"مدیریت منازعات قومی در ایران" آدلی کتابا بیر باخیش

دیققت: آشاغیدا گؤروندوگو خریطه آذربایجان نقشه سی دئییل، تقریبی ائتنیک آذربایجان تورکلری یاشایان بؤلگه لر ساییلار. قاشقای و خوراسان و ایرانین باشقا یئرلرینده اولان آذربایجان تورکلری بو خریطه ده لحاظ اولونمامیش.

اوسته آدی کئچن کتاب فارس ایستعمارچیلیغینا توتولموش فارس اولمایان ائتنوسلاری فارسلیقدا اریدیب یوخ ائتمک اوچون سیدمحمد خاتمی[1]، حسن روحانی[2] و علی یونسی[3] نین تشویقلری ایله بیر چوخ انسانلاری اجیر ائتمک قیمتینه سیدرضا صالحی امیری بابلی[4] باشچیلیغی ایله اورتا قویولموش[5].

بو کتاب آدیندان دا بللی اولدوغو کیمی بیلیمه دایالی بیر کتاب دئییل، ائتنوقرافی آلانلاردا بیله مختلیف گؤروشلری چئینر توپور ائتمکله ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس ائتنوسونون کیم اولدوغونا و هانکی ماهیت داشیدیغینا دئیینمه-دن فارس اولمایان ائتنوسلاری، او جومله دن آذربایجان تورکلرینی، تورکمنلری، عربلری، کوردلری، بلوچلاری، لورلاری "قوم" دئیه تحریف ائدیجی گؤروشلر ایله یوزماغا چالیشمیش. اؤرنک اولاراق گونئی آذربایجاندا قیزیلباشلیق دؤنمیندن 500 ایل کئچمه سینه باخمایاراق کتابین آذربایجان بؤلومونده "قزلباشهای ساکن آذربایجان، قزلباشهای ساکن زنجان، قزلباشهای اینانلو، ایلات آذری" دئییملرینی بیر ائتنیک آد کیمی سرگیلمگه چالیشمیش[6].

بو خوشخدمتلیک کؤلگه سینده بو کتابین مسئولیتینی اوستلنمیش سیدرضا صالحی امیری ذات سیدمحمد خاتمی، حسن روحانی و علی یونسی طرفیندن تشویق و شفقت ایله قارشیلانمیش[7]. گیریش اولاراق بو کیتابا سیدمحمد خاتمی اؤز محبت مفکوره سینی اسیرگه مه میش، اوخویوروق:

"ملت ايران واقعيتي است مركب از همه اين تنوع و تكثرهايي كه تاريخ مشترك، منافع مشترك، رنج ها و شادي هاي مشترك و آرمان مشترك آنها را به هم پيوند داده است. هويت اقوام در ايران از هويت ملي جدا نبوده است و همگان در ساختن و شكل گيري هويت ايراني نقش داشته اند . تجربة تاريخي ايران نشا ن دهنده اين واقعيت بزرگ و شكوهمند است كه همه مردمان اين مرز و بوم از هر قوم و گروهي، به يك اندازه در حفظ امنيت آن در برابر تهاجمات بيگانه و دفاع از ميهن و سربلندي ايران نقش داشته اند. لذا اين تنوع نه تنها تهديدي براي امنيت ملي نبوده است، بلكه خصوصيت ايرانيِ همه اقوام و بخش هاي جامعه م ي توانسته و مي تواند يكي از مؤلفه هاي افزايش ضريب امنيتي باشد"[8].

اوسته گؤروندوگو کیمی محمد خاتمی نین میللت آنلاییشی فارس دؤلتچیلیگی اساسیندا تعریفلنمیش ائتنیک میللی توپلوم دئییل، فارس ایستعمارچی دؤلت میللتی ساییلار. بئله لیکله، دؤلت میللتی اورتاق (مشترک) دئیه، فارس حاکیمیت سیستیمی طرفیندن فارس کیملیگی، دیلی و مدنیتی (تاریخ، گله نک، گؤره نک و باشقا...) فارس اولمایان ائتنوسلارا تحمیل اولونار.  بئلنچی بیر اورتامدا هانکی اورتاق تاریخ، چیخارلار (منافع)، شادلیق، آرمان و هدفدن سؤز گئده بیلر؟ دئمک، فارس ایستعمار حاکیمیتی، فارس توپلومونو اؤز چنبره سی نین آلتینا آلاراق فارس کیملیگی اساسیندا دؤرت نالا چاپارکن، فارس اولمایان ائتنوسلار (گونئی آذربایجان تورکلری، تورکمنلر، کوردلر، لورلار، عربلر، بلوچلار و باشقالاری) اؤز دوشونجه لرینی آنا دیللرینده کاغیذ اوزره گتیرمگه، اؤز دیللرینده یازیب اوخوماغا، اؤز دیل و مدنیت لری اساسیندا ایداره اولونما حاققینا مالیک دئییللر. اوسته لیک بو ائتنوسلار اؤز دیل و مدنیتلرینه اؤزنمک ایسترکن - اوسته خاتمی ده دولاییلی و اوستو اؤرتولو ایفاده ائتدیگی کیمی – اونلار فارس ایمپراتورلوغو و ایستعمارچیلیغی اوچون بیر قورخو (تهدید) قایناغی دئیه قلمه آلینارلار. دئمک، اؤز دیل و مدنیتلریندن اوزاق دوشموشلری داها درین یوخویا دالدیرماق اوچون مختلیف دیل و مدنیتلر دئییل، فارس دیل و مدنیتی نی اساس گؤتورموش ایران قوملاری یوخسا ایران میللتی میللتی اورتایا آتیلمیش. بئله بیر ایران قوملاری (اقوام ایرانی) باشلیغی آلتیندا فارس قومی دئیه بیر آنلاییش، ایستر فارس حاکیمیتی و ایسترسه ده فارس مخالفتی طرفیندن قلمه آلینماز. دئمک، فارس ایستعمارچیلیغی حاکیم کسیلمیش توپلولارین سایینی آز گؤسترمک، اونلارین دیل و مدنیتی و تاریخینی تحریف ائتمکله یوخ قلمه آلارکن فارس حاکیمیت و مخالفتی اؤزونو موستقیل بیر میللی توپلوم دئیه تعریفلمکدن قاچینار. سیدمحمد خاتمی، حسن روحانی و علی یونسی باشچیلیغی ایله یازیلمیش 616 صحیفه لیک کتابدا بیر کلمه بیله فارس قومی یوخسا فارس ملتی دئیه، آد تاپماق اولاناقسیز و ایمکانسیز گؤرونرکن، آذربایجان تورکو و تورک یئرینه "آذری، قوم آذری، قزلباش و ایلات آذری" کلمه لری اوخوجونو گیج ائتمک مقامینا چاتار. ایسلامیت دونونا بورونموش فارس ایستعمارچیلاری نین "قیزیلباش" دئیه اورتایا آتدیغی تاریخده کی "قیزیلباشلیق" دئییمی دئییل، بونلار "فارس شاهلیغی" یئرینه "فارس/ایران شئیخلیگی"نی قویدوقلاری اوچون "شاهسون" یئرینه ده "قیزیلباش" ایفاده سینی اویقون گؤرموشلر. سیدمحمد خاتمی-دن اوخویوروق:

