میللتلشمکده دیل و دین
1. دیل!
میللت اولمانین بیرینجی عنصورو دیلدیر. دیل انسانلارین دوشونجه لرینی سیستیم حالینا گتیره رک انسانلاردا منطیق اولوشدورماغا و مدنیت بیلینجی و شعورو یاراتماغا یول آچار. انسان بیر موجود اولاراق اؤزونو دیل و دوشونمک قابیلیتی ایله باشقا موجودلاردان آییرد ائدر. دیلسیز جانلی موجود، اصل معنادا حئیوان ساییلار. دئمک، هر بیر میللی توپلوم بیر میللت اولاراق یاشایابیلمه سی اوچون دیلی اولدوقجا اؤنملی و اهمیتلی ساییلار.
اؤز دیلی و مدنیتی اساسیندا، فورمالاشما ایمکانی اولمایان میللی بیر توپلوم ایستعمارچی حاکیم نیظام و انتیظامی اوزدن ایراق مئیمون کیمی یانسیلاماغا، اونون اویدورما تاریخی نی اؤز تاریخی، دیلینی دیلی و مدنیتینی مدنیتیمدیر دئیه قبول و باشقالارینا دا اؤزونونکو کیمی تقدیم ائتمگه چالیشار. (بوگون بیر چوخ آذربایجان تورکلوگونون فارس دیلی میللی دیلمیز دئیه قبول ائتدیکلری کیمی). بئله لیک ایله ایستعمارا توتولموش توپلوم اؤزگه دیل و مدنیتی اؤیرنمک زوروندا قالاراق اؤز کیملیگینه و منلیگینه اؤزگلشر و اؤزگه یاشار. بوگون بیرچوخ انسان نمالار، او جمله دن جواد طباباییلر، "آذریها محفلی" و فیتیله پروقرامیندا "من خودم آذری هستم" دئیه اؤز تورکلوگو تحقیر ائدنلر ده تورک دیلی و مدنیتینه اؤزگه لشمیش فارس مدنیت راسیستی ساییلارلار.
2. دین!
دیلین اهمیتینی درک ائتدیکدن سونرا انسانلاری بیربیرلرینه باغلایان ایکینجی عنصور، اونلارین اینانجی و عقیده لری ساییلار. شخصی نظرلر انسانلار آراسیندا دوشونجه اولاراق تئز- تئز دگیشه بیلمه سینه باخمایاراق دین و معنویته اساسلانمیش اینانج، توپلوملار آراسیندا اؤزونه یئر آچدیقدان سونرا مدنیت کاراکتئرلی اولاراق انسانلارین رفتارینی بیله اؤز اتکی و تأثیر داییره سینه آلار. بو باخیمدان آذربایجان میللی مسئله سینی گؤتور قوی ائدرکن انسانلاریمیزین دینی اینانجلارینی دا نظره آلمالی ییق. بئله لیکله آذربایجان دین خادیملری و مذهبی شخصیتلری آذربایجان دیلی و مدنیتی نی اساس گؤتوره رک تشکیلاتلانماغا و گونئی آذربایجان تورکلوگو اوچون فارسلیقدان مستقیل دین علمیه اوجاقلاری یاراتماغا جان آتمالیدیرلار.
3. شیعه لیک
بوگون ایران ممالیکی محروسه سینده کی شیعه لیک فارسلیغین انحصاریندا اولدوغواوچون تحریف واسیطه سی ایله شیعه لیک ایرانلیلیق دئیه فارسلیق آدینا یازیلار. بیلیندیگی کیمی ایستر فارس حاکیمیتی و ایسترسه ده دینین میللی مسئله ده اؤنم و اهیمیتی نی درک ائتمه میش فارس محفللرینه باغلی اولان سولچوسو کسیم شیعه لیگی فارسلیغا باغلاماق ایسترلر. اونلار شیعه لیگی ایران ممالیکی محروسه سینده رسمیلشدیرمیش آذربایجان تورکلوگونون تاریخی رولونو تحریف ائدرلر. یئری گلمیشکن شیعه لیگین اورتایا چیخماسی اوزره بیر قیسا دئیینک و سونرا موضوعموزا دؤنک.
