" بررسی علمی و هرمنوتیک اسلام و قرآن، بیش از یک سده در غرب آغاز شده و یکی از نتایج آن مشخص کردن تاریخ و معنای اجتماعی و فرهنگی قرآن و قداست زدایی از قرآن است. این بررسی علمی اجازه داد تا دین شناسی علمی از اسلامگرایی مجزا شده و این شرایط نوین فهم ریشه های تئولوژیکی و آنتروپولوژیکی و تاریخی و جامعه شناسی را مهیا ساخت. فرهنگ توضیح و تفسیر حاکم در ایران معتقد بر الهی و آسمانی بودن قرآن و برتری این نوشتار و کامل بودن آن برای تمام تاریخ بشریت بوده و می باشد"[1].

اوسته جلال ایجادی نین ادعا ائتدیگی نین ترسینه غرب اونیوئرسیته لرینده و بیلیم اوجاقلاریندا دین تانیما (Religionswissenschaften) مقوله سینده ایلک اؤنجه هر هانکی بیر دین اوزره دوشونجه یئریتمدن اؤنجه او دینلرین یازیلدیغی مقدس کتابلاردان یولاچیخیلاراق او دیل و مدنیت اؤرنک اولاراق ایسلام دینی اوزره دوشونجه یئریتمک اوچون عربجه، عرب تاریخی و مدنیتی اونیوئرسیته لرین عربیستیک بؤلوملرینده اؤیرنیلمگه چالیشیلار. دئمک، قرآن و احادیثی اوخوماق، دوغرو و دوزگون باشا دوشمک اوچون عربجه اؤیرنیلمیش اولار. هر هانکی بیر دینین ایچینده اولان آخین و جریانلار اوزره ایسه گئنه ده تاریخی متینلردن درس وئریله رک اونلارین اینجه لیکلری ده ایمکان داخیلینده اله آلینار. بیر چوخ زامانلار بو ایشلر اؤیرنجیلره ائو تکلیفی دئیه وئریلر. اؤیرنجیلر مختلیف کتابلاردان فایدالاناراق بو تکلیفلری معروضه دئیه سئمینارلاردا باشقا اؤیرنجیلره ده اوخویاراق اونلاری دا بیلگیلندیرمیش اولار. دئمک، هر هانکی دیندن اولان قرائت، تعبیر و تفسیر مسئله سی یالنیز ایسلامیت اوچون دئییل، بوتون دینلر اوچون ده کئچرلی ساییلار. بو مسئله نی ایسلامیتده یکونلاشدیرماغا چالیشانلار مختلیف دینلرده او جومله-دن مسیحیتده اولان آخینلاری خالق اجتماعیتی دقتیندن یاییندیرماغا و ایسلامیت اوزره هیستری و دوشمنیلیک یاراتماغا چالیشارلار. جلال ایجادی گئنه ده یازار:

 

"... اسلام دین رستگاری نمی توانست باشد بلکه اجباری برای نفی هویت غیر سامی بود. از نظر علم تاریخ، هجوم به ایرانزمین، بیانگر تسلط کاست امت عرب برای تصرف سرزمین های دیگران بود. غنیمت گیری و چپاول و بردگی مردمان غیر عرب و رواج تبعیض و خشونت دینی، انگیزه مهاجمان بود و این منطق با خواست گسترش استعمار و برقراری قدرت سیاسی عرب بر ملل دیگر بود. افزون بر آن از آنجا که این نظام استعماری بر پایه یک اراده امپریال و کشورگشایی وسیع و نابودی امپراتوری های موجود مانند شاهنشاهی پارس و امپراتوری بیزانس قرار داشت بنابراین یک استعمار امپریالیستی بود. دین اسلام از آغاز پیدایش دارای هدف سیاسی و خط مشی خشونتگرا و خواستار نفی هویت دیگری است و در روند تاریخی دارای ماهیتی استعماری و امپریالیستی می باشد زیرا سیطره بر قلمرو گسترده از ایرانزمین تا خاورمیانه و سپس آفریقای شمالی و بالاخره تا اسپانیا و بخش جنوبی فرانسه بیانگر اراده سیادت طلبانه و برده گیری و نفی هویت فرهنگی و اجتماعی ملل دیگر بود"[2].