"توجه به روش هاي نر م افزاري، نه در جهت حذف مطالبات، بلكه براي جهت دهي آنها به گونه اي كه ضامن وحدت و امنيت ملي باشد، از مسئوليت هاي اساسي دولت ها در عصر جديد است . دولت ها براي حفظ و افزايش مشروعيت خود، انسجام جامعه ، وحدت داخل و نهايتاً حفظ امنيت ملي نيازمند بازتوليد و تقويت مستمر و عادلانه و فارغ از تبعيض هويت ملي هستند و ماهيت متغير جهان كنوني ضرورت برخورداري از نظامي منعطف و مبتني بر مرد م سالاري را بيش از پيش نمايان ساخته است. از سوي ديگر، اقوام نيز ناگزيرند براي كاهش آسيب پذيري خود در اين عرصة شالوده شكن، ضمن حفظ مؤلف ه ها و گزار ه هاي هويتي، خود را در ذيل گفتمان هويت ملي تعريف كنند و به جاي تقابل با هويت ملي، تعامل با آن را مورد اهتمام قرار دهند . از اين رو، پرهيز از هرگونه افرا ط گرايي چه در عرصه مذهب و چه قوميت و احياناً نژاد، امري ضروري است . آنان در بيان مطالبات خود بايد اصل كلي وحدت ملي را مد نظر قرار دهند"[9].

اوسته گؤروندوگو کیمی، محمد خاتمی نین اوستو اؤرتولو گؤروشلرینه اساسن فارس حاکیمیتچیلری اصطلاح طلب پوزو توتماق ایله فارس اولمایان ائتنوسلاری -یالان- وعده لر ایله فارسلیق دگیرمنینده اریتمگه جان آتمالی و فارس حاکیمیتچیلیگی نین توخونولمازلیغینی قوروماغا چالیشمالیدیرلار.  بئله لیکله فارس حاکیمیتی ایداره چیلیک باخیمیندان اؤزونو یئنیدن دوزنلمه لی (باز تولید) و سورکلی (داواملی) اؤزونو تقویت ائتمه لیدیر. فارس ایستعمارچیلیغینا تابع توتولموش ائتنوسلار ایسه فارس حاکیمیتچیلیگی نین ایستعمارچیلیغی قارشیسیندا فارس دؤلتچیلیگینه تمکین ائتمه لی و فارسلیق حاکیمیتینه قارشی دورمادان اونا بویون اگمه لیدیرلر. مؤللیف کیمی سیدرضا صالحي اميري کتابا گیریش اولاراق یازمیش:

"از قديم الايام ايران كشوري با ملتي متنوع از فرهنگ ها، شيوه هاي زيست، مذاهب و زبان هاي مختلف بوده است ؛ ملتي كه پيوندهاي عميق تاريخي، فرهنگي و مذهبي در بين اجزاي خود داشته است . اما اين كليت يكپارچه تحت تأثير عوامل مختلف داخلي و خارجي با چالش هايي مواجه شده است به گونه اي كه در طول زمان گاه وحدت و همبستگي ملي آن دچار آسيب ها و تهديداتي شده است. بنابراين مسئله حفظ، تداوم و ارتقاي همبستگي و وحدت ملي همواره به عنوان يك هدف استراتژيك مورد توجه حكومت هاي ايران بوده است ؛ مسئله اي كه همچنان اولويت خود را ح فظ كرده است"[10].

