احسان هوشمند آدلی ذات پان ایرانیست و فارس مدنیت راسیستلیگینی تمثیل ائدن بیریسی ساییلار

مسلمانلارین دین اینانجلارینا اساسن عرزائیل جان باغیشلایان دئییل، یالنیز جان آلان بیر وارساییم  موجود آدلانار دئیه مسئله نی اورتایا قویارساق، فارس ایستعمارچیلیغی، مدنیت راسیستلیگی و تمامیتچیلیگینی اساس گؤتورموش بیریسیندن ده دیل و مدنیت آراشدیرماجیسی اولماز و منیمسه مدیگی دیل و مدنیت صاحابلارینا یاشاما حاققی تانیماز دئیه، ایستر فارس ایمپراتورلوغونون رسمی[1] و ایسترسه ده مخالیفت تریبونلاریندا کیملرین، دیل و مدنیت آراشدیرماچیسی دئیه تقدیم اولماسینا  جاواب تاپماق داها دا راحات اولار. بو باخیمدان فارس مخالیف محفللری سیته لرینده "محقق مسائل قومی" دئیه حاللانمیش ایستعمارچی ایرانشهر محفلینه عضو اولان احسان هوشمند[2]  آدلی ذات دیققت چکیجی گؤرونر[3].  بو ذات بیر پان ایرانیبست و فارس مدنیت راسیستی اولاراق میللیتلر مسئله سینی دانماق آچیسیندان فارس اوپوزیسیون و حاکیمیت تشکیلاتلارینا دا دوشونجه و فیکیر یونتادیغی نین یانی سیرا فارس سازمان امنیت تشکلاتی دا بو شخصین میللیتلری تحمیق ائدیجی دوشونجه لریندن فایدالانماغا چالیشار[4].  یئری گلمیشکن احسان هوشمند آدلی موجودون نئجه دوشونجه لی بیر شخص اولدوغونو بو ذاتین اؤز یازیلارینی گؤتور، قوی ائتمکله تانیمیش اولاق، اوخویوروق:

"ما در ایران قومی به نام قوم فارس نداریم و زبان فارسی، نمادی از تعامل تاریخی ایرانیان و زبان همه‌ی قوم‌های ایرانی است نه زبان یک قوم به نام فارس"[5].

اوسته گؤروندوگو کیمی فارس ایستعمار قووه لری و مدنیت راسیستلری فارس دیل و مدنیتی نین داشیجیسی اولان فارس میللی توپلومونو  تعریفلمزکن بیر عوامفریب اولاراق فارسلیغی "ایرانیت" مقوله سینه بورومگه چالیشارلار. بئله لیکه ایرانیت آنلاییشی فارسلیغی تمثیل ائدرکن فارس اولمایان میللی توپلوملار "قوم و اقوام ایرانی" دئیه فارسلیق یوخسا ایرانیت باشلیغی آلتیندا یوخلوغا محکوم ساییلار. احسان هوشمند میللیتلر مسئله سینی دانماغا چالیشارکن فارس ایسلام جمهوریتی حاکیمیتی نین آنایاساسینداکی اون بئشینجی بوغوما (بنده) سؤیکه نه رک یازیر:

"در روز بررسی این پیش‌نویس تنها یک نماینده یعنی دکتر خالاتیان، نماینده ارامنه در مجلس خبرگان قانون اساسی به عنوان مخالف اعتراض کرد. خالاتیان بیان کرد که در این اصل به زبان اقلیت‌های مذهبی یعنی ارامنه، آشوریان و کلدانی‌ها بی‌توجهی شده است. در جلسه بررسی اصل 21 شهید آیت‌الله بهشتی از خالاتیان می‌خواهد دلیل اعتراض خود را بیان کند، «دکتر بهشتی: آقای دکتر خالاتیان اگر مخالف هستید، می‌توانید صحبت بکنید. خالاتیان: ارامنه که جا و محل مشخص ندارند و در اینجا جایی برای زبان و خط اقلیت‌های مذهبی مشخص نشده است...». پس از سخنان آقای دکتر خالاتیان، نایب رئیس جلسه یعنی دکتر بهشتی برای برطرف کردن ابهام و برآوردن تقاضای نمایندگان اقلیت‌های مذهبی، پیشنهاد می‌کند با اضافه کردن مفهوم و واژه «قومی» به پیش‌نویس اصل 21 (اصل 15 بعدی) رفع مشکل شود. پس بکارگیری مفهوم قومی در اصل 21 (15 بعدی) برای آموزش ادبیات مشخصاً برای اقلیت‌های دینی ارمنی، کلدانی، آشوری و کلیمی است و ربطی به موضوع اقوام ایرانی یا زبان‌های کردی، اورامی، لکی، کلهری، آذری، قشقایی، تالشی، لری بختیاری، لری لرستانی، بلوچی سرحدی، بلوچی مکرانی، عربی و غیره ندارد؛ چرا که برای این گروه‌ها از عبارات «زبان‌های محلی» استفاده شده بود و صرفاً به دلیل درخواست نماینده ارامنه است که با توجه به نداشتن محل و مکانی به نام ارمنی یا آشوری‌ها در ایران (همچون مثلاً آشورستان و غیره) واژه «قومی» به اصل 21 اضافه شد". پاسخ آقای دکتر بهشتی چنین بود، «نایب رئیس (بهشتی): آقا می‌گویند ارامنه محل مشخصی ندارند و حال آن که زبانی دارند و می‌خواهند یک مجله‌ای را به زبان ارمنی منتشر کنند. بنابراین اگر ما "قومی" را اضافه کنیم، تکمیل می‌شود و چیزی هم کم نمی‌شود.».... امروز در ایران ده‌ها مدرسه برای آموزش هموطنان ارمنی، کلیمی، آشوری و کلدانی در حال فعالیت هستند. در این مدارس برای اجرایی شدن این بخش از قانون اساسی یعنی آموزش زبان‌های قومی اقدامات کاملی صورت گرفته است. پس می‌توان نتیجه گرفت که زبان‌های قومی، آنگونه که مراد قانون‌نویسان بوده (و نه آنگونه که مقصود جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی در تعریف این مفهوم یعنی قوم و اقوام ایرانی است) در ایران اجرایی شده است. بنابراین به روشنی مشخص است که سال‌هاست آموزش زبان‌های قومی در ایران اجرایی شده است و مجریان دولتی باید در خصوص آموزش زبان‌های محلی گام‌های مطالعاتی و پژوهشی اولیه را بردارند.[6].