ایسلامیتده ملی کیملیک دانماق (انکار ائتمک) مسئله سی اولمامیش. قرآن کریمده بئله اوخویوروق:

"يٰأَيُّهَا النّاسُ إِنّا خَلَقنٰكُم مِن ذَكَرٍ وَ أُنثىٰ وَ جَعَلنٰكُم شُعوبًا وَ قَبائِلَ لِتَعارَفوا إِنَّ أَكرَمَكُم عِندَ اللَّهِ أَتقىٰكُم إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ . ترجمه:  آی انسانلار! سیزلری ائرکک و دیشیدن یاراتدیق. سیزلر بیربیرلرینیزی قارشیلیقلی تانیماق اوچون سیزلری ملتلر و قبیله لر دئیه ائتدیک. الله یانیندا اَن دگرلینیز تقوا اهلی اولانلاردیر. دوغرودان دا الله چوخ بیلر و هر شئیدن خبری وار"[3].

دئمک، بوگون فارس تمامیتچیلیگینی توجیه ائتمک اوچون ایسلامیتی اورتایا چکمک و ایسلامیتی پیسلمک ده یول وئریلمز و باغیشلانماز خطا ساییلار. قتل و غارت مسئله سینه گلدیکده تاریخ بویو گوجلو، گوجسوزو باسماغا و بو مسئله-ده آلله و دین آدیندان دا یانلیش فایدالانماغا چالیشمیش. آوروپاداکی کئشیشلرین بیت المقدس اوغروندا آچدیقلاری خاچ ساوشلاری دا چیچک  ایله، گول و بولبول اوخوماسی ایله حیاتا کئچمه میش. خاچ ساواشلاری یالنیز مسلمانلار علیهینه دوراقلامایاراق مسیحیتی قبول ائتمیش اسلاو خالقلاری، فینلر، بالتیک خالقلاری و حتی غرب مملکتلری تورپاقلاریندا سیاسی رقیبلر علینه ده ایشلنمیش. بئله لیکله ساواشلار و جنایتلر اولموش[4]. ایسلام آدینا قورولموش امپراتورلوقلاری ایسلام ایستعمارچیلیغی قلمه آلان فارس مدنیت راسیستلری و عوامفریبلر نه اوچون خیالی خریطه و نقشه لرده کی چکدیکلری "پارس شاهلیغی" و بیزانس امپراتورلوغونو هر هانکی بیر دین ایستعمارچیلیغی دئیه قلمه آلمازلار؟. گؤروندوگو کیمی فارس مدنیت راسیستلری نین فیللری نین کؤنلونه هیندوستان سفری دوشموش. فارس ایستعمارچیلیغینا توتولموش آذربایجان تورکونده، تورکمنینده، عربینده و ....باشقالاریندا  دیل و مدنیت بیلینجی اولارسا، بو مدنیت راسیستلرینی هیندوستانا قاوماقلاری لازیم گؤرونر. جلال ایجادی گئنه ده یازار:

"... تجاوز عرب با شیعه سازی دوران صفویه و قدرت گیری روحانیون تحکیم می شود. از محدثان مانند کلینی ها در قرن چهارم هجری تا «روحانیت مبارز» مانند آیت الله خمینی در قرن چهاردهم هجری، همگی دین سازان نیرنگ باز و نابودکنندگان ایرانیت و عقل بوده اند. تمام این محدثان و آیت الله ها با بودجه دولتی و امکانان هنگفت مالی خمس و زکات، در پی تبدیل افراد به مقلدان بی مایه و نادان بوده اند تا قدرت آنان و امتیازات بیشماراشان حفظ شود. اینان دکانداران و دین سازانی بوده اند تا قرآن سامی و ایدئولوزی تبعیض و افسانه سرایی و مهملات شیعه به مردم حقنه شود. آنها هر کجا بوی عقل گرایی و هوشمندی و خودمختاری روانی و بلندپروازی هنری می آمد، تخریب و نابود کردند. حلاج ها و سهروردی ها به فتوای آنان کشته شدند و رازی ها و ابوعلی سینا ها لعنت شده و تکفیر شدند. خیام ها و حافظ ها مورد تحریف و تهمت قرار گرفتند و شعر و ادبیات فردوسی را خوار نمودند. آنها هر تفکر علمی و خردمندانه را با فتوای شرعی مورد هدف قرار دادند و امام سازی و روایت سازی و حاشیه نویسی و تقدسگرایی را در برابر فلسفه گرایی قرار دادند"[5].