بیلیندیگی کیمی هر میللتین اؤزونه گؤره دیلی، مدنیتی، گله نک و گؤره نگی اولار. دئمک، هر هانکی بیر دؤلتین چنبره سینه آلینمیش و ایستعمارچیلیق معامیله سینه تابع توتولموش مختلیف دیل و مدنیتلری اولوشدوران توپلوملار بیر میللت دئییل، مختلیف میللیتلر و میللی توپلوملار ساییلار. مختلیف میللتلرین بیر یئرده یاشایابیلمکلری، یوخسا انسانجاسینا بیربیرلریندن آیریلمالاری دا مدنی دؤلتچیلیک آنایاساسینی اولوشدورمالیدیر. اوندان یانا دا میللی بیرلیک خطره دوشر، نه اولار دئیه، هده قورخو اورتامی یاراتمانین یئرینه میللی توپلوملارا اؤزلرینه و یاشادیقلاری مملکتده کی قونشو خالقلارا گونمه لرینه اساس یاراداجاق اورتامی یاراتماق لازیم. دئمک، ایران دؤلتی آنلاییشی ایلک بو دؤلتین اؤز وطنداشلاری ایله نئجه معامیله ائتدیگی اساسیندا ایضاح ائدیلمه لی، اؤگئی یوخسا دوغما مسئله سی اورتایا چیخدیقدا بو حاکیمیتچیلیگه دور دئمک هر بیر وطنداشین و میللی توپلوملارین انسانی بورجو و تانینمیش حاققی ساییلمالیدیر. سیدرضا صالحي اميري آرتیریر:

" ويژگي هاي فرهيخته سازي و انطباق پذيري به عنوان دو عنصر مهم منش ملي ايرانيان به آنان اين امكان را داده است كه بتوانند فرهنگ هاي مهاجر و مهاجم به اين سرزمين را هضم و دروني نموده و آن را به اقتضاي شرايط و متناسب با فرهنگ خود در آورده و به آن رنگ و بو و ماهيتي ايراني ببخشند . از همين رو است كه نظام فرهنگي و ساختار اجتماعي كشور در عين وحدت و يگانگي و برخورداري از پيوند ارگانيكي در قالب يك اجتماع فراگير و پايدار توانسته است تكثر و تنوع دروني خود را حفظ نموده و در طول قرن ها با پويايي و بالندگي استمرار يابد . حضور گروه هاي قومي كرد، بلوچ، تركمن، تالشي، آذري، لر، عرب، لك و معتقدان به اديان ديگر از جمله زرتشتيان، ارمني ها، كليميان، صا ئبي ها و صدها ايل و قبيله كوچك و بزرگ از قبيل بختياري، شاهسون، قشقايي، بويراحمد، باصري و... كه همه در زير چتر عظيم فرهنگ و هويت ملي ايراني زيستي مسالمت جويانه دارند ، مويد وحدت كثرت گونه اجتماع ملي سرزمين ايران است"[11].

اوسته گؤروندوگو کیمی ظاهیرده پیغمبر اوولادی ساییلان مؤللیف اصلینده فارس مدنیت راسیبستی ساییلار. دئمک، فارس ایستعمارچیلیغی آچیسیندان دیل و مدنیتی ایرانلی قلمه آلینان شخص و توپلوملار فارس ساییلار. فارسلیغین تربیت ائتمه سینی (فرهیخته سازی) و هر هانکی توپلومون فارسلیغا تمکین ائتمه سینی (انطباق پذیری) فارسلیق آچیسیندان اوستون قلمه آلماق ایسه فارس راسیستلیگی ساییلار. اوسته لیک فارس دیل و مدنیتی نین تاریخینه باخدیقدا بو دیل و مدنیت تورک شاهلاری آتلاری نین اوزنگیسینده بوگونکو ایران ممالیکی محروسه سینه بیر مهاجیر کیمی گلمیش و زامان آخاریندا مادیات قازانمیش. بو دوغرولتودا فارسلیق اوچون محبوب ساییلان پرویز ناتل خانلری-دن ائشیدیریک:

"زبان فارسی تنها زبانی در این کشور است که با ایل یا قوم مشخصی وارد کشور کنونی ایران نشده و مهاجر ادبی و دیوانی یعنی وارداتی از بلخ و افغانستان و آسیای شرقی (تاجیکستان) و آسیای مرکزی (سمرقند و بخارا) به کشور کنونی ما ایران است..."[12]

یئری گلمیشکن دئییلمه لیدیر: فارس دیلی ایران ممالیکی محروسه سینه ادبی مهاجیر اولاراق گلسه ده، بوگون فارس توپلومو اولوشموش و فارس اولمایان ائتنوسلار (خالقلار) اوچون فارسچا ایستعمار قونومونا (دورومونا) یوکسلمیش ایستعمار دیلی ساییلار. بئله لیکله، فارس کیملیگینی فارس اولمایان ائتنوسلار اوچون بیر میللی کیملیک دئیه فارسلیغا برائت قازاندیرماغا چالیشماق ایستعمار عامیللیندن باشقا هئچ نه اولابیلمز.  رضا صالحي اميري کتابی نین گیریشینده کبری صغرا ائتدیکدن سونرا آرتیرمیش:

" در نهايت ذكر چند نكته ضروري است: -1 مقوله قوم و قوميت داراي مفهومي عامل و جهان شمول است و حسب تعاريف پذيرفته شده از آن كليه اقوام ساكن در ايران را در بر م ي گيرد. اما در عين حال، از مجموع اقوام كرد، آذري، بلوچ، تركمن، لر، عرب و تالشي، جامعة تحليلي كه در اين كتاب مورد استفاده قرار گرفته، شامل پنج قوم كر د، بلوچ، آذري، اعراب و تركمن است"[13].