شیعه و سنی دئیه مذهب قارشی دورماسی سؤز قونوسو یالنیز صفویلردن باشلامیش دئییل، بو مسئله حضرت علی اطرفیندا فورمالاشمیش "علی شیعه سی" دئیه اسلامدا "خلیفه لیک (خلافت)" یوخسا "اماملیق (امامت)" اوخونوش و برائتی ایله اورتایا قویولموش. عثمان خلیفه اولان گونه دک شیعه و سنی دئمه دن محمد پیغمبرین یئرینده ابوبکر و عؤمر سس سیز سمیرسیز خلیفه اولدوقلارینا باخمایاراق عثمان خلیفه اولدوقدان سونرا اسلامیتده خلیفه لیک اوزره سیاسی موباریزه جانلانماغا باشلامیش. عثمان ه. ق. ایلین 35 اینجی ایلی اؤلدوکدن سونرا علی رسمن خلافت تختیه اوتورماسینا و خلیفه اولماسینا باخمایاراق ایسلام خلیفه لیگینده خلیفه لیک ساواشی داها دا قابارماغا و یوکسلمگه باشلامیش. بلکه ده ابوبکر و عؤمر پیغمبرین یاخین صحابه لری، آنجاق قان قوهومو اولمادیقلاری و عربلر ایچینده قبیله رئیسی دئیه نفوذلو اولدوقلاری اوچون اونلارین خلافتی ایله کیمسه مخالفت ائتمه میش.
دؤردونجو خلیفه ساییلان، علینین خلافتی ه. ق. تاریخی نین 35 تا 40 اینجی (661-656) ایللری آراسیندا اولموش. علی خلافت تختینه مدینه شهرینده اوتورموش. بو آرادا ایکی قوروه علی نین خلیفه لیگی ایله مخالفت ائتمگه و بئله لیکله ایسلام دونیاسیندا بیرینجی مذهب آیریشمالارینا یول آچمیشلار. بیرینجی قوروه طلحه، زبیر و عایشه اولموش: بونلار خلافت اوچون مشورت شوراسی نین یارادیلماسیندان یانا اولموشلار. او زامانکی شریعت قانونونا گؤره حکم یالنیز قرآن-دیر دئیه "مشورت شوراسی" ایستگنلر ایله امانسیز ساواش آپاریلمیش و جمل ساواشیندا بیرینجی مخالیفلر یئنیلمیش و هزیمته اوغرامیشلار. سونرا حاکیمیتچیلیک ایجابیندا حضرت علی کوفه شهرینی خلافت اوچون انتخاب ائتمیش. ایکینجی مخالف قوروه معاویه باشچیلیغی ایله اولموش: معاویه عثمانین اؤلومونده علی نین طرفدارلارینی گوناهلی بیلمیش (خالق آراسیندا عثمان کؤینگی مثلی ده بو سیاسی چکیشمه لره اساسلانار). اوندان یانا عثمانین انتقامینی آلماق اوچون علی نین علیهینه قیام ائتمیش. علی و معاویه آراسیندا صفین ساواشی نتیجه سیز اولدوغو اوچون مجبورن حکمیت مسئله سی اورتایا قویولموش. حکمیتده معاویه طرفیندن عمروعاص و علی طرفیندن ابوموسی اشعری مسئولیت داشیرمیشلار. حکمیت علی نین علیهینه سس وئرمک ایله معاویه خلیفه لیک مقامینی الده ائتمیش. علی طرفدارلارینا گؤره علی نین قانونی خلافتی الیندن آلینمیش و خانه نشین اولموش. بئله لیکله علی یانچیلاری آراسیندا امامت مسئله سی گوندمه گله رک ایسلام دونیاسی شیعه و سنی دئیه ایکی قانادا بؤلونموش. شیعه لیک سنیلیکدن مستقیل، آنجاق خلیفه لیگه گؤره قانونسوز عقیده دئیه موباریزه سینی سوردورمگه و عراغین بیر چوخ شهرلرینده گیزلین اوجاق و کانونلار یاراتماغا باشلاتمیش و نسیلدن نسیله دوام ائتدیرمیش. بودئدیکلریمیزه عراقداکی مذهبی شیعه شهرلری تانیقلیق ائدر.
4. ایران ممالیکی محروسه سینده شیعه لیک
دئمک، شیعه لیک مسئله سی بیر چوخلاری خیال ائتدیکلری کیمی فارسلارین آذربایجان تورکلوگونه تحمیل ائتدیگی، یوخسا سوغات وئردیگی بیر ایدئولوژی دئییل. شیعه لیک عراقداکی مذهبی زیارتگاهلار، او جومله دن کربلا، کاظمین، نجف، سامرا و سیاسی کوفه شهری یاخینلاریندا اوتوراق ائتمیش و اوراداکی شیعه محفللری واسیطه سی ایله شیعه لیگی منیمسه میش قاراقویونلو طایفالاری واسیطه سی ایله آذربایجانا داشینماغا و یاییلماغا باشلامیش. سنی آق قویونلو و شیعه قارا قویونلو طایفالاری آراسیندا باش وئرمیش ساواشلار دا مذهبچیلیک اساسیندا حیاتا کئچمیش. شیعه مذهبچیلیگی اردبیلده کی شئیخ صفی الدین اردبیللی قارداشلیق اوجاقلاری واسیطه سی ایله معنوی باخیمدان دستکلنمیش.
عادی و سیاستدن اوزاق خالق کیتله سی ایسه آق قویونلو و قارا قویونلو طایفالاری آراسیندا اولان سنی یوخسا شیعه چکیشمه سیندن یولا چیخاراق نمازی سنیلیک اساسیندا قولو باغلی و مؤهورسوز، یوخسا شیعه-لیک اساسیندا اللری یانینا سالینمیش و مؤهورلو قیلماق لازیم دئیه فولکلور اولوشدورماغا باشلامیشلار. اؤرنک اولاراق: "آغ قویون، قارا قویون، آنلیمی هارا قویوم الله اکبر"
بو آرا قاریشیقلیغین سونوچ و نتیچه سی اولاراق شاه اسماعیل باشچیلیغیندا شیعه لیک آذربایجاندا رسمن حاکیمیت ساحه سینه قالدیریلمیش بیر مذهب اولموش. شیعه لیگین آذربایجاندا حاکیمیت ساحه سینه یوکسلمه سی ایله تاریخدن اوگونه گلمیش شیعه و سنی قارشی دورماسی داها آچیق کؤروکلنمگه باشلامیش.
صفویلر آذربایجاندان یولا چیخاراق شیعه لیک ایمپراتورلوقلارینی عراق و افغانیستان تورپاقلاری نین ایچریسینه دک یایماغا و شیعه لیگین نفوذونو گئنیشلتمگه چالیشمیشلار. شیعه لیگین یاییلماسینا و گئنیشلنمه سینه باخمایاراق آذربایجان شیعه حؤکومتی غربینده حاکیم اولان عثمانلی و شرقینده حاکیم اولان اؤزبک (شیبانی) حاکیمیتلری آراسیندا سیاسی باخیمدان - تجرید وضعیته دوشدوگو اوچون ایران ممالیکی محروسه سیندکی باشقا ائتنوسلاری او جومله-دن، گیلک، فارس، لور و عرب ائتنوسلارینی و حتی آنادولوداکی علوی تورکلری ده بیر چیخیش یولو دئیه اؤز سیاست چاتیسی نین آلتینا آلماغا چالیشمیش. بئله لیکله آنادولوداکی علویلر باشلاریندا پیر سلطان ابدال مختلیف ایما و ایشاره لر ایله "شاها گئده لیم" شعرینی قلمه آلمیش. بو شعرلرین دئییلمه سی نی کیمیسی حضرت علی یه نسبت وئرسه ده، کیمیلری ده صفوی شاهلیغینا نسبت وئرمگه چالیشمیش، ائشیدیریک:
خضر پاشا بیزی بردار
ائتمدن
آچیلین قاپیلار
شاها گئدلیم
سیاست گونلری
گلیب یئتمدن
آچیلین قاپیلار
شاها گئدلیم
آنادولودا علویلرین "آچیلین قاپیلار شاها گئده لیم" دئدیکلرینه و عثمانلی حاکیمیتینه قارشین طوغیان ائتدیکلرینه باخمایاراق آذربایجانداکی شیعه حکومتی دیل و مدنیت سیاستی باخیمیندان بیر چیخمازلیق (بن بست) ایله اوزلشمیش و ایدئولوژی باخیمیندان چتین گونلر یاشامالی اولموش. بئله لیک ایله صفوی شاهلیغی زامانینا دگ بوتون دینی و علمی اثرلر عرب دیلینده یازیلماسینا باخمایاراق بیرینجی دفعه آذربایجاندا شاه طهماسب شیعه لیک روایتلریندن "غلات شیعه" روایتلرینی قومدان تبریزه گتیرده رک عربچه-دن فارسچایا ترجومه ائتدیرمیش.
بونو دا دئمه لی ییک: غلات مسئله سی یانلیز شیعه لیک دئییل، بوتون مذهبلر، او جومله دن سنیلیک، یهودیت و مسیحیت دونیاسیندا دا اولموش. غلات مذهبی بؤیوکلرینی انسانلیقدان یوکسک الله ساحه سینه قالدیرار. بو الله ساحه سینه قالدیرماقلار آشاما آشاما سونراکی مذهبی نسیل و قورشاقلارا دا شامیل اوللار. اؤرنک اولاراق یهودیتده عزیری الله-ین اوغلو، مسیحیت-ده عیسی مسیحی الله-ین اوغلو و شیعه-لیکده علی بیر مافوق بشر اولاراق معراجدا پیغمبر ایله یئمک یئمه روایتی . علویلیکده علی نی الله ساحه سینه یوکستمک و ییرمینجی عصیرده خمینی نین عکس و تصویرینی آی کوره سینده گؤرمک روایتی دئیه ده غلات گؤروشونه ساییلار.
شیعه متینلری نین عربچه دن فارسچایا شاه طهماسب زامانی چئوریلمه سی ایله اوگونه دک دیوان دیلی اولان فارسچا مذهب ساحه سینه ده قالدیریلمیش. او زامان آذربایجان شیعه حاکیمیتی سیاسی باخیمدان گرگین آنلار یاشادیغی اوچون ایلک عربچه-دن فارسچایا چئوریلمیش شیعه روایتلری اولدوقچا مبالیغه لی و تبلیغات ماهیتلی اولموشلار. غلات ادبیاتی بیر چوخلاری خیال ائتدیکلری کیمی فارسلارین آذربایجان علیهینه شیادلیغی ایله ایضاح ائدیله جک دئییل. بو مبالیغه لر یئنی حاکیمیته یئتیشمیش شیعه ائلیتی نین سیاسی بحراندا چابالاماسی و شیعه لیگه بیر تبلیغات ملزمه سی دئیه رسمیت وئرمک چالیشما و چاباسی نین بیر گؤسترگه سی ساییلمالیدیر. باشقا یاندان عثمانلی و صفوی حاکیمیتلری آراسیندا سیاسی گرگینلیک دین خادیملرینی ده اؤز اتگی و تأثیری آلتینا آلمیش. بئله لیکله عثمانلی دین خادیملری شیعه لیک و صفوی دین خادیملری ایسه سنیلیک علیهینه فتوالار وئرمگه و بیربیرلرینی کافیر دئیه قلمه آلماغا باشلامیشلار. بو یاناشمالار ایکی تورک ایمپراتولوقلارینی قارشی قارشییا قویاراق قارداش قیرقینینا یول آچمیش.
اورتا چاغدا ایکی تورک ایمپراتورلوغو (صفوی و عثمانلی) بیربیرلرینی مسلمانلیق آدینا کافیر دئیه قیلینجدان کئچیررکن آلمان دین خادیمی مسیحیتده زامانی نین مجتهدی ساییلان مارتین لوتئر اینجیل کتابی نی لاتینجه-دن آلمانجایا چئویرمک ایله بیرینجی خدمتی آلمان میللی کیملیگی، منلیگینه و ایکینجی خدمتی ایسه آلمان مسیحیت توپلومونا ائتمیش گؤرونر.
دئمک، میللی و مذهبی انسانلاریمیز و دین خادیملریمیز آذربایجان میللی مسئله سینده داها دیققتلی اولمالی، آذربایجان تورکلوگونده عادت و عنعنه حالینا گلمیش انسانلاریمیزین دین اینانجلارینی دا فارسلیقدان اوزاق مستقیل فورمالاشماسینا کؤمک ائتمه لیدیرلر.
اوزون سؤزون قیاساسی: شیعه لیگین یاییلماسیندا و رسمی مذهب اولماسیندا آذربایجان تورکلوگو تعیین ائدیجی رول اوینامیش. بو باخیمدان شیعه لیک اؤزونو آذربایجان تورکلوگونه مدیون بیلمه لیدیر. ایراندا 1357 اینجی ایل ایسلام آدینا اولموش انقلابدا- دا آذربایجان تورکلوگونون اوینادیغی رول دانیلمازدیر. بوگون فارسلیق حاکیمیتی باشیندا اوتورموش ولایت فقیه دئیه دین مسئوللاری عملده آذربایجان تورکلوگونون دیل و مدنیت مسئله لرینه لاقید یاناشدیقلار گون کیمی اورتادادیر. بئله بیر دورومدا آذربایجان مجتهدلری و دین خادیملری شیعه لیک باخیمیندان دا آذربایجان میللی مسئله سی قارشیسیندا مسئولیت داشیمالیدیرلار. اونلار، شیعه لیک اوچون آذربایجان تورکلوگونون ائتدیگی خدمتلری گؤز اؤنونه آلاراق اؤز میللی منلیک و کیملیکلرینی ده درک ائتمه لیدیر. ترس دورومدا آذربایجان شهیدلری نین قانی، ایستر اؤزلری نین سونرا اویاناجاق ویجدانی و ایسترسه ده آذربایجان تورکلوگو اونلاری باغیشلامایاجاقدیر.
ایشیق سؤنمز، 12.02.2016