اوسته گؤروندوگو کیمی جلال ایجادی ایران ممالیکی محروسه سینده کی شیعه لشمگی "تحکیم تجاوز عرب" دئیه قلمه آلار. مؤللیف بو جمله لری سرگیلرکن سلجوق امپراتورلوغو علیهینه اسماعیله حرکتی دئیه حسن صباح باشچیلیغی ایله حیاتا کئچمکده اولان تئرورچولوق مسئله لرینی توپلوم و اجتماعیتین دقتیندن یاییندیرماغا چالیشار. بیلیندیگی کیمی قم شهرینده تحصیلینی آلمیش حسن صباح و اسماعیلیه سلجوق امپراتورلوغوندا تئرور اسدیرمگه و توپلومدا دینجلیک و راحاتلیغی پوزماغا چالیشارمیشلار. بو تئرور محفلیندن راحات اولماق اوچون ایران ممالیکی محروسه سینی مغوللار خوارزمشاهلاردان اله کئچیردیکدن سونرا خواجه نصیرالدین طوسی موغول خانی، هولاکو ایله ایش بیرلیگی و بلدچیلیک ائده رک بو تئرور یووالارینا سو آچیتماغا چالیشمیش. بیلیندیگی کیمی خواجه نصیر الدین طوسی موغوللار قهستانی اله کئچیردیکدن سونرا الموت قلعه سینه، اسماعیلیلر یانینا یولا دوشر. اوراداکی یول یولاجاغی تانیدیقدان سونرا موغول خانی هولاکویا الموتو اله کئچیرمکده کؤمک ائدر[6]. شیعه لیک مقوله سی ده ایسلامیتده سیاسی اوخونوش واسیطه سی ایله اورتایا چیخمیش. زامان زامان شیعه لیک مختلیف آدلار آلتیندا داوام ائتمگه و آغ قویونلو و قارا قویونلو حاکیمت ائتدیکلری زامانلار شیعه لیگین گوج دایاغی  قاراقویونلولار آراسیندا اولوشماغا و اردبیلده کی قارداشلیق اوجاقلاری واسیطه سی ایله داها گوجلنمگه و صفویلر زامانی شاه اسماعیلین حکومته گلمه سی ایله حاکیم اولماغا باشلامیش. شیعه لرین تعبیر و تفسیرینه گؤره علی نین غصب اولموش حاکیمیتی نی سنیلیکدن گئری آلماغا ناییل اولموشلار. دئمک، آرادا عرب و غئیر عرب داواسی دئییل، ایسلامیتده سیاسی اوخونوش و قرائت مسئله سی زامان زامان سیاسی مجرالارا داشیناراق حاکیمیته ال قویماق چابالاری داوام ائتمیش. جلال ایجادی گئنه ده یازار:

" محدثان و آیت الله ها مدافع دین استعماری عرب بودند و آنها تعرض عرب در 1400 سال پیش را از نظر ایدئولوژیک وسعت دادند و ادامه کاری اسلام برای سرکوب فکری را تضمین نمودند. بدون چماق و پول صفوی و بدون روحانیت شیعه، غلبه اسلام بر ایران نامیسر بود. اسلام برای ایرانیان چه آورد؟ بقول استاد جلال همایی :«در استیلای تازیان بر ایران همه شئون و حیثیت ملی ایرانیان برباد رفت.»(تاریخ اجتماعی ایران، مرتضا راوندی، جلد دوم). بگفته محقق روسی پتروشفسکی:«ایرانیان در هوای یافتن عدالت و مخصوصا مساوات تن به یورش تازیان داده بودند، ولی در عمل نه تنها به آرزوی خود نرسیدند که فرهنگ و تاریخ و استقلال خویش را نیز باختند.»(اسلام در ایران). ایرانیان با هجوم عرب شکنجه و تحقیر شده و به نیمه غلامان یا موالی تبدیل شدند و نصیبشان از اسلام تنها بندگی بود"[7].

اوسته گؤروندوگو کیمی مؤللیف صفویلردن اؤنجه ایرانا ایسلامیتین حاکیم اولدوغونو و دیوان ادبیاتی گؤز آردی ائدیلرسه، صفویلره دک بوتون دینی و فلسفی زمینه لرده یازیلمیش اثرلرین عربچه یازیلدیغی نی درک ائتمز، یوخسا اؤزونو کؤنزلیگه ووراراق گؤرمزلیک ائتمز. بیلیندیگی کیمی شاه شئیخ صفی زمانیندا دک ایران ممالیکی محروسه سینده یازیلمیش بوتون دینی و فلسفی اثرلر عربچه یازیلمیش. شاه شئیخ صفی زامانی "غلات شیعه" کتابی بیرینجی دفعه تبریزه گتیریله رک عربجه-دن فارسچا چئوریلمیش و ترجمه اولونموش. عدالت مسئله سینه گلدیکده دین و ایدئولوژیلر باشقا، اونلارین اجرا ائدیجیلری باشقا. بیلیندیگی کیمی سوسیالیسم و عدالت آدینا روسیه کمونیستلری ده کئچمیش روسیه چارلیغی، آوروپاداکی شرق اؤلکه لری و بیر چوخ کمونیستلیک ایدئولوژیسی ایله ماراقلانان حاکیمت باشچیلارینی و بیر چوخ مملکتلرده کی سول آیدینلاری دوشونجه باخیمیندان بنده چکمگه و اونلاردان بیر قول کیمی فایدالانماغا چالیشمیش. جلال ایجادی گئنه ده یازار:

"استعمار بدون ایدئولوگ و مبلغ و سیاستمدار نمی تواند ادامه کاری داشته باشد و ذهنیت را آماده نماید. آخوندها همگی ماموران انتشار و تحمیل دین سامی و شیعه امامزمانی بودند تا هرگونه فرهنگ ایرانی نابود شود و هرگونه تمایل به فرهنگ جهانی مترقی و روشنگرانه منکوب گردد.
نواندیشان دینی مبلغ دین استعماری گفتیم اعراب تهاجم اسلامی را شروع کردند و به استعمار ایرانزمین منجر شد. گفتیم کلینی ها و مجلسی ها و خمینی ها جعلسازی دینی و شیعه گری را با حمایت حاکمان یا توسل به قدرت سیاسی به قاعده اصلی جامعه تبدیل کردند و ایدئولوژی استعماری اسلامی را قدسیت داده و تمام جامعه را به زیر سلطه آن قرار دادند"[8].

اوسته گؤروندوگو کیمی مؤللیف فارس ایستعمارچیلیغی یئرینه ایسلامیت ایستعمارچیلیق ایفاده سینی ایشلتمکله عوامفریبلیک ائتمگه و آیدین کسیمین بو مسئله نی باشادوشمه مه سی اوچون فارس ایستعمارچیلیغی نین یئریتدیگی سیاستلری نین یوخ ائدیجی سونوچ و نتیجه لرینی اؤرت و باسیر ائتمگه چالیشار. مسئله آیدینلاشسین دئیه جهاد دانشگاهیان تهران طرفیندن فاکت گتیره رک مسئله نی ایضاح ائتمگه چالیشاق، اوخویوروق:

"  زبان و ادبیات فارسی عامل انسجام و وحدت بخش اقوام ایرانی، مظهر هویت ملی، اقتدار فرهنگی و ابزار نیرومند ترویج و تبیین فرهنگ اسلامی، ایرانی و انقلابی است . نقش و جایگاه زبان و ادبیات فارسی در نقشه جامع علمی کشور نه به عنوان یک رشته تحصیلی، بلکه به عنوان یکی از مؤلفه هاي هویتی، عنصر مهم اقتدار فرهنگی ایرانیان ، عامل ترویج و تبیین فرهنگ اسلامی، عامل انسجام اقوام ایرانی و وسیله ترویج انقلاب اسلامی بسیار مهم و حیاتی است. ادبیات غنی و کهن سال فارسی تجلی گر فرهنگ، هنر، تمدن و میراث فکري اقوام ایرانی در ادوار پرفرازونشیب گذشته؛ بازتاب دهنده اندیشه، آرزوها و آرمان هاي ایرانیان در مسیر تاریخ می باشد.  امروزه حفظ هویت ملی (فردي و اجتماعی ) در گرو حفظ زبان فارسی است . حفظ قوت و اصالت زبان فارسی به عنوان یکی از ارکان هویت ملی ایران و زبان دوم جهان اسلام و حامل معارف و فرهنگ اسلامی، ایرانی و انقلابی جایگاه و نقش زبان و ادبیات فارسی را در نقشه جامع علمی کشور بسیار مهم و حیاتی می کند"[9].

اوسته گؤروندوگو کیمی ایستعمارچی گؤروشلره اساسا ایسلام و ایسلامیت "بیرلیک فاکتی" دئییل، فارس اولمایان ائتنوسلاری ایسلامیت چاتیسی آلتیندا فارسلاتماق اوچون "فارس دیلی و ادبیاتی" فارس حاکیمیتچیلیگی اوچون بیر بیرلیک وسیله سی دئیه قلمه آلینار. فارس ایستعمار یانچیلاری فارسلیغی یایماق و فارس ایستعمارچیلیغینا برائت قازاندیرماق اوچون فارسچانی ایسلامیتین یاییلماق و بیان ائدیلمک (ترویج و تبیین فرهنگ اسلامی) وسیله سی دئیه فارس حاکیمیت داییره لرینده و دین اوجاقلاریندا فارس اولمایان روحانیت کسیمین احساس و دویقولارینی سؤمورمگه و اونلاردا اؤز دیل و مدنیتلری اوزره بیلینجلری نین آییلماسینا مانع تؤرتمگه چالیشارلار. ایرانزمین مسئله سی سؤز قونوسو اولدوقدا "ایرانزمین" آنلاییشی ایسلامیتدن اؤنجه افغانیستانین شرق ولایتلری و پامیر چؤللرینه وئریلمیش آد ساییلمیش. "ائرانوئژ"، یوخسا "بهشت گم شده" آنلاییشی دا پامیر چؤللری (فلات پامیر) اوزره ایشلدیلمیش عبارت ساییلمیش[10]. جلال ایجادی گئنه ده یازار:

"حال در اینجا نوبت تحلیل از نقش نواندیشان دینی و نیروهای ملی مذهبی و اصلاح طلب می باشد. ویژگی این دسته از نخبگان دینی کدام است؟ از نظر جامعه شناسی رفتاری، این دینداران خود را «مدرن» می دانند و مانند آیت الله ها حرف نمی زنند، آنها دارای گفتاری می باشند که با واژه ها و اصطلاحات غربی زینت شده اند، حتا برخی از مقولات را از بدنه و ساختار گفتمان مدرنیته جدا کرده و در گفتار خود گنجانده اند. برخی از آنها علم تجربی کسب نموده اند و برخی دیگر از فن روزنامه نگاری برخوردارند. ولی علیرغم این دستکاری ها و تغییرها، ایدئولوژی اسلامی و اسطوره ای آنها استوار باقی مانده است، دستگاه فکری ایدئولوژیک آنها التقاطی است ولی این نظام اعتقادی از نظر ساختاری بر همان اسطوره سازی دینی استوار است... نظریه مردم سالاری دینی را پیش می کشد، از عقل سالاری و قانونگرایی و جامعه مدنی می گوید، خود را دانشگاه رفته می داند. ... این گروه فکری سیاسی، گروه ایدئولوژیک فعالی است که مراکز تبلیغ مانند رسانه ها و منبرها و دانشگاه ها و مدرسه ها و فضای عمومی را اشغال نموده است و تمام دکترین ایدئولوژیکی شیعه گری و اسلام را بطور پیگیر پخش می کند و از ارزشهای اسلامی در برابر غرب حرف می زنند و مراسم و آداب کهنه دینی را رواج می دهد. ... این نواندیشان به اسلام انتقادی وارد نمی کنند بلکه فقط از انطباق دادن آن به عصر مدرن می گویند. "[11].

اوسته جلال ایجادی ایراد توتدوغو محفللرین گؤروشونو اؤز دیللریندن ائشیتمک داها دا یئرلی اولاردی، اوخویوروق:

"2              ساخت برنامه هاي تبلیغی و سریال ها، برگزاري میزگردهایی براي تبیین جایگاه زبان و ادبیات فارسی و نقش آن در تقویت بنیان هاي هویتی،

3         ساخت و تولید برنامه هاي تلویزیونی با محوریت زبان و ادبیات فارسی، معرفی آثار ادبی، مفاخر ادبی در برنامه هاي صدا و سیما،

4          اجرایی کردن قوانین و مقررات مصوب در نهادهاي قانونی مثل مجلس، فرهنگستان، شوراي عالی انقلاب فرهنگی از قبیل قانون ممنوعیت به کارگیري اسامی و عناوین بیگانه،

5          از بین بردن مقاومت روحی مردم در مقابل واژه سازي نهادهاي مسئول،

6          تشویق هنرمندان، فیلم سازان، نویسندگان و نخبگان به استفاده از واژگان فارسی و فارسی نویسی از طریق تشکیل نشست هاي صمیمی و تخصصی،

7         تبیین و تبلیغ دقیق زبان و ادبیات فارسی به عنوان نقطه اتصال ایرانیان با تاریخ و میراث فرهنگی آنان،

8          گوشزد کردن خطرهاي تهدید کننده زبان فارسی به طور مداوم و از راههاي گوناگون"[12].

اوسته گؤروندوگو کیمی جلال ایجادی ایراد توتدوغو فارس حاکیمیتی نین اصلاح طلب کسیمی قانادلاری داها دا فارسلیق اطرفیندا سفربر اولماغا و دوزنلی اولاراق فارس اولمایان ملی کسیملری پلانلی بیچیمده یوخلوغا سوروکلمک اوچون عظیملی ساییلار. بو حضراتلارین بوتون تؤکدوکلری پلان و برنامه لر فارس ایستعمارچیلیق اطرافیندا ایستر فارس اولمایان میللی توپلوملارین انسانی، ذهنی گوجلرینی ساغماقدا، ایسترسه ده اونلارین یئر آلتی و یئر اوستو قایناقلارینی فارسلیق خدمتینه آلماق اوچون حیاتا کئچر. جلال ایجادی "فارس اصلاح طلب کسیمی" اوزره ویراژ وئرمگه داوام ائده رک یازار:

"اعضای مهم این گروه از شصت سال پیش به اینسو با منفعل کردن اکثر روشنفکران چپ و ملی و لیبرال، با به خدمت گرفتن تعداد بسیار زیادی از روزنامه نگاران، دستگاه ایدئولوژیک و تبلیغی قدرتمندی را بنیان نهاده و برای متاثر ساختن طبقه متوسط و نوجوانان و جوانان و زنان و تکنوکراتها و مدیران دولتی و خصوصی، تمام مکانیسم های دینی و روانشناسانه و عاطفی و سیاسی و نیرنگ گفتاری را بکارگرفتند. این نواندیشان متحدان بیشماری از چپ ها و روشنفکران را از گفتمان خود متاثر ساخته و قدرت انتقادی آنها را کاملن خنثی نموده اند. در جامعه این گروه اجتماعی نواندیش دینی بسیار قدرتمند است و حتا توجه بخشی از دیپلوماسی جهانی را بخود جلب کرده تا آلترناتیوی برای قدرت باشد"[13]. جلال ایجادی نین بو گؤروشلرینه قارشین فارس ایستعمارچیلیغی نین اصلاح طلب کسیمیندن اوخویوروق:

"زبان فارسی نیز با غناي واژگانی و دیرینگی و پشتوانه هاي فکري و فرهنگی خود نقش وحدت بخشی میان اقوام ایرانی را برعهده دارد . زبان فارسی با پیوند مستحکمی که با ادبیات دیرپاي ما دارد توانسته با آبشخور فرهنگ غنی مردم ایران درآمیزد. امروزه حفظ هویت ملّی  (فردي و اجتماعی) در گرو حفظ زبان فارسی است. نقش و جایگاه زبان و ادبیات فارسی در نقشه جامع علمی کشور نه به عنوان یک رشته تحصیلی، بلکه به عنوان یکی از مؤلفه هاي هویتی و عنصر مهم قدرت فرهنگی ایرانیان، عامل ترویج و تبیین فرهنگ اسلامی، عامل انسجام اقوام ایرانی و وسیله ترویج انقلاب اسلامی، بسیار مهم و حیاتی است . نقش زبان به دلیل کاربردي بودن آن براي برنامه ریزان زبان و تصمیم سازان فرهنگی بسیار مهم است"[14].

اوسته گؤروندوگو کیمی فارس حاکیمیتچیلیگینی دیل و مدنیت باخیمیندان وورقولایان و ایسلام آدینا حؤکوم سورمکده قرارلی اولان کسیم اولدوقجا فارسچادان محکم یاپیشاراق هر بیر مسئله نی فارسلیق گؤزو ایله گؤرمگه، ایضاح ائتمگه اسرارلی ساییلار. اوسته لیک ایسلامیتی ده بیر وسیله کیمی فارسلیغین خدمتینه آلماغا چالیشار.