اوسته گؤروندوگو کیمی فارس ایستعمار عامیللری و مدنیت راسیستلری فارس اولمایان ائتنوسلاری "قوم" قلمه آلارکن فارسلاری اؤز دیللری ایله دئمک چاییزسه، "فارس تافته جدا بافته" دئیه، "قوم و قومیت" کاتاقوریسینه آلمایاراق فارس ایستعمارچیلیغینی باشقا ائتنوسلارا اعمال ائتمگی اؤزلری اوچون بیرینجی و سونونجو هدف دئیه قلمه آلارلار. اوسته کی گلینمیش قناعت 610 صحیفه لیک یازیدا آچیقجا اورتادادیر. دئمک، فارس ایستیراژیستلری (ایستعمارچیلاری و مدنیت راسیستلری) "مدیریت منازعات قومی" دئدیکده فارس اولمایان ائتنوسلاری فارس ائتمک اوچون هر هانکی چیخیش یولونون دوزگون اولوب اولماغدیغینی سؤز قونوسو ائدرلر. یئنیلیکده میثم بادمچی دا داها دئموکرات پوز ایله اؤزونو "ترک-فارس" مطرح ائتمک یولو ایله فارس اولمایان ائتنوسلاری فارسلیقدا اریتمک اوچون یئنی اریتمک تئزینی اورتایا قویماغا چالیشار، اوخویوروق:

"به نظر من اتخاذ رویکری برابری طلبانه به نگارش تاریخ اقلیت های قومی/ملی، نه تنها با ماندن در "چارچوب علمی" در مطالعه تاریخ هیچ منافاتی ندارد، که بلکه لازمه آن است.
.... در وضعیت کنونی ایران حس خودی نبودن و ملی گرایی (غیرفارس) را در میان قومیت های غیر فارس زبان ایران تقویت می کند. پیشنهاد جدی می کنم علاقمندی برود و در این زمینه مطالعه تجربی و میدانی بکند و ببیند که تاثیر اینگونه سخن گفتن در مورد ترکها و عربها و سایر غیر فارس زبانان، حتی به اسم علم و تاریخ و فلسفه، در کسانی که ترک زبان یا عرب زبان و ... هستند چگونه است. من تقریبا یقین دارم تاثیر منفی و بر ضد علاقه درست و روای ما به تمامیت ارضی ایران است"[14].

اوسته گؤروندوگو کیمی میثم بادمچی دا بوگونکو میللی مسئله لره چیخیش یولو اؤنرمک (تکلیف ائتمک) یئرینه میللی مسئله لری "اقلیت قومی/ملی" دئیه اونلارین تاریخده فارسلار ایله بیرگه و ائشیت (مساوی) گؤستریلمه لرینی بئله لیکه فارس ایمپراتورلوغونون تورپاق بوتونلوگونون قورونماسی داها دا راحات اولاجاغینی تکلیف ائدر. مسئله دن اوزاق دوشمه یَک دئیه بیر داها "مدیریت منازعات قومی در ایران" کتابی نین گونئی آذربایجانا عایید اولدوغو بؤلومونون ائتنوقرافی بؤلومونو گؤتور قوی ائدک، اوخویوروق:

" مسائل قومي در آذربايجان

آذري ها در مناطق وسيعي از ايران زندگي مي كنند. در واقع، قلمرو اصلي اين قوم، مناطق غرب و شمال غربي كشور مي باشد كه در چهار استان آذربايجان غربي، آذربايجان شرقي، اردبيل و زنجان متمركز شده اند. با عنايت به اين گستردگي در سطح كشور، در زير به ويژگي هاي جغرافيايي، تاريخي و قومي آن مبادرت مي ورزيم"[15].

"خصوصيات جغرافيايي

منطقه آذربايجان شامل استان هاي آذربايجان شرقي، آذربايجان غربي و اردبيل مي باشد ... اين منطقه از شمال به جمهوري آذربايجان، ارمنستان و جمهوري خود مختار نخجوان، از غرب به تركيه و عراق، از جنوب به استان هاي كردستان و زنجان و از شرق به استان گيلان و جمهوري آذربايجان محدود مي شود. 6 درصد / مساحت كل اين منطقه 105080 كيلومتر مربع است كه معادل 375 كل مساحت كشور ايران مي باشد؛ كه البته با اضافه كردن استان زنجان برابر با 133110 كيلومتر ميشود. براساس تقسيمات كشوري، آذربايجان ايران به دو استان غربي و شرقي تقسيم و در سال 1371 آذربايجا ن شرقي خود نيز به دو استان تقسيم شد . يكي به همين نام و ديگري به نام استان اردبيل"[16].

اوسته گؤروندوگو کیمی، تاریخی آذربایجان تورپاقلاری نین اوزریندن آذربایجان آدی فارس حاکیمیتلری طرفیندن سیلیندیکدن سونرا آذربایجان تورکلری نین یاشادیقلاری تاریخی یوردلاری نین بیر چوخ بؤلومونو بیله اؤزگه قلمه آلماغا باشلارلار. یئری گلمیشکن فارسچانین یازیلمیش بیرینجی تاریخی "تاریخنامه طبری" آدلی اثرینده آذربایجان تورپاقلاری نین هارا اولدوغونو وئریلمیش خبرلره اساسن ائشیدک:

"اوّل حد از همدان در گیرند تا به ابهر و زنگان بیرون شوند و آخرش به دربند خزران و بدین میانه اندر هرچه شهرها است، همه را آذربایگان خوانند، و به تازی باب گویند و آن همه راهها ابواب گویند. و راهها است به آخر آذربایگان که از آنجا به بلاد خزر شوند، گروهی بر خشک و گروهی از دریا، که از هر راهی در بند خوانند و به تازی باب گویند. و دیگر راهی است بدان میان اندر و شهری هست بزرگ خزر خوانند و آنجا بازرگانیها کنند..."[17].

اوسته کی بیلگی عرب قایناقلارینا اساسلانمیش و بغداد (غرب) طرفیندن وئریلمیش خبرلره اساسلانار. بو خبرده آذربایجانین گونئی-گونچیخان و گون باتان سرحدلری قلمه آلینمامیش. سیدرضا صالحي اميري بیر داها ائتنیک گونئی آذربایجان تورکلری یاشایان بؤلگه لری قلمه آلماغا چالیشمیش، اوخویوروق:

"برحسب محل استقرار، وضعيت اقوام آذري زبان بدين شرح است:

-1 قزلباش هاي ساكن آذربايجان (دشت مغان) و كوه هاي سبلان و اروميه  ((فشارها)؛ -2 قزلباش هاي ساكن ناحيه زنجان؛ -3 قزلباش هاي اينانلو، بهارلو و نفر از طوايف خمسه فارس؛ -4 قشقايي هاي استان فارس (شامل طوايف فارسپمدان، آنسكولي كوچك، كشكولي بزرگ، عمله، دره شوري و شش بلوكي)؛ -5 تركمن ها شامل؛ قبايل يموت، تكه، گوكلان ساكن در سراسر دشت گرگان و شمال خراسان؛ -6 قزاق هاي ساكن حومه شهرهاي گنبدكاووس، گرگان و بندرتركمن؛ -7 ايلات آذري زبان پراكنده در نواحي ديگر ايران شامل : سيرجان، كرج و قزوين؛ -8 از سويي، بسياري از ساكنان اطراف محورهاي زير آذري نشين اند: الف) تهران، قزوين، زنجان، ميانه و تبريز؛ ب) تبريز، مرز و جلفا؛ ج) تبريز، مرند، خوي، ماكو و بازرگان؛ د) تبريز، سراب، اردبيل و آستارا؛ ه ) تهران، قزوين، تاكستان و همدان؛ و) تهران، عليشاه عوض، رباط كريم، ساوه، دستجردي، خلجستان و اشتهارد؛ ز) تهران، ساوه، غرق آباد، روان، قزوين، بوئين زهرا و آوج"[18].

اوسته گؤروندوگو کیمی تورکمنلر ده تورک دیللی اولدوقلاری

 اوچون مؤللیف اونلاری دا آذربایجان تورکو دئیه قلمه آلمیش (تورکمن بؤلومونده ایسه، بو آدی چکیلمیشلری "قوم تورکمن" دئیه آدلاندیرمیش)، بلکه ده تورک و تورکمن قارشی دورماسینا یول آچماق ایسته میش. بو دئدیکلریمیزین یانی سیرا فارس حاکیمیتی طرفیندن آذربایجان آدی، آذربایجان تورپاقلاری اوزریندن سیلینمگه باشلامیش . بو دا انگلیس ایستعمارچیلیغیندان فارس ایستعمارچیلیغی اوچون آلینمیش درس ساییلمالیدیر: "بؤل، حکومت ائله (تفرقه بینداز، حکومت کن!)"!!

یئری گلمیشکن نسبی ده اولسا، بیتیشیک ائتنیک گونئی آذربایجان تورکلری خریطه سی ایله تانیش اولمامیز گرکلی ساییلار.

غربی آذربایجاندا قاراکیلیسا و شرقی آذربایجاندا موغانشهر (پارس آباد) ایکی قوشا و بیر-بیرلرینی کسمز (موازی) خطلرین باشلانیشی دئیه گؤز اؤنونه آلارساق، بو ایکی خططین ائشیگینده، آنجاق بو ایکی خطلره یاپیشیق تورکلر یاشایان توپراقلار دا ایران ممالیکی محروسه سی نین قلبینه دوغرو اوستانٍ مرکزینی دا اؤز ایچینه آلاراق بیتیشیک تورک ائتنوسو یاشایان توپراقلار اولدوقلاری اوچون بو توپراقلارین هامیسی، ایستر شهرلر و ایسترسه ده کندلر اولسون، گونئی آذربایجان توپراقلاری دئیه حئساب ائتمه لی ییک.

سیدرضا صالحي اميري گونئی آذربایجان تورکلری نین سایی اوزره یازمیش:

" ... مؤلف كتا ب" سيري در تاريخ زبان لهجه هاي تركي " در اثر خود نوشته است :در ايران بيش از 30  درصد جمعيت كشور را ترك زبانان تشكيل مي دهند (هئیت ص 305). البته اين آمار  هيئت،(1365 ) اكثريت نسبي مردم ايران آذري زبان هستند اغرا ق آميز و بدور از مبناي علمي و تحقيقي است با استناد به آمار مندرج در آمارنامه هاي استان هاي آذري نشين كه در سال 1372 توسط مركز آمار ايران ارائه شده است، جمعيت قوم آذري زبان كه در قلمرو جغرافيايي غرب و شمال غرب کشور مسقرند 7737278 نفر بر آورده شده است. حدود 3300000 نفر  در آذربایجان شرقی، 2300000 در آذربایجان غربی و 1141625 نفر در اردبیل و 995653 نفر در استان زنجان می باشند. البته در سر شماری 1375 استانهای آذربایجان غربی حدود 0249632، که نیمی از آنها کرد میباشند، استان آذربایجانشرقی حدود 3320000 نفرو استان اردبیل 1168011 بر آورد شده است که پر جمعیت ترین آنها آذربایجان شرقی و کمترین آنها اردبیل می باشد"[19].

اوسته گؤروندوگو کیمی آذربایجان آدی ائتنیک گونئی آذربایجان تورپاقلاری اوزریندن سیلیندیکدن، آذربایجانی اقتصادی باخیمدان گئری ساخلایاراق آذربایجانلیلاری ایش و گوج دئیه کند و شهرلریندن  مرکزه دوغرو کؤچه زورلادیقدان و اونلاری اریتمک سیاستینه تابع توتدوقدان سونرا آذربایجان تورکلری نین سایینی دوشورمک و بیر آزلیق کیمی قلمه آلماق داها راحات ساییلمیش و محمود افشار یزدیلر طرفیندن فارس ایستعمارچیلیغینا سفاریش ائدیلمیش پلانین بیر بؤلومو ساییلار[20]. سیدرضا صالحي اميري گونئی آذربایجان تورکلری نین دیلی اوزره یازمیش:

" -5-2 ويژگي فرهنگي آذري ها: -5-2-1 زبان:  در منطقه آذربايجان، قبل از ورود زبان آذری زبان هاي مختلفي وجود داشته است. برخي معتقدند چون اوستا در آذربايجان پديد آمد و زادگاه زر تشت بود، لذا زبان كهن مردم آذربايجان اوستا است..."[21].

اوسته گؤروندوگو کیمی فارس ایستعمار گوجلری زردوشت و اویستانی آذربایجانا نسبت وئرمک ایله آذربایجانلیلارین کئچمیشینی تاریخی ایران دیل قوروپو آد وئریلمیش ائتنیک قوروپلارا باغلاماق ایسترلر. اویستا کتابی اون اوچونجو یوز ایلده مؤبدلر طرفیدن داستان اولاراق قلمه آلینمیش، زردوشت ده افغانیستانین قوزئیی و ترکمنیستانین گونئیینده یئرلشمیش باختر ولایتینده دوغولموش[22]. دئمک فارس ایستعمارچیلاری نین عوامفریبلیک ائتمکلرینه اساس قالمامیش. رضا صالحي اميري گونئی آذربایجان تورکلری نین بوگونکو دیلی اوزره یازمیش:

"از زمان سلجوقيان و تهاجم ها و مهاجرت هاي قبايل تر ك زبان به سرزمين ايران و به ويژه آذربايجان، زبان آذري تحت تأثير اين زبان قرار گرفت و به مرور زمان مغلوب آن شد. اواخر قرن نهم، سيل كوچ تركان به نقاط مختلف خوارزم سرازير شد و با وجود اين، تا قرن يازدهم ميلادي، زبان خوارزمي زبان حاكم اين منطقه باقي ماند، ولي بعدها زبان تركي جاي زبان خوارزمي را گرفت و زبان خوارزمي در تركي اين منطقه مستحيل شد(همان: 74. تسلط قوم مغول و حكومت ايلخانيان در آذربايجان)، برخلاف تصور گروهي كه آن قوم را تغييردهندة زبان ايراني مردم آذربايجان و مروج زبان تركي مي دانند موجب تغيير زبان آذر بايجان نبوده است و نمي بايست تسلط قوم مغول -كه متكلم به زبان مغولي بودند - موجب غلبه زبان ديگر يعني تركي بشود. چنين به نظر مي رسد كه تأثير تسلط مغول از لحاظ زبان، محدود به ورود مقداري لغات مغولي و اصطلاحات ايراني كه در كتاب هاي دورة مغول و بعد از آن ديده مي شود، بوده است . اگرتسلط مغول كمكي به غلبه و رواج تركي كرده باشد، جز اين نخواهد بود كه مسلماً تسلط اين قوم كه از هر حيث به تركان نزديك تر از ايرانيان بودند بر نفوذ تركان و اهميت زبان آنان افزود و عوامل ايراني كه در برابر توسعة تدريجي زبان اقليت نيرومند تر ك در اين سرزمين مقاومت م ي كردند را تضعيف كرد و به طور غيرمستقيم زمينه مساعد و مناسبي براي نفوذ و توسعه زبان بيگانه ايجاد كرد. مقارن تشكيل سلسله صفويه، زبان تركي در آذربايجان جانشين زبان آذري شد و رسماً زبان تركي در دربار صفويه و نفوذ و تقرب تركان در پيشگاه سلطان صفوي و عوامل ديگر موجب شد كه زبان ايراني مردم اين سامان جاي خود را به زبان بيگانه تركي بسپارد. منوچهر مرتضوی، ص 55، 56؛ تهران 1360)"[23].

اوسته گؤروندوگو کیمی فارس ایستعمارچیلاری اؤزلری دئدیکلری یالانلاری، آرتیق اؤزلری یالانلاماغا باشلامیشلار. دئمک بیر مسئله یالاندیرسا، او یالانی کئچمیشده کی فارس مدنیت راسیستلری جاهیللیکلریندن یانا ایفاده ائتمیشلرسه، بوگونکو فارس ایستعمارچیلیغی نه اوچون بو یالانلاری بیر داها حاللادیرماغا چالیشار مسئله سی ایلگینج نظره گلر. منوچهر مرتضوی نین گؤروشلرینه گلدیکده بو ذات بیر فارس مدنیت راسیستی اولاراق اؤزونو محمود افشار یزدیلره تقدیم ائتمیش- آددا اونیوئرسیته اوستادی آدلانسا دا- آوارانین بیری ساییلارمیش. او فارس ایستعمارچیلیغینا خوشخدمتلیک ائتمک اوچون "آذری یا زبان دیرین آذربایجان" آدلی کتابینی روسوای اولموش گؤروشلری ایله اورتایا قویاراق "بنیاد موقوفات محمود افشار یزدی" طرفیندن چاپ ائتدیرمیش. منوچهر مرتضوی بو کتابدا "قایماق" کیمی تورکی کلمه لرین فارسچا "خامه" کلمه سینه و بوگونکو آذربایجان تورکچه سی نین فارسچایا اساسلاندیغینا داییر یالان ایددعالار قوراشدیرماغا چالیشمیش[24]. سیدرضا صالحي اميري گونئی آذربایجان تورکلری نین دیلی اوزره یازمیش:

"امروزه، برخي زبان كنوني مردم آذربايجان را كه تركي است، به خطا زبان "ترکی آذری" مي نامند. زبان آذري از زبان هاي ايراني بوده و هيچ خوي شاوندي با زبان تركي ندارد و نداشته است . در حال حاضر، آنچه تركان آذربايجان را از ساير اقوام ايراني متمايز مي كند، تفاوت هاي نمادي مخصوصاً زبان است . تركان آذربايجان به زبان تركي تكلم مي كنند كه شاخه اي از زبان هاي اورال  آلتائيك است و خصوصيت اصلي زبان شناختي آن التقاطي بودن آن دسته از زبان هاست (هيئت، پيشين 219)"[25].

بیلیندیگی کیمی بوگون بیر تورک دیلی دئییل، تورک دیل قوروپو یوخسا تورک دیللری وار. بو تورک دیللری سؤز داغارجیغی باخیمیندان تورکچه سؤزلرده اورتاق اولدوقلارینا باخمایاراق گئرامئر و سس اؤزللیگی باخیمیندان بیربیرلریندن یئرینه گؤره فرقلی اولدوقلاری اوچون تورک دیل قوروپو و تورک دیللری دیلچیلیکده قبول اولموش بیر عئلمی دئییم ساییلار. آذربایجان تورکچه سینده دانیشان تورکلرین چوخو ائتنیک آذربایجان تورپاقلاریندا یاشادیقلاری، بو دیلین اؤزونه گؤره سس اؤزللیگی و گئرامئر اؤزللیگی اولدوغو اوچون بو دیل آذربایجان تورکچه سی ساییلار. "التقاطی" مسئله سینه گلدیکده بو "التقاطی" دئییل، دیلچیلیکده تانینمیش "التصاقی (یاپیشقان)" دئییمی اولمالیدیر. گؤروندوگو کیمی، جواد هئیت کتابیندان آلدیغی امانته ده فارس ایستعمار بانچیلاری خیانت ائتمه-دن چکینمه میشلر. التصاقی دیللرده هر کیچیک "فونئم" اؤزونه گؤره مستقیل آنلام و معنا داشییار. فارسچادا ایکی جومله ایله دئییلمیش بیر ایفاده نی آذربایجان تورکچه سینده قیسا بیر دئییش ایله ایفاده ائتمک اولار، بو باخیمدان تورکچه-ده ائتدیریجی فعللر دیققت چکیجی ساییلار، اؤرنک اولاراق:

تورکچه: اؤلدورتدورمک (1 کلمه) = فارسچا: کسی را وادار به کشتن کسی وادار کردن (8 کلمه).

سیدرضا صالحي اميري تورک دیلی اوزره  یازمیش:

"تركي غربي براساس اوغوز، تركي شرقي بر مبناي قبچاق و تركي شمالي براساس لهجه هاي آسياي ميانه ساخته شده است . تركي شرقي كه آن را تركي جغتايي نيز گفت ه اند، از زمان اميرتيمور پيدا شد، در دوران تيموريان تكامل پيدا كرد و با ظهور شاعر بلند پايه اي مانند اميرعليشرنوايي (1441 -  150 م.) زبان  ادبي اين منطقه شد (همان:  88)"[26].

چاغاتای تورکچه سی امیر تیمور و تیمورلولار زامان یارانمیش دیل دئییل، بو دیل چینگیزخان اؤلدوکدون سونرا، اونون اوغلو چاغاتای ایمپراتورلوغوندا ادبیات دیلی اولموش تورک دیلی ساییلار. چاغاتای تورکچه سی روسیه کومونیستلیگی قورولان گونه دک اورتاآسیادان باشلایاراق تاتاریستانا دک تورک خالقلاری نین ادبیات دیلی اولموش. دئمک، یاخین کئچمیشده عثمانلی امپیراتورلوغو و اونون قونشولوغوندا عثمانلی تورکچه سی و اورتاآسیادا دا چاغاتای تورکچه سی تورک خالقلاری نین ادبیات دیلی اولموش. روسیه کومونیستلیگی قورولدوغوندان سونرا روسیه حاکیمیتی آلتیندا یاشامالی اولان تورک خالقلاری یئرلی و محللی دیللرینی ادبیات ساحه سینه قالدیراراق و اؤز دیللرینده مستقیل تورک ادبیاتی یارانماغا باشلامیشلار. بئله لیکله اؤزبک دیلی، تورکمن دیلی، قازاق دیلی، یاقوت دیلی، چوواش دیلی، قیرقیز دیلی، تاتار دیلی، باشقورد دیلی، تووا دیلی، قاراقالپاق دیلی، آذربایجان دیلی (آذربایجان تورکچه سی) آدلاری اورتایا چیخمیشلار. سیدرضا صالحي اميري آذربایجانلیلارین دینی اوزره یازمیش:

" مذهب

... زرتشتی ظهور دیین ویجه در ايران كه او را "زراتوشترا" میگفتند.  باعث ترويج دين زرتشتي به عنوان دين ملي ايرانيان پيش از اسلام شد .اين دين از ماوراءالنهر، خوارزم و سيستان به مغرب انتشار يافت و استقرار و پيشرفت آن در نواحي شمال غربي، غرب و مركزي ايران و قلمرو شاهان هخامنشي بود . براساس سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1365 از مجموع کل جمعیت آذربایجان غربی 1/1  درصد زرتشتي به ثبت رسيده است (ایرج افشار سیستانی پیشین 809- 815)"[27].

اوسته گؤروندوگو کیمی فارس ایستعمارچیلیغی نین تملینی قویموش محمود افشار یزدی نین ایستعمارچی گؤروشلرینه آرخالاناراق آذربایجاندا "زرتشت و زردوشتلوگه" آیاق یئری تاپماق ایله آذربایجانی معنوی باخیمدان دا ایران دیل قوروپو دئیه فارس ایستعمارچیلیغینا دویونلمگه چالیشارلار. زردوشت، زردوشتلوک، "ویجه" و سونرا اورتایا آتدیقلاری "ایرانویج" مقوله لری آذربایجان تورپاقلاری ایله ایلگی و ایلیشگیده اولمامیش. ویجه یوخسا ایرانویچ اوزره باخینیز[28]. غربی آذربایجاندا زردوشت مسئله سینه گلدیکده. زردوشت مذهبی بهایی مذهبی کیمی ایسلاما آرخا و کورک چئویرمیش و یاساقلانمیش بیر مذهب اولمادیغی اوچون هر هارادا اولان زردوشتلوک محفللری نین اؤزلری اوچون معبدلری و عبادتگاهلاری وار. دئمک، سای باخیمیندان غربی آذربایجان نین 3 میلیون انسان اولارسا و بو نوفوسون یوزده بیری وارساییم (هیپوتئز) اولاراق زردوشت اولموشساایمیش، 30 میندن آشقین بیر توپلوم غربی آذربایجاندا زردوشت اینانجینا تاپینان شخص اولمالی ایمیش!!. بو 30 مین نفرین تهران مجلیسینده آذربایجان زردوشتیلرینی تمثیل ائدن بیر میللت وکیلی وارسا، ایستر کتابین مؤللیفی و ایسترسه ده بو کیتابا قول چکمیش کئچمیشده فارس حاکیمیتی نین جمهور باشقانی اولموش سیدمحمد خاتمی، و بوگونکو جمهور باشقانی اولان حسن روحانی و ایسترسه ده کئچمیشده جمهوری ایسلامی نین اطلاعات وزیری و بوگون ده "مسئله اقوام" مسئولو اولان علی یونسی بو مسئله یه آیدینلیق گتیرمکله او خیالی اصیل ایرانلی قلمه آلدیقلاری زردوشت موریدلرینی اؤز قانادلاری آلتینا آلاراق اونلارا تهران مجلیسینده بیر یئر آییرماقلا اؤز ایرانلی اولماق وظیفه لرینی یئرینه گتیرمگه چالیشسینلار. دئمک، محمود افشار یزدی نین اوغلو ایرج افشار یزدی سیستانی-دن بئله بیر یالانلاری نفوس سایما ایداره سینه نسبت وئرمکلری، یوخسا او اؤلونون دالیندا مؤللیف و فارس حاکیمیت مسئوللاری نین گیزلنمکلری انسانلیقدان اوزاق بیر مقوله ساییلار. سیدرضا صالحي اميري آذربایجان تورکلری نین کؤکو (ریشه سی) اوزره یازمیش:

" -5-3 منشأ قومي و تاريخي قوم آذر يها

-5-3-1 نژاد آذري ها

 اكثر محققان، نژاد آذري ها را از نژاد آریایی دانسته اند؛ گرچه قابل ذكر است قبل از اين قوم، بومياني در اين منطقه مي زيستند. ... كه در كنار مردم ايراني زبان مي زيستند . همزيستی متمادي به استحاله بوميان در مردم ايراني زبان انجاميد. در خصوص چگونگي مهاجرت و استقرار آرياييان در منطقه آذربايجان اختلاف نظر وجود دارد "[29].

اوسته گؤروندوگو کیمی ایستعمار یانچیسی، یوخسا راسیست دوشونجه لی ذاتلارین دوشونجه سینه اساسن عیرق و نژاد دا نخود و لپه کیمی بیر شئی اولمالی. بئله لیکه فارس مدنیت راسیستلری و شیادلاری نین تاپماجالارینا اساسن وجودی اولمایان "آذری نژاد"ی خیالی و موهوم "آریا نژادی"-ندان تؤره میش قلمه آلینمالی و بیر چوخلاری دا بو یالانلارا اینانمالی ایمیش. بیلیندیگی کیمی، یئنی بیلیم آراشدیرمالارینا اساسن انسان توپلولوقلاری آراسیندا اولان فرقلر جغرافی قوشوللار (شراییط) و طبیعت واسیطه سی ایله بو توپلولوقلار اوزرینده اولوشموش گؤرونتو ایزلری (آثار) ساییلار. دئمک، انسانلار بیلینجلی یاراتیش اولاراق باشقا موجودلارا (قوشلار، حئیوانلار و ...) قارشین جانلی توردش (همنوع زنده) ساییلار. اوندان یانا دا انسانلیق مقوله سی منظور اولدوقدا "جانلی توردش (همنوع و همنوعان زنده)" ایفاده سی سرگیلنمیش اولار. دئمک، جانلی توردش و همنوع زنده دئدیکده بیر شخصین هانکی دیل و مدنیته عایید اولماسی دئییل، انسان تورو و نوعوندان اولماسی منظور اولونار. اوسته گؤروندوگو کیمی ایستعمار یانلیسی اولان ماللار ایسلامیتدن عبا و عمامه اوغورلارکن انسانلیقدان دا بدویلشمگی و راسیستلیگی اوغورلامیش مقامدا یئر آلارلار.

قایناقلار: