"خاخام انشان (خاخامنشیان)" و اونلاری دیلی
"خاخام انشان (خاخامنشیان)" شاهلیغی
بابل دؤلتیندن قالمیش "نبونید" داش یازیسیندا کوروش اؤزونو "انشان" شاهی آدلاندیریلمیش، اورادا اوخویوروق: "آستیاک شاهی، حکومتی نین آلتی ایللیگینده قوشونو اَنشان شاهی ساییلان کوروشون اوستونه هوجوم ائتمگه سفربر ائتدی. قوشون ایسه آستیاک شاهی نین اؤزونو حاکیمتدن دئویره رک حاکیمیتی کوروشا تسلیم ائتدی". جغرافی باخیمدان "اَنشان" بوگونکو فارس ولایتی نین قوزئی گونباتان (شمالغربی) بؤلگه سی ساییلارمیش. فارس مدنیت راسیستلری نین "مادر سلیمان" قبرینه آد وئردیکلری پاسارگاددا ایلامی خط ایله یازیلمیش یازیتدا (کتیبه) دا کوروش اؤزونو خاخامانشان (> خاخام + انشان) شاهی آدلاندیرمیش[i]. کوروشدان سونرا حاکیمیته گلمیشلر ده سیلسیله شاهلار اولاراق اؤزلرینی خاخامانشان ( خاخام انشان) شاهی آدلاندیرمیشلار. تاریخده کوروش او زامانکی یهودیلرین دین خادیملری نین (خاخاملارین) مالینا آرخالاناراق بابل دؤلتی نی ییخماسی و بابلده دوتساق و اسیر دوشموش یهودیلری آزاد ائتمه سی ایستر یالان، ایسترسه ده دوغرو "خاخام انشان" شاهلیغی اوزره یهود اجماعسی طرفیندن تاریخ دئیه یازیلمیش کتابلاردا اؤز عکسینی تاپمیش گؤرونر. مسئله بئله اولدوقدا کوروش قوردوغو حاکیمیتی "انشان" آدلاندیرارکن، یهود اجماعسی طرفیندن خاخاملارین ائتدیگی کؤمگی نظره آلاراق یازیلمیش کتابلار "خاخام انشان" یازماقلاری یئرینده اولموش. آنجاق هر هانکی مصلحتلر اوزوندن بو کلمه نی بوگونکو فارس دیلینه اویقونلاداراق "هخامنشان/ هخامنشیان" یازدیقلاری، یوخسا سونرادان فارسچایا ترجمه اولدوغو گئنه ده آنلاشیلار. بو باخیمدان "هخامنشان" کلمه سی بیر مرکب کلمه اولدوغونو و او زامانکی بابل دؤلتی علیهینه قورولموش اتفاقی دا نظره آلارساق، بو کلمه آدی چکیلن ایکی گوجو تمثیل ائتدیگی آدلاردان اورتایا گلمه سی ده طبیعی گؤرونر. بئله لیکله بو کلمه نین یهود اجماعسی طرفیندن اورتایا آتیلدیغی قبوللوق گؤرر. بئله لیکله بو کلمه نین فارسلاشماسی ایله قورولوشونو نظره آلارساق، کلمه نین آییرد ائدیلمه سی و آچیقلیغا قاویشدیرلماسی داها دا راحات اؤز عکسینی تاپار:
خاخام + انشان = خاخامَنشان.
"خاخامَنشان" کلمه سی نین فارس بیچیمینه دوشدوگونو قبول ائدرسک، بئله اولموش:
خاخامَنشان *< خخامَنشان < خخامَنشیان < هخامنشیان.
"خاخام انشان (خاخامنشیان)" دیلی
"خاخام انشان"ا (هخامنشلره) نسبت وئریلن دیلده تک (مفرد)، جمع و ایکیلیک (دوآل)، جنسیت تانیملایان حرف (حرف تعریف برای مؤنث، مذکر و خنثی) و جمله-ده آلتی حالتلر (آدلیق، یییه لیک، یؤنلوک، تأثیرلیک، آیریلماق، یئرلیک) وار ایمیش. اوسته لیک جنسیت بلیرلمک هند ژئرمن دیللری کیمی آددان اؤنجه و قاباقجا دئییل، ایسلاو دیللری دک بیر اَک و پسوند اولاراق آدا یاپیشارمیش. یئری گلمیشکن مختلیف حالتلرده آدا اکلنمیش اکلری (پسوندلری) جدول بیچیمینده سرگیلمگه چالیشاق:
|
سای و حالت |
A- صرفی |
i/u-صرفی |
||||
|
مذکر |
مؤنث /مؤنث |
خنثی |
مذکر/ مؤنث |
خنثی |
|
|
|
تک (مفرد) آد فاعیللیکده |
-a |
-ā |
-am |
-iš/-uš |
-iy/-uv |
|
|
تک (مفرد)آد مالیکیتده |
-ahyā, -ahya |
-āyā |
- |
-aiš/-auš |
- |
|
|
تک (مفرد) آد تأثیرلیکده |
-am |
-ām |
-am |
-im/-um |
-iy/-uv |
|
|
تک (مفرد) آد چیخیشلیقدا/ ابزار حالیندا |
-ā |
-āyā |
-ā |
-auš/-auv |
|
|
|
تک (مفرد) آد یئرلیکده |
-aiy |
-āyā |
- |
-auv/-āvā |
-auv/-avā/-uvā |
|
|
تک آد ووکاتیو حالیندا |
-ā |
|
|
|
|
|
|
جمع آد فاعیللیکده |
-ā, -āha |
-ā |
-ā |
-iya |
- |
|
|
جمع آد مالکیتده |
-ānām |
-ānām |
- |
-/-ūnām |
- |
|
|
جمع آد تأثیرلیکده |
-ā |
-ā |
-ā |
-iš |
|
|
|
جمع آد ابزار حالتینده |
-aibiš |
- |
- |
|
|
|
|
جمع آد یئرلیکده |
-aišuvā |
-āuvā |
- |
|
|
|
|
ایکیلیک آد فاعیللیکده/ تأثیرلیکده |
-ā |
|
|
-īy |
|
|
|
ایکیلیک آد چیخیشلیقدا/ واسیطه سیز مفعول حالیندا |
-aibiyā |
|
|
-ībiyā |
|
|
|
ایکیلیک آد یئرلیکده/ مالیکیتده |
-āyā |
|
|
-īyā |
|
|
بوگونکو فارسچا اؤز تاریخینه دایاراناراق "خاخام انشان" دیلی نین ترسینه اولاراق ایکیلیک (دو آل) آد و حالتلرده اک و پسوند تانیماز. جومله-ده کی دوروم و حالت باخیمیندان دا فارسچا ایله خاخام انشان دیلی اوست اوسته دوشمز. اوسته لیک (بعلاوه) خاخام انشان دیلینده "یییه لیک (مالکیت)" ایله یؤنلوک (مفعول بی واسطله) بیر بیرلریندن آییرد ائدیلمز، بو حالت ده فارسچا ایله اوست اوسته دوشمز. خاخام انشان دیلینده "چیخیشلیق (Ablativ) ایله "فاعیللیک (Substantiv) آد + ایله" بیربیرلریندن آییرد ائدیلمز. بو حالت ده فارسچا ایله اوست اوسته دوشمز. فارسچادا جنسیت یوخسا حرف تعریف دئیه بیر آنلاییش اولمازکن، خاخام انشان دیلینده اوچ جنسیت و حرف تعریف وار. جنسیت تانیملاماق حرفی یئرینه یالنیز اکلر و پسوندلر آدلارا "آرتیکل یوخسا حرف تعریف" دئیه آرتیریلارمیش. بو بنزرلیک بوگون یانلیز ایسلاو دیللری ایله "خاخام انشان" دیلی آراسیندا وار گؤرونر. اوندان یانا دا "خاخام انشان دیلینی ایسلاو دیل قوروپونا باغلی دئیه قلمه آلاراق خاخام انشانلاری بیر ایسلاو دیللی خالق اولدوغونو ادعا ائدنلر وار. دئمک، دیل توپولوژیسی باخیمیندان بوگونکو فارسچانی "خاخام انشان" دیلی نین قالیغی دئیه قلمه آلماق جاهیللیک و شیادلیق ساییلار[ii].
ایشیق سؤنمز، 21.01.2018
[i] Bu ləqəb Yəhudilərin din xadimi kimi tanınmış „Xaxam“ önvanı və „Anşan“ dövlət adının birləşməsiylə ortaya qoyulan ad olmalıdır.
[ii] Die Altpersische Sprache)* : https://de.wikipedia.org/wiki/Altpersische_Sprache
· Altpersisch anlayışı dil və mədəniyət əsaslı deyil, Yunan ədəbiyatından bir sünnət olaraq Avrupalılara miras qalmış bir anlayış sayılar.