بئله لیکله احسان هوشمند فارس ایسلام جمهوریتی نین آنایاساسینداکی دیل و مدنیتلر اوزره اکلنمیش بوغوم و بندلری ماهیتجه سیله رک جمهوری ایسلامی چرچیوه سینده اؤز دیل مدنیتلری ایله مشغول اولماق ایستگنلری قارا نوخود دالیسیجا گؤندرمگه چالیشار. فارس جمهور باشقانی روحانی و اونون کؤمکچیسی، علی یونسی نین فارس اولمایان دیللرین یازیب اوخونماسی اوزره ده احسان هوشمند مهرنامه ژورنالیندا اوزون اوزادی بیر دانیشیق ائتمیش. بو دانیشیق وزارت اطلاعات طرفیندن ایداره اولونموش "پایگاه تحلیلی آذریها" اینئترنئت سیته سینده اؤز عکسینی تاپمیش[7]. بو اساسدا کریم جعفری آدلی بیر شخص احسان هوشمند ایله "ایرانیت" باشلیغی آلتیندا مختلیف دئییملری ایضاح ائتمگه چالیشمیش، یئری گلمیشکن احسان هوشمند آدلی فارس ایستعمار یانچیسی و مدنیت راسیستی نین گؤروشلرینی گؤتور قوی ائتمگه چالیشاق:

"کریم جعفری: -  (قومیت) در جامعه ما چطور؟ چگونه تعریفی از آن داریم؟ ‌

احسان هوشمند "... ما هیچ‌وقت در ایران درگیری و نزاع بین گروه‌های مختلف اجتماعی را مشاهده نکرده‌ایم. البته اعتراض‌ها به دولت، اعتراض به حاکمیت بوده است، اما درگیری بین قوم‌ها در ابعاد وسیع و یا نسل‌کشی قومی – آن‌چنان که در اروپای غربی یا بالکان و یا سایر نقاط جهان نمونه‌های آن ‌را دیده‌ایم – در ایران نداشته‌ایم. در هیچ دوره‌ی تاریخی نه تنها نمی‌توان از درگیری میان قوم‌های ایرانی سخن گفت، بلکه نشانه‌هایی از پیوستگی عمیق اجتماعی میان همه‌ی ایرانیان و قوم‌های ایرانی، هم توسط محققان بی‌طرف و پژوهش‌های میدانی متعدد نشان داده شده است و هم در یک مطالعه‌ی عادی قابل مشاهده و بررسی است. ... بر خلا‌ف این فاصله‌ای که در غرب میان سیاه و سفید وجود دارد – که خود را در قالب نژادپرستی و به صورت یک تراژدی نشان می‌دهد – در جامعه‌ی ایران، میان گروه‌های اجتماعی نه‌تنها فاصله‌ای نیست، بلکه ازدواج میان فلا‌ن شهروند سنندجی با فلا‌ن شهروند همدانی یا کرمانی یا شیرازی یا آذری با اصفهانی نه‌تنها با مانعی روبه‌رو نیست بلکه بسیار هم مورد استقبال قرار می‌گیرد. هیچ‌گونه محدودیت اجتماعی و فرهنگی در این خصوص تا به حال در هیچ نوع کار پژوهشی، به‌‌رغم تنوع کار‌هایی که در این حوزه صورت گرفته است، گزارش نشده است. هم‌چنین یک نکته‌ی حائز اهمیت، در این‌جا، آداب و سنن و رسوم و به‌علا‌وه مناسک و استوره‌هاست. نوروز برای همه‌ی ایرانیان عزیز است، حتا برای آن بخش‌هایی که از ایران جدا شده‌اند مانند مناطق کردنشین ترکیه و عراق، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان و جمهوری آذربایجان"[8].

اوسته احسان هوشمند آدلی فارس مدنیت راسیستلیگینی قبول ائتمیش ذاتین ائتدیگی تانیم و تعریف یالنیز بیلیم اوجاقلاریندا دئییل، هئچ بیر ساوادسیز عطیرچی و عطار دوکانیندا دا تاپیلماز بیر تعریف ساییلار. دئمک، "میللیت" و "قومیت" دئییملری نین تانیم و تعریفی انسانلار آراسیندا اولان شخصی ایلیشگیلر دئییل، بیر ائتنیک توپلوم اولاراق هانکی دیل و مدنیت صاحابی اولدوقلاری، هانکی گلنک و گؤره نک داشیدیقلاری و اؤزلرینی نئجه باشقا توپلوملاردان آییرد ائتمه لری نین ایضاحی ایله بو سورقولار اؤز جاوابینی تاپمالیدیر.

"نوروز" مسئله سی مطرح اولدوقدا بو سؤزجوک (کلمه) بوگون فارسچا گؤرونسه ده، "نوروز" سؤزجوگو قورولوش و "فونئم" باخیمیندان فارسچا بیر کلمه دئییل، ایچه ریک (محتوا) باخیمیندان هر هانکی بیر دیلدن اولدوغو کیمی فارسچایا داشینمیش بیر مدنی کلمه (Kulturwort) ساییلار. دئمک، فارس دیلی نین صفت و موصوف قورولوشونا اساسن فارسچادا صفت آددان اؤنجه ایشلنمدیگی اوچون "روز نو" کلمه سی بیتیشیک "نوروز" یازیلماسینا باخمایاراق هر هانکی بیر دیلدن صفت و موصوف "یئنی گون (نو روز)"  دئیه فارسچایا چئویریلمیش (ترجومه اولونموش) بیر "غلط رایج (رایج)" ساییلار. بو ایشلک (رایج) غلط کلمه نین فارسچادا یئرینه اوتورماسی "نو روز" بایرامی نین تاریخی باخیمدان "ایرانیت" و "فارسلیق" ایله ایلگی و ایلیشگیده اولمادیغینی و یالنیز چئویرمه و ترجومه یولو ایله "ایران دیل قوروپو" آد وئریلمیش خالقلارا باشقا حاکیم خالق و حاکیملر طرفیندن تحمیل اولدوغونو سرگیله میش مقام ساییلار. دئمک، "یئنگی گون و یئنی گون" یوخسا "نو روز" دئیمینی بیلینجلی اولاراق "ایرانیت" باشلیغی آلتیندا فارسلیغا نسبت وئرمگه چالیشان اصلینده اؤز مدنی اولدوغونو دئییل، هر هانکی بیر مدنیتدن آلینمیش گلنک و گؤره نکلری فارسلیغا چیخماقلا "مدنیت اوغروسو" اولدوغونو دا سرگیلمیش اولار.‌ دئمک، سؤز قورولوشو باخیمیندان فارسچا دا اولان سیمرغ (سی مرغ) ایله نوروز (نو روز) کلمه لری آراسیندا قئرامئر بنزرلیگی تاپماغا  چالیشانلار "سای" ایله "صفت" آنلاییشینی دا درک ائتمیش دئییللر. احسان هوشمند بو یانلیش یوروملار اساسیندا بیر جغرافی بؤلگه اورتایا قویدوقدان سونرا کریم جعفری اوندان سوروشار:

"کریم جعفری: - به آن حوزه‌ی فرهنگی ایران می‌گویند؟

احسان هوشمند: - دقیقاً. حوزه‌ی تمدن ایران یا فرهنگ ایرانی است که مرزهایی فراتر از مرز‌های امروزی ایران دارد؛ نشان می‌دهد که اولا‌ً استوره‌ها مشترک است. چون در تعریف قوم‌ها در غرب، گاه بر استوره‌ی مشترک بین یک گروه قومی تأکید می‌شود. شما نگاه کنید بین استوره‌های شهروندان کُرد آذربایجان غربی یا حتا ساکن جنوب ترکیه با استوره‌ی مردم تهران و همدان چه تفاوتی هست؟ کاوه، فریدون، رستم، آرش، استوره‌ی آفرینش و امثال آن.از طرف دیگر، خودِ مناسک و آداب و سنن و رسوم و ذهنیات و خلقیات ایرانی‌ها هم بسیار مشترک است. در نتیجه در این بستر، تعریف قوم‌های ایرانی میسّر می‌شود. کرد‌های ترکیه چند دهه مبارزه کردند که نوروز به رسمیت شناخته شود. در حالی که نوروز در حوزه‌ی تمدّن ایرانی نمادی از هم‌زیستی تاریخی ایرانیان است؛ به گواهی مطالعات عمیق پژوهش‌گران گوناگون آمریکایی و اروپایی، نوروز نمادی از فرهنگ ایرانی است"[9]. ‌

اوسته ایشاره اولوندوغو کیمی "نو روز (یئنی گون)" دئیمی ایران دیل قوروپو آدینی داشییان خالقلارا خاریجدن تحمیل اولدوغو و بو "یئنی گون (روز نو)"-و قوتلاماق مسئله سی ده ایستر اورتا آسیاداکی و ایسترسه ده تاریخی ایران ممالیکی محروسه سینه حاکیم کسیلمیش تورک خالقلاری آراسیندا اورتاق ساییلدیغی اوچون بو بایرام "ایرانیت" آدینی یئدک چکمگه چالیشان دیل و مدنیت صاحابلارینا تورکلر طرفیندن تاریخ سورجینده تحمیل اولموش بیر "طبیعت بایرامی" آدی ساییلار. بو طبیعت بایرامی داها آرتیق مال و حئیوان ساخلاماق ایله مشغول اولان و بایراما بیر آی قالا گون سایماغی اؤزلری اوچون بیر گلنک و گؤره نک حئساب ائدن تورک خالقلارینا اؤزگو و خاص بیر گون ساییلار. بیلیندیگی کیمی ایرانداکی تقویم ساییمی دا اوغوز تورکلریندن اولان سلطان جلال الدین ملک شاه بن سلجوق طرفیندن قبول اولونموش و گونوموزه گلمیش بیر تقویم ساییلار.  دئمک، فارس دیلی دیوان دیلی اولدوغو و بو آد (یئنی گون) غلط رایج دئیه فارسچایا "نو روز" دئیه چئویریلدیگی اوچون "نوروز" کلمه سی بیچیمینه دوشموش بیر آد ساییلار. بئله لیک ایله ده حوزه و چنبره قورماغا چالیشان ایستعمار مقصدلی آراشدیرماجیلار، دوز یئییب دوز قابینا ایشمک دئییل، بو بایرامین ایلک اولاراق هانکی اویقارلیغا (مدنیته) عایید اولماسینی اؤیرنمه لی و قونشو خالقلارا دا انسان گؤزو ایله یاناشمالیدیرلار.  دئمک، مدنیت دئدیکده انسان توپلولوقلاری نظره آلیندیغی و بایرام دا مدنیتین بیر پارچاسی ساییلدیغی اوچون بو بایرامین هانکی ائتنیک طرفیندن اورتایا آتیلدیغی و هانکی مدنیتلرده ایز بوراخدیغینی دوغرو و دوزگون وورقولاماق لازیم  ساییلار.

 "کریم جعفری: (نوروز) متعلق به هیچ قومی هم نیست، متعلق به همه است؟ 

احسان هوشمند: بله. کرد، بلوچ، لر، ترکمن، ارمنی و آذری و… همه‌ی ایرانی‌ها. با این مقدمه، نکته‌ی دوم را هم بیان کنم و بعد به تعریف بپردازیم. عده‌ای ایران را صرفاً محل سکونت گروه‌های قومی می‌دانند. در حالی‌که این‌گونه نیست. ما در ایران کرد داریم، عرب داریم، آذری داریم، بلوچ داریم. اما لزوماً مردم سمنان را در هیچ‌کدام از این قوم‌ها نمی‌توان جا داد. مردم شیراز، مردم بوشهر، مردم هرمزگان را. این‌ها ممکن است که خودشان را شیرازی، بوشهری و یا هرمزگانی بشناسند، ولی به عنوان این‌که مثلاً‌ فرض کنید قومی به نام قوم فارس در ایران هست محل تردید است و این هم از آن خطاهایی است که برخی از کسانی که درگیر مطالعات قومی هستند، متأسفانه، به آن توجه نکرده‌اند. ما در ایران قومی به نام قوم فارس نداریم و زبان فارسی، نمادی از تعامل تاریخی ایرانیان و زبان همه‌ی قوم‌های ایرانی است نه زبان یک قوم به نام فارس"[10].‌ ‌

اوسته گؤروندوگو کیمی احسان هوشمند هر هانکی بیر شهرین یئرلیلری ایله ائتنیک فارس مسئله نی چئینر توپور ائده رک سفسطه ائتمگه، بئله لیکله ده دوغرو و دوزگون مسئله یه آچیقلیق گتیرمکدن قاچینماغا چالیشار. دئمک، هر هانکی بیر شهرده موختلیف ائتنیکلره منسوب اولان انسانلارین یاشامالارینا باخمایاراق بو مسئله اونلارین ایستر بیر ائتنیک توپلوم و ایسترسه ده بیر شخص اولاراق ائتنیک منسوبیتلرینه کؤلگه سالابیلمز. فارس منسوبیتی اولان شخصلر ده دیل و مدنیت باخیمیندان فارس ساییلار. انسانلارین یاشادیقلاری یئر ایله ائتنیک منسوبیتلری نین هر هانکی بیر ایلگی و ایلیشگیسی اولمادیغینا باخمایاراق بو یئرلر ده انسانلارین یاشامالاری اوچون اولدوقجا اؤنملی و اهمیتلی ساییلار. اوندان یانا دا بوگون بندرعباسداکی آذربایجانلی بیر تورکو، آذربایجان میللی حرکتی اؤزونه دوشوندورمه سینه باخمایاراق آذربایجان میللی حرکتی بندرعباس اوزره میللی توپراق ایددعاسیندا بولونابیلمز. دئمک، وطن آنلاییشی بیرئی و فردی بیر شخص آنلاییشی دئییل، ائتنیک و میللی توپلوملاری ایچرمیش بیر میللی توپلوم آنلاییشی ساییلار.

"کریم جعفری:  تغییر نام تاریخی اران و شمال ارس به آذربایجان؟ ‌

احسان هوشمند: به تدریج این جریان به خان‌نشین‌های باکو و گنجه و نخجوان و… که بعدها خودشان را به نام جمهوری آذربایجان می‌خوانند، کشیده می‌شود. بر خلا‌ف نام تاریخی و قدیمی این سرزمین که اران خوانده می‌شد. کما این‌که نباید نقش ترک‌های جوان عثمانی را در این نام‌گذاری نادیده گرفت"[11]. ‌

 اوسته گؤروندوگو کیمی فارس مدنیت راسیستی احسان هوشمند بیر چوخ فارس ایستعمار یانچیلاریندان فرقلی اولاراق ائله بیل "قوزئی آذربایجان تورپاقلاری" ایلک اولاراق "آران" آدلانمیش، سونرا باکو، گنجه و نخجوان و باشقا خانلیقلارین اورتایا چیخماقلاری ایله بو آد تاریخین چؤبلوگونه آتیلاراق آذربایجان خانلیقلاری نین آدی آغیرلیق قازانماغا باشلامیشلار. فارس ایستعمار یانچیلاری و فارس مدنیت راسیستلری نین بو یالان ایددعالاری نین ترسینه اولاراق سامانیلر درباریندا وزیر اولموش محمد بلعمی دن آذربایجان سرحدلرینی نسبی ده اولسا، آشاغیداکی بیچیمده اورتایا قویار:

"اوّل حد از همدان در گیرند تا به ابهر و زنگان بیرون شوند و آخرش به دربند خزران و بدین میانه اندر هرچه شهرها است، همه را آذربایگان خوانند، و به تازی باب گویند و آن همه راهها ابواب گویند. و راهها است به آخر آذربایگان که از آنجا به بلاد خزر شوند، گروهی بر خشک و گروهی از دریا، که از هر راهی در بند خوانند و به تازی باب گویند. و دیگر راهی است بدان میان اندر و شهری هست بزرگ خزر خوانند و آنجا بازرگانیها کنند...."[12]

"کریم جعفری:  این تحوّل در زمان استالین بود؟ ‌

احسان هوشمند: قبل از استالین است. اعلا‌م جمهوری آذربایجان که عملاً جفای تاریخی هم به اهالی آران صورت می‌گیرد؛ چون آن‌ها را از هویّت دیرینه‌شان جدا می‌کند و نام تازه‌ای، که قبلاً فقط مربوط به تبریز و مناطقِ آذری ایران و جنوب ارس بوده است، برای خودشان برمی‌گزینند که البته با ادعاهای الحاق‌گرایانه‌ی بعدی همراه می‌شود. اگر خاطرات رسول‌زاده را نگاه کنید، در پایان حاضر بودند با فشاری که نخبگان ایران آوردند، این نام را پس بگیرند. البته در ایران کوتاهی‌هایی شد که وارد آن بحث نخواهیم شد. از طرف دیگر، در ویرانه‌های عثمانی وقتی که خلا‌فت عثمانی در حال احتضار است، در میان افسران جوانی از سپاه حمیدیه، که از دولت عثمانی حمایت می‌کنند، گروه‌های کرد هم هستند، به‌خصوص کردهای سنی که می‌خواهند از خلیفه‌ی اسلا‌می دفاع کنند. وقتی که این خلیفه در نبرد و در رقابت با دولت‌های اروپایی شکست می‌خورد، بر ویرانه‌های آن پان‌ترکسیم کم کم قدرت می‌گیرد"[13]. ‌

اوسته گؤروندوگو کیمی قوزئی آذربایجان توپراقلاری نین ایستیقلالیتی فارس مدنیت راسیستلری و فارس ایستعمارچیلاری نین گؤزونه بیر تیکن کیمی باتماق اوزره دیر. فارس ایستعمارچیلاری و مدنیت راسیستلری عوامفریبلیک و شیادلیقلاریندان یانا خالقین نسبی ده اولسا، ایستیقلالیتینی دونیا اجتماعیتینه بیر فاجیعه کیمی تانیتماغا و تاریخ تحریف ائتمگه چالیشارلار. یئری گلمیشکن گؤرک فارس ایستعمارچیلیغی نین دوشونجه باخیمیندان تملینی قویموش محمود افشار یزدی قؤزئی آذربایجان ایستیقلالینی نئجه قلمه آلمیش، اوخویوروق:

"وحشت ما از این پیش آمد آنقدر هم خیالی نیست: ... راست است که بین اهالی "اران" یعنی نواحی گنجه و بادکوبه که بتصنع و برای سوء قصد نام آذربایجان بر خود نهاده اند. با اهالی آذربایجان این فرق کلی هست که آذربایجانیان ایرانی الاصل و آذربایجان جزو قسمت طبیعی ایران و همیشه عضو لاینفک این مملکت بوده، بعکس قفقاز در حقیقت جزو مستعمرات ما محسوب میشده است. معهذا وقتی بنابر مغلطه کاری شد خطر مسلم و جلوگیری از آن واجب است"[14]. محمود افشار گئنه آرتیرمیش:

" ما در درجهء اوّل بهم قلمان محترم خود پیشنهاد میکنیم که در جرائد خود کلمهء آذربایجان را برای جمهوری بادکوبه استعمال نکنند، و ثانیاً از هیئت دولت میخواهیم که در این خصوص توجهی نموده و در روابط رسمی خود کلمهء “اران” یا بادکوبه را بجای آذربایجان استعمال نمایند. و عنوان تصمیم خود را میتوانند این مطلب قرار دهند که چون اشتراک نام موجب اشتباه و سوء تفاهم بود تصمیم گرفته شد که به مملکت کوچک جدید همان نام حقیقی و تاریخی آن اطلاق شود، و ثالثاً از سفارت روسیه که تصور می رود بر خلاف بعضی از همسایگان دیگر برای حرفهای حسابی گوش شنوا دارد تقاضا داریم بدولت خود پیشنهاد نماید که چون لفظ آذربایجان مختص به ایالت شمالغربی ایران است و عثمانیها با سوء نیت این اسم عاریه را به جمهوری تاتار اینطرف قفقاز داده اند، بنحوی که احساسات ایرانیان وطندوست رنجیده و قلوبشان مجروح شده است باسم حقیقی آن “اران” تبدیل نمایند. چون منفعت ما معتقدیم که منفعت ایران در آن است که قفقازیه تحت حکومت روسیه باشد و بدست دولت دیگری نیفتد….بنابراین انتظار ما از دولت شوروی در اجابت باین تقاضا شدیدتر میشود و منتظریم در اسرع اوقات از نتیجه مطلوب مطلع شویم"[15].

اوسته محمود افشار یزدی نین، ایستر فارس یایین باسین واسیطه لرینه، ایسترسه ده فارس حاکیمیتینه وئردیگی سفاریشلردن بللی اولدوغو کیمی احسان هوشمند آدلی فارس مدنیت راسیستی نین قوزئی آذربایجان توپلومونو یازیقساماق ایزلنیمی یاراتماق ایستمه سی، اونلارا اورک یاندیرماسیندان ایلری گلمیش بیر داورانما دئییل، فارس ایستعمارچیلیغینا داها آرتیق خوش خدمتلیک ائتمه سیندن ایلری گلن یاناشما ساییلار. احسان هوشمند فارس مدنیت راسیستلیگینی داها آرتیق سرگیلمک اوچون دئمیش:

"... البته این دوران، یعنی فروپاشی شوروی، برای ما فرصتی طلا‌یی بود که استفاده نشد. یک خطایی در دولت آقای ‌هاشمی شکل گرفت. به جای این‌که وقتی دولت آذربایجان اعلا‌م استقلا‌ل کرد آقایان با افتخار اعلا‌م کنند که ما اولین کشور بودیم که آذربایجان را به رسمیت شناختیم، باید با شرطی آن را به رسمیت می‌شناختیم، با این شرط که به نام تاریخی و واقعی خودش، «آران»، برگردند که این متأسفانه صورت نگرفت. ... برخی از ملیون تلا‌ش کردند، متأسفانه به جایی نرسید"[16]. ‌

دئمک، فارس ایستعمار حاکیمیتینه ماشا اولموش فارس مدنیت راسیستلری فارس ایستعمارچیلیغینا خوش خدمتلیک ائتمک ایسترکن یالنیز گونون سیاستینه اویقون خوش خدمتلیک دئییل، اوسته ایشاره اولوندوغو کیمی تاریخی فاکتلاری دا دانماغا و تحریف ائتمگه چالیشار و یئری گلدیکده فارس ایستعمار قووه لرینی "میلیون" دئیه تقدیر ائتدیکلرینی ده اونوتمازلار. فارس ایستعمارچیلیق مقوله سینی احسان هوشمند مشارکت دئیه توجیه ائدرکن دئمیش:

"مطالعه‌ای که بنده برای اولین‌بار در کشور انجام داده‌ام، نشان می‌دهد در سال ۸۲ از مجموع ۱۴۶۵ مدیر عالی، میانی و پایه‌ی آذربایجان غربی حدود ۱۲۱۷ نفر بومی هستند؛ یعنی، ۷۱/۸۳ درصد. به‌سخن دیگر، مشارکت کردهای سنی و ‌آذری‌های آذربایجان در اداره‌ی استان رشد پیدا می‌کند. در استان کرمانشاه از ۱۸۵۵ نفر مدیر عالی، میانی و پایه حدود ۱۶۰۸ نفر، یعنی ۷/۸۶ درصد، بومی هستند. به همین ترتیب در استان ایلا‌م ۳/۸۴ درصد، در استان سیستان و بلوچستان ۶/۶۵ درصد، و در استان کردستان ۸/۷۸ درصد از میان نیرو‌های بومی برگزیده می‌شوند. به عبارت دیگر، مشارکت کردهای اهل سنت و بلوچ‌های اهل سنت به شدت در ساختار میانی قدرت تقویت می‌شود. بر خلا‌ف چیزی که قوم‌گراها تأکید می‌کنند و کاملاً غلط است. شما نگاه کنید تعداد زیادی معاون، استاندار، فرمان‌دار، بخش‌دار، شهردار، مدیرکل صنایع و معادن، مدیر کل دارایی، معاونان کل اداره‌ی آموزش و پرورش، ارشاد، مدیرکل راه و ترابری، رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و سازمان آب و بسیاری از سازمان‌های مهم استانی در دست نیروهای اهل سنت یا نیروهای بومی قرار می‌گیرد. در این چند استان و تمام استان‌های کشور این اتفاق کمابیش شبیه هم است. به عبارت دیگر از ۶۰۷۶ مدیر عالی، میانی و پایه‌ی این استان‌ها ۶/۸۱ درصد مدیران بومی هستند. البته، در تشریح و روشن کردن ابعاد این تحول، کار زیادی صورت نگرفت اما در سطح کشور این اتفاق رخ نمی‌دهد. به‌سخن دیگر، ما در این دوره شاهد یک معاون رییس‌جمهور، یک وزیر یا معاون وزیرِ سنی و اهل سنت نبودیم. هر چند که قبل از آن حتا فرمان‌دار اهل سنت هم نداشتیم. یک‌دفعه اتفاق می‌افتد و اتفاق مثبتی است. باید در راستای منافع ملی و منطقه‌ای مورد استقبال جامعه‌ی روشن‌فکری و نیروهای محلی قرار می‌گرفت… ولی بر خلا‌ف این واقعیت، انعکاس‌اش در بیرون از این استان‌ها وارونه بود که مثلاً‌ در سنندج رییس آب و فاضلا‌ب هم شیعه است، در حالی‌که واقعیتِ قضیه این نبود"[17]. ‌

احسان هوشمند و اونا بنزرلر ایستعمارچی بیر سیستیمین نه اولدوغونو درک ائتمدیکلری اوچون هانکی شهرده نئچه مسئولون یئرلی اولوب اولمادیغینی گؤزه سوخماغا چالیشدیقلارینا باخمایاراق فارس ایستعمارچیلیغی "دیل و مدنیت سیستیمی" اوزرینده قورولدوغو و اویقولاندیغی (حیاتا کئچدیگی) اوچون ایستعمارچی بیر سیستیمه بویون اگمیش هر بیرکس قاچینماز اولاراق حاکیم نیظام و اینتیظاما تمکین ائتمه لی، ذهنی و عملی گوجونو ایستعمارین خدمتینه قویاراق ایستدیگی مقاما چاتابیلمه سی اوچون ده چابا گؤسترمه لیدیر. دئمک، مسئله هانکی شخصین هانکی دیل و مدنیته منسون اولماسیندا دئییل، هانکی حاکیم دیل و مدنیتین خدمتینه آلینماسیندان ایلری گلن مقام ساییلار.

"کریم جعفری:  در حوزه‌ی فرهنگ، اوضاع به چه سمت‌وسویی رفت؟ ‌

احسان هوشمند: ده‌ها نشریه‌ی قومی در آذربایجان، کردستان و… شروع به انتشار می‌کنند. صدها نشریه‌ی دانش‌جویی هم اضافه می‌شود. انتشار صدها عنوان کتاب هم هست. شبکه‌های محلی تلویزیون هم در سطح استان‌ها فعال می‌شوند. ‌

کریم جعفری:  پس به لحاظ فرهنگی هم تحولا‌ت مثبتی علی‌الظاهر رخ می‌دهد؟

 البته این حوزه، آسیب‌هایی هم داشت که باید مورد توجه باشد. ضمن این‌که در شاخص‌های اقتصادی هم البته اتفاقات مثبتی رخ می‌دهد اما این‌جا یک نگرانی جدّی بروز می‌کند. در میان اصلا‌ح‌طلبان، راهبردی جامع در سطح ملی درخصوص خرده‌فرهنگ‌های ایرانی و قوم‌‌های ایرانی به چشم نمی‌خورد. بسیار منفعلا‌نه برخورد می‌شود؛ یعنی، هیچ ایده‌ی ملی‌ای که بتواند هم مشارکت همه‌ی ایرانی‌ها را جذب کند و هم با روی‌کردها و نداهای تجزیه‌طلبانه، مرز خودش را تفکیک کند ظهور و بروز پیدا نمی‌کند؛ ایده‌ای که هم مشارکت را تقویت و هم تکلیف خودش را با تجزیه‌طلبی روشن کند. این نکته‌ی مهمی است که در گفتمان اصلا‌ح‌طلبی به سادگی از کنار آن گذشتند. راهبردِ تقویت مشارکت همراه با تعیین مرز با تجزیه‌طلبان شکل نمی‌گیرد. تازه از این بدتر، در گفتمان برخی از اصلا‌ح‌طلبان چنان مفاهیم لیبرالیستی شکل می‌گیرد و در کانون گفتمان‌شان قرار می‌گیرد که عملاً در گفتمان‌شان اثر چندانی از ایرانیّت و ایرانی بودن به چشم نمی‌آید. برخی از مدیران اصلا‌ح‌طلب که نزدیک به دولت آقای خاتمی بودند وقتی درباره‌ی ایران صحبت می‌کردند گویی نماینده‌ی سازمان ملل است که در مورد جنوب لبنان صحبت می‌کند یا در مورد دارفور دارد صحبت می‌کند. گویی ایران و ایرانیت و یا یک حداقلی از ایران‌گرایی، در گفتمان این‌ها، یک جرم نابخشودنی است. یک نوع بی‌توجهی در گفتمان برخی از اصلا‌ح‌طلبان کاملاً برجسته است و همین باعث می‌شود که در خلا‌ء آن، تجزیه‌طلبان، حاشیه‌ی امنی برای فعالیت پیدا کنند. البته نیاز به استفاده از رای این گروه هم ممکن است به چنین بی‌توجهی‌ای دامن زده باشد. این نگاه، به صورت خواسته و ناخواسته، نقش مهمی در سیاسی شدن مباحث مربوط به قوم‌‌های ایرانی داشت. استفاده‌ی ابزاری از انتخابات و به ویژه انتخابات ریاست‌جمهوری و مجلس و رای گروه‌های قومی برای منافع ملی، کارکرد‌های نامطلوب فراوانی داشت که تاکنون آسیب‌شناسی ویژه‌ای در این خصوص نشده است. در خلا‌ل فعالیت نشریات قومی و نشریات دانش‌جویی، کم‌کم به جای این‌که نگاه‌ها متوجه ایران و ایرانیت شود، نگاه‌ها متوجه جنوب ترکیه، شمال عراق، باکو و شخصیت‌های بیرون از ایران شد. این گفتمان چنان ایران را رها می‌کند و مملکت را به‌حال خودش می‌گذارد و صرفاً با یک نگرش فرصت‌طلبانه به محیط پیرامونی توجه می‌کند که دیگر متوجه نیست پی‌آمد این داستان ممکن است به‌ نزاع منجر شود. در این دوره، البته ما شاهد فعالیت ‌گروه‌های حامی تجزیه‌طلبان در گوشه‌وکنار کشور هستیم. گروه‌های قوم‌گرا از این فرصت استفاده کردند. نشریات متعدد، ارتباطات گسترده با باکو و شمال عراق، درخواست‌های متعدد از سوی گروهی اندک برای دخالت سازمان‌های بین‌المللی در مسأله‌ی قوم‌‌های ایرانی و بی‌تفاوتی نسبت به این رخ‌دادها، نبود نگاهی تاریخی به این مسأله و البته بی‌توجهی به یک راهبرد جامع موجب می‌شد که قوم‌گرایی شکل نوینی را پیدا کند. البته هنوز این گروه‌ها تمام جامعه را با خود همراه نکرده‌اند، ولی به هرحال ابعاد فعالیت‌شان دارد گسترش پیدا می‌کند"[18].

‌اوسته گؤروندوگو کیمی احسان هوشمند کیمی اؤز دیل و مدنیتلریندن آزقین دوشموشلر، فارس مدنیت راسیستلیگی نین خدمتینه آلیناراق ایران ممالیکی محروسه سینده مختلیف دیل و مدنیت صاحابلاری نین میللی کیملیک و منلیکلرینی دانماغا، اونلاری ایرانلی قوم و طایفالار دئیه کیچیک مدنیتلی آدلاندیرماغا و فارس دیل و مدنیتینده یوخ ائتمک اوچون لازیملی سفاریشلری ایستر فارس اوپوزیسیون تشکیلاتلاری و ایسترسه ده فارس حاکیمیتینه وئرمگه چالیشارلار.

‌

 قایناقلار و اتک یازیلار: