سالماسی ایله اورتایا چیخمیش. انگلیستان ایمپراتورلوغو آسیا و آفریقا مملکتلرینی مستقیم اؤز ایستعماری آلتینا آلماسینی باهالی و صرف ائتمگن و مسئولیتلی بیر ایش دئیه قلمه آلدیغی اوچون اورالاردا حاکیمیت ائتمه نی اؤز الی آلتینداکی ایستعمار عامیللری (ایچ ایستعمار) واسیطه سی ایله حیاتا کئچیرمگه، بئله لیکله ایستعمارچی ایمپراتور اولاراق حاکیمیت باشچیلارینی ساعات کیمی کؤکلمگه و اؤز چیخار و منفعتلری دوغرولتوسوندا اونلارا یؤن و جهت وئرمگه چالیشمیش. انگلیستانین "،آچیق، علنی formal " و " گیزلین، غیر علنی informal" دئیه اؤز چیخار و منفعتلرینی نیظامی آچیدان ظعیف و اقتصاد باخیمیندان گئری قالمیش مملکتلرده گونجه و تأمین آلتینا آلما تشخیصی "آچیق و گیزلین ایمپراتورلوق" آنلاییشینا یول آچمیش. آمریکا بیرلشمیش شتاتلاری و ژاپون دا انگلستانین بو ایدئولوژی گؤروشونو اویقولاماغا و حیاتا کئچیرمگه باشلامیشلار. اؤرنک اولاراق 1902 اینجی ایله دک اسپانیا ایستمعارچیلیغی آلتیندا ایداره اولونموش کوبا 1959 اونجو ایله دک مختلیف یوللار ایله آمریکا ایستعمارچیلیغینا تابع توتولموش (فیدل کاسترو، حاکیمیتی اله آلان گونه دک). دئمک، بو اساسدا کوبا یاریم باغیمسیز "semi-souverän"  دئیه آمریکانین مستعمره سی ساییلارمیش. ژاپون حاکیمیتی ایسه ایستعمار اویونجاقلاری واسیطه سی ایله " تایوان (1895-1945)، کوره (1910-1945)، منچو (1931-1945 اینجی ایللر) تورپاقلاریندا آچیق و علنی ایمپراتورلوغونو تکمیللتمک اوزره ایمیش. آلمان ایمپراتورلوغو دا 1914 اونجو ایللردن اؤنجه چین، لاتاین-آمریکا و عثمانلی ایمپراتورلوغوندا "گیزلین ایمپراتورلوق" ایستعمارچی سیاستی اولوشدورماغا چالیشارمیش. آلمانلارین عثمانلی ایمپراتورلوغوندا آپاردیغی سیاسته پارالئل و موازی اولاراق انگلیسلر ده قاجار ممالیکی محروسه سینده "گیزلین ایمپراتورلوق" ایستعمارچی سیاستی یئریتمگه چالیشارمیشلار. 1909 اونجو ایل انگلیستان ایمپراتورلوغو قاجار حاکیمیتی ایله "دارسی آنلاشماسی (قرارداد دارسی)" دئیه عربستان (خوزیستان) نفتینی ایستعمار ائتمک و سؤمورمک اوچون Anglo-Persian Oil Company آدلی نقت شیرکتینی یاراتمیش. عثمانلی ایمپراتورلوغونون ائتنیک دابانلار اساسیندا داغیلماغا محکوم اولماسی و ایران ممالیک محروسه سینده کی ائتنیکلر اؤزللیکله گؤنئی آذربایجانلیلارین تاریخ و میللی بیلینج آچیسیندان یوخسول اولدوقلاری اوچون انگلیستان رضاخان کیمی اویونجاغی تورکیه فورمولوندا حاکیمیت ائتدیرمگه اؤز ایستعمارچیلیق چیخارلارینا اویقون  حئساب ائتمیش. بو اساسدا رضاخان فارس میللیتچیلیگی، دیل مدنیتی و مفکوره سی اساسیندا آشاما آشاما (مرحله ای) حاکیمیتی اله کئچیرمک اوچون اویقون مهره ساییلمیش. رضاخان قاجار شاهلیغی، باشدا احمد شاه حاکیمیتینه سون قویماق اوچون تورکیه ده قورولموش جمهوریت (1923 آبان آییندا) شعارینی اؤز اوزونه الک کیمی توتماغا چالیشمیش (1923 اسفند آییندا). او زامان ایرانداکی شیعه روحانیتی، معنوی قدرتی نی شاهلیق سیستیمینه اویقون "شاه ظٍل الالله (شاه الله-ین کؤلگه سی)" و جمهوریتی اؤز منافعینه ترس گؤردوگو اوچون، جمهوریتی ایسلاما ضد قلمه آلمیش. بئله لیکله ده قاجار حاکیمیتینی فارسلیق حاکیمیتی ایله دگیشمکده قرارلی اولان فارس ایستعمار یانلیسی قووه لر، او جمله دن فارسلار ضیائ الملک آد وئردیکلری محمدعلی فروغی، گئنه ده فارسلار آد وئردیکلری ملک الشعرای محمد تقی بهار، سید ضیاءالدین طباطبایی یزدی، علی دشتی و محمود افشار یزدی رضاخانی شاه اولماغا یؤنلندیرمیشلر. 1924 اونجو ایل مارت آیی نین 27 سینده (1303 فروردین آیی نین آلتیسیندا) رضاخان فارس ماللالاری باشلاریندا حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، میرزاحسین نائینی و سید ابولحسن اصقهانی ایله گؤروشه رک "جمهوریت" مسئله سینه سون قویماق نیتینده اولدوغونو و یالنیز شاه اولاجاغینی اونلارا بیلدیرمیش. رضاخان شاهلیق تختینه اوتورماق اوچون قمداکی مجتهدلرین رغبتینی قازانارکن جمهوریت سئوگیسینده اولانلاری، او جومله دن میرزاداه عشقی همدانیلری تئرور ائتدیرمیش.

بئله لیکله مئیدان فارس ایستعمار مئییللی قووه لرین الینه دوشه رک قاجار شاهلیغی علینیه اولموش دوشمنلیک تورکلوک علیهینه جانلانماغا باشلامیش. فارس میللتچیلری ایران تورپاق بوتونلوگونو فارس  حاکیمیتی آلتیندا ساخلایابیلمه لری و ایرانداکی ائتنیکلری ده ایران باشلیغی آلتیندا آلداتابیلمه لری اوچون دیل بیلیمینده اورتایا آتیلمیش "ایران دیللری" دئییمیندن "ایران"  کلمه سینی فارسلیق اوچون اویقون حئساب ائده رک فارس حاکیمییتی تهرانداکی خاریجی دؤلتلرین سفیرلیکلریندن یازیشمالاریندا غصب اولونموش "ممالیکی محروسه ایران" آدی یئرینه یونان ادبیاتیندان ایتالیالیلار آلمیش "پِرسییا (Persia)"، فرانسه لیلر آلمیش "پِغس (Perse)"، انگلیسلر آلمیش "Persian" و آلمانلار آلمیش Persien“" کلمه سی یئرینه "ایران" کلمه سینی ایشلتمه سینی ایسته میش[iv]. بئله لیکله ده 1909 اونجو ایل دارسی آنلاشماسینا اساساً قبول اولموش Anglo-Persian Oil Company سی نین آدی همان ایل، 1935 اینجی ایل Anglo-Iranian Oil Company آدی ایله دگیشیلمیش. 1953 اونجو ایل مورداد آیی نین 28-اینده مصدق- حزب توده و محمدرضا شاه قارشی دورماسی نین زیروه نقطه سینده آمریکا حاکیمیتی فارس ایستعمار حاکیمیتی نین آچیق قیوملوغونو انگلیستاندان تحویل آلماسی اولموش. آمریکا و انگلیستانین ایران حاکیمیتینه آغالیق ائتدیکلرینه داییر رضاخانین خانیمی و محمدرضانین آناسی تاج الملوکون تاریخی خاطیره لریندن ائشیتمک فایدالی اولار:

" ساواك را خود آمريكائی‌ها درست كرده بودند. محمدرضا می‌گفت، من بايد احترامم دست خودم باشد. وقتی آمريكائی‌ها احترام می‌گذارند و رعايت اخلاق را می‌كنند و رسما از ما اطلاعات می‌خواهند ما بايد خواست آنها را فراهم كنيم. چون آنها با قدرتی كه دارند خيلی راحت می‌توانند اين اطلاعات را كسب كنند! محمدرضا خصوصی به من گفت، همين رئيس ساواك و معاون او ومديران ارشد، همه شان با آمريكائی‌ها ارتباط دارند و برای حفظ ظاهر می آيند و از من اجازه می‌خواهند، درحالی كه قبل از كسب اجازه اطلاعات مورد نياز را به آمريكا و انگليس رد كرده اند! بعضی وقت‌ها هم می‌آمدند قدرت نمايی می‌كردند. مثلا درحالی كه ما نمی دانستيم محمدرضا بيماری معده دارد، سفيركبير انگليس می‌آمد و پيشنهاد می‌كرد اعليحضرت برای معاينه پزشكی و معالجه به لندن برود! من می‌خواهم اعتراف بكنم، يك اعتراف صريح برای ثبت درتاريخ. خلاصه بگويم كه بعد ازاينهمه سال كه به خاطر بيست سال سلطنت شوهرم و سی هفت سال سلطنت پسرم، يعنی بالغ بر57 سال ازنزديك درجريان كوران‌های سياسی و مسايل ريز و درشت مملكت بودم هيچ سر از سياست و پيچيدگی‌های آن در نياوردم".[v]  تاج الملوک گئنه ده تاریخی خاطیره لریندن آنلاتمیش:

" بعد ازآنکه محمدرضا به مصر رفت تلفنی با من بارها صحبت کرد. از مراکش و از پاناما و ازمکزیک و جاهای دیگرهم تلفنی صحبت ها کردیم. گفت مادرجان من نمی خواستم سلطنت را رها کنم اما سفیرکبیر انگلستان آمد پیش من و بدون مورد و بدون مقدمه و بدون احتیاج همینطور بی خود و بی جهت ماجرای کودتای افغانستان و قتل عام خانواده داودخان را برای من مثال زد! ومن فهمیدم باید شماها را به خارج بفرستم و خودم هم دنبال شما بیایم. همین مطلب را سفیرکبیر آمریکا به صورت دیگر به محمدرضا گوشزد کرده بود. معلوم است منظورآنها این بوده محمدرضا را وادار به خروج ازمملکت کنند. شما اطلاع ندارید و نمی دانید که ازسال های قبل یک عده شروع به رفتن کردند. ساواک گزارشات زیادی می آورد واطلاع می داد که پولدارهای بزرگ دارند می روند و محمدرضا با تعجب می پرسید چرا؟! یک عده مثل ثابت پاسال جهود ازسال 1345 بارخودشان را بستند و رفتند آمریکا! چون با سیاستمداران آمریکا وانگلیس واسرائیل دوست و همکار بودند ومی دانستند که قراراست تغییرات زیادی درمنطقه بشود"[vi]. تاج الملوکدان گئنه ده اوخویوروق:

" يك روز محمدرضا كه خيلی ناراحت بود به من گفت: مادرجان! مرده شور اين سلطنت را ببرد كه من شاه و فرمانده كل قوا هستم و بدون اطلاع من هواپيما‌های ما را برده اند ويتنام. آن موقع جنگ ويتنام بود و آمريكائی‌ها كه ازقديم درايران نظامی داشتند هر وقت احتياج پيدا می‌كردند از پايگاههای ايران وامكانات ايران با صلاحديد خود استفاده می‌كردند وحتی اگراحتياج داشتند ازهواپيماها و يدكی‌های ما استفاده می‌كردند. برای پشتيبانی ازنيروهای خودشان در ويتنام. حالا بماند كه چقدرسوخت مجانی می‌زدند و اصلا" كل بنزين هواپيماها و سوخت كشتی‌هايشان را ازايران می‌بردند... همين آقای ارتشبد نعمت اله نصيری كه ما به او می‌گفتيم نعمت خرگردن او يك گردن كلفتی مثل خرداشت! می‌آمد خدمت محمدرضا، و گاهی من هم در اين ملاقات‌ها بودم، می‌گفت آمريكايی‌ها فلان پرونده وفلان اطلاعات را خواسته اند! محمدرضا می‌گفت بدهيد!"[vii].

ایستعمارچیلیق آچیسیندان بؤیوک و کیچیک قارداش دئیه ایکی تور (نوع) چیخار و منفعت قورویاجاق ایستعمار اورتایا چیخار:

1-      خاریجی ایستعمار حاکیمیتی (آچیق و آشکار ایمپراتورلوق):

خاریجی ایستعمار حاکیمیتینده یئرلی و محللی پست و مقاملار اؤزلرینی مرکزه باغلی قلمه آلان شخصلره وئریلر (اؤرنک اوچون هیندوستانین انگلیستان مستعمره سی آلتیندا اولدوغو دؤنملرده کی کیمی). بئله لیکله ایستعمارچیلیقدان اؤنجه کی سیاسی قوشول و شراییط داها دوروش گتیره و اؤز حیاتیینی سوردوره بیلمز. وئرگی آلما، حق اوزره تعیین تکلیف ائتمک (مدنی و قضایی و باشقالاری)، پولیس و ژاندارمئری ریاستی ده ایستعمار گوجونون نماینده لیگینه وئریلر. ایستعمارا تابع توتولموش توپلومون بوتون ائشیگه دؤنوک سیاسی، اقتصادی و مدنی رابیطه لری ایستعمار نماینده لیگی نین الینده اولار.

2-      ایستعمارا بنزر کنترول آلتینا آلینمیش دؤلت، یوخسا ایچ ایستعمار دؤلتی

ایستعمارا بنزر کنترولا آلینمیش دؤلت، یوخسا ایچ ایستعمار دؤولتی ظغیف اولماسینا باخمایاراق حاکیمیتچیلیک سیستیمی داوام ائدر. دؤلت اؤزو اوچون خاریجی سیاست یئریتمه سینه و ایچ ایشلرینی اؤز تجروبه سی ایله دوزنله مه و ایداره ائتمه سینه، بللی اؤلچوده مستقیل اولماسینا باخمایاراق بؤیوک قارداشین  "Big Brother" اونا  بللی آنلاشمالاردا یازیلی تحمیل ائتدیگی اوستونلوک موضوعسو آغیرلیق قازانار. بو موضوع 1828 اینجی تورکمنچای آنلاشماسیندان سونرا قاجار ممالیکی محروسه سی و روسیه ایمپراتورلوغو آراسیندا اولان  آنلاشماغا اساسن ایلک روس وطنداشلاری و سونرا محمدرضا شاه حاکیمیتی ایله آمریکا بیرلشمیش شتاتلاری آراسیندا ایمضالانمیش کاپیتالاسیون قانونو کیمی موضوعلاری ایچرمکددیر. ایکینجی دونیا ساواشی زامانی 1943(1322) اونجو ایلین آذر آیی نین بئشینده محمدرضا شاهین وزیری علی سهیلی و آمریکا مستشارلاری آراسیندا بیر ایللیک آنلاشما ایمضالانمیش. بو آنلاشما بیر ایل- بیر ایل اوزانمیش. بو آنلاشمانین ظاهیرده کی آماجی ایران ارتشی نی یئنیلمک اولسا دا، باطینده کی آماجی آمریکا وطنداشلارینی ایران قانونلاری قارشیسیندا دئییل، آمریکا قانونلاری قارشیسیندا سورقولانماغا و مسئولیت داشیماغا یول آچمیش. بو  قانون 1964 (1443) اونجو ایلین آبان آیی نین بیرینده کاپیتالاسیون قانونی دئیه ایرانین سنا مجلیسینده تصویب اولونموش. هامان ایلین آبان آیی نین دؤردونده روح الله موسوی خمینی بو قانونون علیهینه چیخاراق ایلک تورکیه و اورادان دا عیراغا سورگون ائدیلمیش. کاپیتالاسیون قانوندان حرکت ائده رک اوسته محمدرضانین آناسی تاج الملوک دا اؤز خاطیره لرینده آنلاتدیغی کیمی ایران آمریکا سیاستی نین آت چاپدیردیغی مئیدانا دؤنموش و تبدیل اولموش.

1976 اینجی ایل فارس حاکیمیتی باشلاریندا محمدرضا شاهین تاریخده کی ایلک بشر حاقلاری نین قوروجولوغونو یالانچی باریش بگی کوروشا نسبت وئرمکلری و ایرانیت مقوله سینی دونیا اجتماعیتی و اؤزللیکله بؤیوک قارداش "Big Brother" ساییلان آمریکا بیرلشمیش شتاتلاری نین گؤزونه سوخماسی و ایچریده بشر حاقلاری دئیه حتی فارس مخالفتینه ده فعالیت اجازه وئرمه دیگینی نظره آلاراق آمریکا بیرلشمیش شتاتلاری کیچیک قارداش ساییلان محمدرضا شاه رئژیمی ایله حئسابلاشمانی ماسا اوزرینه یاتیرمیش دئسک، یانیلمامیشیق. دئمک، او زامانلار فارس جبهه میللی و نهضت آزادی تشکیلاتینا منسوب اولان ابراهیم یزدی نین آمریکادا آمریکا مقاملاری ایله شاه حاکیمیتینی دئویرمک و حاکیمیتی لیبراللارا وئرمگی و ایسلامیت واسیطه سی ایله ده روسیه سؤیئتلیگی نین قارشیسیندا ایسلام قورشاغی چکمگی آمریکا چیخارلاری اوچون اویقون اولان گؤروش ساییلمیش. ایراندا خالق باخیمیندان انقلاب بهمن دئیه حاکیمیت چئوریلیشی باش وئردیکدن سونرا مهدی بازرگان حاکیمیتی نین کابینه سی جبهه میللی، نهضت آزادی و پان ایرانیست و حزب ملت فارس ایستعمار تشکیلاتلاریندان اولوشموش. موقت حکومت تهرانداکی آمریکا بیرلشمیش شتاتلاری نین ائلچیلیگی ایله حاکیمیتین گلجک سیاستلری اوچون دورمادان مصلحت آپارمیش. عباس امیر انتظام، جبهه میللی تشکیلاتینا منسوب اولان ذات حکومت موقت و آمریکا سفیرلیگی آراسیندا گؤروش داشیجی ماشینینا دؤنموش بیر ذات اولموش. آمریکا سفیرلیگی نین عباس امیر انتظام واسیطه سی ایله فارس حاکیمیتینه وئردیگی مساژلار، آمریکانین کاپیتالاسیون مقوله سینه دوشمن کسیلمیش آیت الله خمینی و یاخینلاری آراسیندا دارتیشماغا یول آچاراق مهدی بازرگان کابینه سی، سورقو سوآللارا جاواب وئره بیلمدیکده 1980 اونجو ایلین بهمن آیی نین اون بئشینده تهرانداکی آمریکا ائلچیلیگی دینجی کسیم طرفیندن "دانشجویان پیرو خط امام" آدی آلتیندا  باسیلاراق مهدی بازرگان کابینه سی ایستعفایا گئتمک زوروندا قالمیش. یالنیز مصطفی چمران امامی تک قویماریق دئیه جمهوری ایسلامی حاکیمیتی ایله ایش بیرلیگینی سوردورموش. آمریکا سفیرلیگی باسیلدیقدان سونرا مهدی بازرگان بهمن انقلابی نین تحلیل ائتمک باهاناسی ایله بؤیوک قارداشدان  "Big Brother" اومدوقلارینی اله گتیره بیلمه دیگینی آشاغیداکی جومله ایله دیله گتیرمیش: "ما از خدا باران خواستیم اما سیل آمد". مهدی بازرگان حاکیمیتدن اوزاقلاشدیریلماسینا باخمایاراق 1980 اونجو ایلین آذر آیی نین دوققوزوندا محمدرضا شاهی بیر توواب اولاراق ایرانا گئری چاغیرماق و بئله لیکله ده آمریکا بؤیوک ائلچیلیگینی حزب اللهی لر الیندن خلاص ائتمک چابالارینی دا مکتوب واسیطه سی ایله گؤزدن قاچیرمامیش. بازرگان مکتوبوندا محمدرضانین ایرانا گئری دؤنمه سینی و بئله لیکله ده حزب اللهی لر طرفیندن آمریکا سفارتی  نین آمریکالیلارا تسلیم ائدیلمه سی ایله آمریکا و ایران مناسبتلری نین کئچمیشده کی کیمی اورک آچیجی اولاجاغینی دولاییلی یول ایله آرزو  ائتمیش[viii].  هامان ایل، 1980 اونجو ایلین آذر آیی نین 28- اینده عباس امیر انتظام آمریکایا جاسوسلوق ایتیهامی ایله توتولاراق بوگونه دک حبسه محکوم اولموش.

ایچ ایستعمار حاکیمیتی و خاریجی ایستعمار آراسیندا اولان فرق

ایچ ایستعمار دؤولتی خاریجی ایستعمار دؤولتین، بؤیوک قارداشین  "Big Brother" اقتصادی منافعینی قارشیلاماق اوچون بیر وسیله ساییلار. خاریجی ایستعمار دؤولتلرین ترسینه اولاراق ایچ ایستعمار دؤلتین چوخلو بؤیوک قارداشلاری  "Big Brothers" اولابیلر. بو مسئله تاج الملوکون آنلاتدیغی فاکتلارا اساسن پهلوی شاهلاری اوچون کئچرلی ساییلارمیش (انگلستان و آمریکا دؤلتلری). دئمک، پهلوی شاهلیغی ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس اولمایان ائتنیکلره قارشین فارس ایستعمار دؤلتی ساییلارکن انگلیستان، آمریکا بیرلشمیش شتاتلاری و اونلارین متحدلری قارشیسیندا ایستعمارا بنزر کنترول آلتینا آلینمیش ایچ ایستعمار دؤلتی ساییلارمیش. بوگونکو جمهوری ایسلامی حاکیمیتی فارس توپلومونا منسوب اولمایان ائتنیکلرین دیل و مدنیتلرینی پهلویلر زامانیندا بیناسی قویولموش ایستعمارچیلیق سیاسته تابع توتدوغو (زبان واحد، کشور واحد، ملت واحد) و فارس ایستعمار سیاستینی باشقا ائتنیکلر حتی ایرانداکی شیعه چوخلوغونو اولوشدوران آذربایجان تورکلری علیهینه  اویقولادیغی اوچون  فارس ایستعمار حاکیمیتی، دؤلتچیلیک آچیسیندان ایچ ایستعمار فارس حاکیمیتی ساییلار. دئمک، جمهوری ایسلامی ایران حاکیمیتی، ایسلام آدینی داشیماسینا باخمایاراق ایسلامیت باخیمیندان اومتچی حاکیمیت مقوله سیندن اولدوقجا اوزاق ساییلار.

موضوعدان اوزاق دوشمه یک دئیه بیر داها "آ. ائلیار" ذات اختر اله آلدیغی مقاملاردان اوخوروق:

"رفع ستم ملی و تبعیضات اجتماعی و بیعدالتیها ، حل مسئله ء تعیین سرنوشت و اتحاد داوطلبانه ء خلقها یا ملیتها یا ملتهای بدون دولت، در عین داشتن استقلال در اداره امور خود، نیازی به چنین توجیهات انحرافی ندارند"[ix].

اوسته تاریخی سندلر ایله سرگیله دیگیمیز فاکتلارا اساسن فارس ایستعمار حاکیمیتی نین ایران ممالیکی محروسه سینده کی ائتنیکلره دؤنوک ایچ ایستعمار داورانیشلارینی بو ذات اخترلرین گؤرمزدن گلدیکلری، یوخسا لمس ائتمدیکلری بو ذات عالیلرین هانکی دوشونجه و اؤرگوت (تشکلیلات) منسوبلوغو داشیدیغی اوزره قضاوتی اوخوجولارا بوراخماق داها مقصده اویقون گؤرونر. آ. ائلیار ذات اختردن اوخویوروق:

"تا جایی که اطلاع دارم هیچ مارکسیست بنام در ایران و یا حتی در جهان ، «وضعیت انسان» را در جوامعی نظیر ایران که« حاکمیت» داخلی و « نظام اقتصادی-اجتماعی» سرمایه داری دارد، « استعمار داخلی» نخوانده است. چرا که در مارکسیسم ما با مقولات «دولت» و « نظام» و«طبقات»، « استثمار» و « تبعیض»،« استعمار و مسعمرات کلاسیک» وضعیت را توضیح میدهیم. در مارکسیسم مقوله ای بنام « استعمار داخلی» نداریم. و متفکری هم آنرا به این مکتب نیافزوده است. اساس این مقوله « استنتاج از شباهت سازی ست». مثلاً « چهره ی انسان الجزیره ای تحت استعمار کلاسیک فرانسه شبیه چهره ی انسان آذربایجانی ست».... مقوله «استعمار داخلی» نه در فلسفه مارکسیسم هست و نه میتوان با آن توضیح داد. و حتی در فلسفه های دیگر نیز نیست. "[x].

اوسته گؤروندوگو کیمی اؤزلرینی بیلیم یانلیسی قلمه آلان ایصلاحن آیدینلار و مارکسیستلر، مارکس و انگلس-لری ده بیر دینی شخصیت کیمی قلمه آلاراق اونلارین و اونلارین موریدلری نین یئنی دوزنلنمیش مملکتلر اوزره حؤکوم یئریتمدیکلرینی بیر آیه دئیه قلمه آلاراق یئنی اورتاملاری ایضاح ائتمکدن عاجیز قالمانین یانی سیرا باشقالارینی دا بو دوغرولتودا دوشونمکدن چکیندیرمگه چالیشارلار. بئله چی دوشونجه یئریتمکلر و داورانیشلار بو ذاتلارین علی شریعتی "تکیه به مذهب" آدلی کتابیندا دئگیندیگی موضوعلای خاطیرلادار (بو گؤروشه اساسن انسان مذهبسیز قالابیلمز. مارکسیستلر ده مارکسی بیر یالاواج، پیغمبر و اونون یازدیقلارینی دا دولاییلی اولاراق بیر دین کتابی دئیه قلمه آلماغا چالیشارلار). بئله بیر دوگم دوشونمک اورتامی نی ووروب داغیتماق اوچون فارسچا یازاری بللی اولمایان بیر شعری، سرگیلمک مقصده داها اویقون گؤرونر، اوخویوروق:

آیه هاي مذهبي، تجربه هاي ما را مسدود مي كرد!--- از خويشتن آيه آورديم!

دوستداران تجربه، آيه هاي ما را از هم گسيختند،...

آنچه آزمودني است، حقيقت ژنده است --- نه پندار مجلل و تزيين شده، كه فقط آينه هاي كدر، با آن همخوابگي مي كنند!!".

آ. ائلیار، ایران ممالیکی محروسه سینده فارس ایستعمارچیلیق مقوله سی نی آیری سئچکیلیک دئیه یوزماق اوچون یازار:

"علت های اعمال تبعیض همه جانبه در ایران- از سوی حکومتها- از زمان رضاخان تاکنون:
1- ترس از نابودی فرمانروایی؛ 2- ترس از تمامیت ارضی؛ 3- خصلت توتالیتری، ناسیونالیستی افراطی، و فاشیستی- راسیستی گروه حاکمان؛ 4- بهره کشی لایه اجتماعی بالای جامعه"[xi].

اوسته "آ. ائلیار" ایشاره ائتدیگی "حاکیمیتچیلیگی الدن وئرمک قورخوسو" تمامیتچیلیگین خطره دوشمک قورخوسو"، "تمامیتچیلیک داورانیشلاری" و "فاشیستلیک و راسیستلیک داورانیشلاری" هانکی دیل و مدنیت اساسیندا حیاتا کئچر دئیه دوشوندوکده گئنه ده "فارس دیل و مدنیت هئژمونلوغو، تمامیتچیلیگی، باشقا ائتنوسلاری فارس ایستعمارینا تابع توتماق و اونلاری فارسلاتماق و راسیستلیک مسئله لری" اورتایا چیخار. دئمک، بو سایدیقلاریمیز بیر بیر ایچ ایستعمار حاکیمیتلری نین ایچ ماهیتینی داشییان مقاملار ساییلار. "آ. ائلیار" اوسته کی مقاملاری سیرالادیقدان سونرا بو مقاملاری ایضاح ائتمک اوچون یازار:

" همه این مسایل را میتوان با توجه به مقوله «دولت و حاکمیت» و خصلتهای خاص و عام آن - و اعمال دیکتاتوری و تبعیض به روشنی توضیح داد و هیچ نیازی به چنان تزهایی نیست.
نباید فراموش کرد که به قول آن فیلسوف یونانی:« در یک رود خانه تنها یکبار میتوان شنا کرد»"[xii]. 

اوسته گؤروندوگو کیمی دیل و مدنیت چاغیندا یاشادیغیمیز اوچون "آ. ائلیار" ایمضاسی ایله وئریلمیش ایضاحلار دا عوامفریبلیک ساییلار. دئمک، مسئله یالنیز هر هانکی بیر شخصین حاکیمیت ائتمه سی (فرمانروایی) دئییل، دوشونجه و مفکوره اولاراق هانکی دیل و مدنیتین حاکیم کسیلمه سی (تمامیت ارضی) حاکیم تورپاقلارین باشقا دیل و مدنیتلرین اتگی و تأثیر داییره لرینه دوشمک ایسته نیلمدیگی، او تورپاقلارین فارس تمامیتچیلیگی (خصلت توتالیتر) و انحصاریندان قیراقدا قالماقماق آرزوسو و اونلارین فارس اریتمک سیاستینه تابع توتولماسی (فاشیستلیک و راسیستلیک داورانیشلار) منظور اولونار. بونلار دا اؤزلوگونده ایچ ایستعمار حاکیمیتلری نین هر هانکی بیر دیل و مدنیت اساسیندا حیاتا کئچیرمک ایستدیگی مقاملار ساییلار. عوام دیلی ایله دئمک دوزگونسه،  "آ. ائلیار" فارس ایستعمارچیلیق یوکونو دالینا آلاراق فارس ایستعمارچیلیغینی دانماغا چالیشارکن یازار:

"حکومتی که رفتارش مثل استعمارگر است هیچ دلیلی ندارد که همان استعمار باشد. نه این حکومتها در ایران خودی هستند و از درون جامعه برخاسته اند و توسط خارجیها برایمان دولت سازی شده اند. و رفتار مستعمره مانند را با مناطق ملیتها دارند. که در تبعیض همه جانبه مشاهده میکنیم. من استفاده از مقوله حکومت تبعیضگر را که شامل همه انواع تبعیض در عرصه های مختلف میشود بکار میگیرم"[xiii].

اوسته گؤروندوگو کیمی ماتئریالیست و مادی فلسفه قونولارینا آغیرلیق وئرمیش ذاتلار دیل و مدنیت مقوله لرینی غیر مادی دئیه لمس ائده بیلمدیکلری اوچون اؤزلری مظلوم توپلوملارا منسوب اولسالار بیله، بونلارین چوخو هر هانکی دیل و مدنیت اساسیندا اداره اولونموش و بنده چکیلمیش ائتنیک و میللی توپلوملارین چکدیکلری آغری و اذیتی بیله درک ائده بیلمزلر. ائله بو اساسدا دا مارکس و مارکسیستلر ایچ ایستعمار دئیه بیر ایضاح اورتایا قویمامیش دئیه حاکیمیتچیلیک آچیسیندان ایچ ایستعمار مقوله سینی قاوراماقدان و درک ائتمکدن عاجیز گؤرونرلر.  "آ. ائلیار" ایچ ایستمار مقوله سیبنی دانماغا چالیشارکن یازار:

"نظری که ملت فارسی زبان را استعمارگر میداند هنوز شناختی از مردم و حکومت و استعمار ندارد"[xiv].

"آ. ائلیار" ذات عالی نین اوسته یئریتدیگی نظره اساسن "انگلیس ایستعمارچیلیغی" دئدیکده انگلیس حکومتی و بو حکومت طرفیندن اویقولانمیش سیاست دئییل، انگلیس خالقی منظور اولونارمیش!!. بئله بیر گؤروش هانکی دلی یوخسا دلیلر طرفیندن حیاتا کئچر مسئله سینی "آ. ائلیار" اوخوجولارا ایضاح ائتمه لیدیر. دئمک، ایستعمارچیلیق مقوله سی حاکیمیتچیلیگین گؤبود بیچیمی اولدوغو اوچون بو مسئله ایستر هر هانکی خاریجی، ایسترسه ده داخیلی حاکیمیت طرفیندن باشقا میللی و مدنی توپلوملارا اویقولانمیش بیر سیاست و مادیات داورانیشی ساییلار. ایستعمار مقوله سینی عادی انسانلارا نسبت وئریلمیش کیمی قمله آلماق مسئله نین حلل یولو دئییل، بو مسئله نی میللی، مدنی و سیاستی توپلوملارین دیققتیندن یاییندیرماغا آتیلمیش آددیم ساییلار. "آ. ائلیار" فارس حاکیمیتی نین ایران ممالیکی محروسه سی اوزه اعمال ائتدیگی ایچ ایستعمارچیلیغی ایله فرانسه ایستعمارچیلیغینی توتوشدوراراق (مقایسه ائده رک) یازیر:

"عمل حکومت ایران تقریبا شبیه عمل فرانسه در الجزایر است. ولی این دو عمل علت متفاوت دارند و عامل شان نیز یکی و برابر نیست.و ماهیتها ها هم فرق دارند"[xv].

اوسته گؤروندوگو کیمی "آ. ائلیار" دیله گتیرمزسه ده، گیزلتمگه چالیشدیغی "ایرانیت" مقوله سی حضرت عالی نین قولتوغوندان ائشیگه پیرتلامیش گؤرونر. دئمک، "آ. ائلیار"لارین نظرلرینه اساسن ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللی توپلوملار ایران وطنداشی قلمه آلیندیقلاری و آز دا اولسا شخص اولاراق انسانلار ایران آدینا قورولموش فارس ایداره چیلیک سیستیمی و تشکیلاتلاری سیرالاریندا یئر آلدیقلاری و یئر آلماغا چالیشدیقلاری اوچون فارس اولمایان توپلوملار فارس ایستعمارچیلیق حاکیمیتی نین قوربانی دئییل، یالنیز آیری سئچکیلیگه (تبعیض) معروض قالارلار.

اوسته گؤروندوگو کیمی بیر بیلینجلی و شعورلو ذات اولاراق "آ. ائلیار" مسئله نین هانکی آشامادا یئر آلدیغینی درک ائتمیش دئییل. دئمک، فرانسه حاکیمیتی تئکنیک و صنعت واسیطه سی ایله فرانسه دیل و مدنیتینی آفریقایا یئدیره رک، اونلارین ذهنی، فیزیکی گوجلرینی، یئر آلتی و یئر اوستو قانیاقلارینی فرانسه دیل و مدنیت حاکیمیتچیلیگی نین انحصارینا و خدمتینه آلارکن ایران وطنداشی آدینا فارس دیل و مدنیتینی اساس گؤتورموش فارس حاکیمیتی بیر وطنداش دئیه فارسلیغا منسوب اولمایان توپلوملارین (تورک، عرب، کورد، لور، بلوچ، تورکمن و .... باشقالاری نین) دیل و مدنیتلرینی کؤلگه ده بوراخاراق، اونلارین دیل و مدنیتلرینی یاساق ائتمکله اونلارا فارس تاریخی و میللی کیملیگی آشیلاماق و اونلاری فارسلیقدا اریتمکله هئچ ده ایستعمارچیلیق آچیسیندان فرانسه ایستعمارچیلیغیندان گئری قالماز. دئمک، فارسلیق اساسیندا قورولموش حاکیمیت ده فارس اولمایان توپلوملارین، ذهنی، فیزیکی گوجلرینی اؤز خدمتینه آلاراق اونلارین یئر آلتی و یئر اوستو قایناقلارینی فارسلیغین خدمتینه آلار. بئلنچی مقاملاری درک ائتمه مک، انسانین هر هانکی بیر میللی توپلوما منسوب اولوب اولمادیغینا باخمایاراق، دیل، مدنیت و تاریخ بیلینجیندن یوخسول اولدوغونون گؤسترگه سی ساییلمالیدیر. "آ. ائلیار" ایچ ایستعمار مقوله سینی دانماق اوچون لنیندن فاکت گتیرمگه چالیشار، اوخویوروق:

" لنین در روسیه تزاری، خرابی وضع اوکرایین را مثل مستعمره میدید ولی برای توضیح و ضع روسیه و حکومت تزار ، کتاب «دولت و انقلاب» را نوشت و نه « استعمار و مستعمره» را"[xvi].

اوسته گؤروندوگو کیمی "آ. ائلیار" دوشونجه و فیکیر باخیمیندان ویلامیر ایلیچ لنین نین هانکی دیل و مدنیته باغلی اولدوغونو درک ائتمیش دئییل. یئری گلمیشکن دئییلمه لیدیر: لنین چارلیق حاکیمیتینه قارشین 1918 اینجی ایل قوزئی آذربایجان جمهوریتی نین یارانماسینی و روسیه ترکیبیندن آیریلماسینی آلقیشلاماسینا باخمایاراق 1920 اینجی ایل آذربایجان جموریتی نین روسیه بولشویکلری و روسیه قیزیل اوردوسو طرفیندن اشغال اولماسینی و باکی نفتی نین اله کئچیریلمه سینی کمونیستلیگین بیر ظفری کیمی قلمه آلمیش. لنین مارت آیی نین اون یئدیسی، 1920 اینجی ایل قافقازدا N. K. Smilka və K. K. Orconikidze باشچیلیغی ایله ایداره اولونموش نیظامی کمیته یه گؤندردیگی تئلگرافدا باکییا سالدیریق و حمله ائدیلمه سینه داییر یازمیش: "باکی شهرینه سالدیریق و اونون ایشغالی بیزیم اوچون اولدوقجا اؤنملیدیر. بوتون چابا و چالیشمالار باکی نین ایشغالی اوچون صرف اولونمالیدیر". بئله لیکله روسیه قیزیل اوردوسونون دؤردونجو بؤلوگو آپریل آیی نین ییرمی یئدی سینده، 1920 اینجی ایل آذربایجان جمهوریتینه سالدیریق و هوجوم دوزنله یه رک روسیه بولشویک حاکیمیتی لنین باشچیلیغی ایله آذربایجان جمهوریتی نی بیر داها یئتمیش ایل روسیه ایستعمارچیلیغی نین ترکیب حیصصه سی ائتمیش[xvii]. دئمک، روسیه ایستعمار یانچیسی ساییلان ولادیمیر ایلیچ لنینلردن حاکیمیتچیلیک آچیسیندان ایچ ایستعمار دوغرولتوسوندا آثار یازیب یاراتمانی اومماق و روسیه ایستعمارچیلیغینا معروض قالمیش میللتلر، او جمله دن اوکراینایا اوچون معجزه گؤزلمک ساغلام دوشونجه و فیکیر یئریتمکدن اوزاق گؤرونر دئیه دوشونمه لی ییک.

قایناق و اتک یازیلار