مولانا جلال الدین رومی فارس می، یوخسا تورک؟

بیلیندیگی کیمی جلال الدین رومی بلخده دوغولموش بیر تورک اولدوغونا باخمایاراق صوفیلیک مکتبی نین قوروجولاریندان بیری اولدوغو و  برهان الدین الترمذی یانیندا عربچه تعلیم آلدیغی زامانلار  فارسچانی دا یاخشی اؤیرنمیش صوفی و  اؤزونو فارس ادبیاتینا حصر ائتمیش بیر ادبی ذات ساییلمیش. بو دئدیکلریمیزه باخمایاراق او هئچ زامان اؤزونو "تاجیک و هند" ائتنیکلرینه و توپلوملارینا منصوب بیلمدیگی نین یانی سیرا تورک اولدوغونو دا وورقولامیش.  سید جواد میری مینق جنابلاری نین تلگرام کانالیندا فارس مدنیت راسیستی کیمی تانینمیش سیدجواد طباطبایی آدرئسینه "جلال الدین رومی نه اوچون عثمانلی تورکچه سی دئییل"، فارسچا یازدیغینا داییر بیر ادعا اورتایا قویولاراق جلال الدین رومی نین فارس اولدوغو ادعا ائدیلمیش. بو ادعا تاریخی واقعیتلر ایله اؤرتوشمدیگی اوچون او قیسا یازینی بیر فورصت دئیه جلال الدین رومی نین فارس اولدوغونا داییر اساسسسیز ادعالارا جاواب وئرمه نی یئرینده حئساب ائده ریک. سامان سامنی امضاسی ایله تلگرام کانالیندان اوخویوروق:

"از جناب آقای دکتر سیدجواد طباطبایی در شماره 21 مجله "فرهنگ امروز" مورخ اسفند 1396 مقاله‌ای با عنوان «مصلوبان تیرهای توهم» در صفحات 59-63 منتشر شده است که در این مطلب یک پاراگراف از این مقاله مورد بررسی و نقد قرار می‌گیرد:  آقای دکتر طباطبایی در بخشی از این مقاله آورده‌اند: «تقصیر ایرانیان نیست اگر شاعر ملی ملت عثمانی به زبان فارسی مثنوی و دیوان شمس سروده است...این مشکل آن امت است که شاعر ملی او به زبان آن امت سخن نگفته است.». نقدی بر دیدگاه جناب دکتر طباطبایی مبنی بر فارس زبان بودن مولانا وارد است به این دلیل که جناب مولوی همانطور که می‌دانیم متولد بلخ بوده و مردم بلخ، و همینطور بخش‌هایی از شهرهای مدائن، به زبان دری سخن می‌گفتند در حالی که زبان فارسی زبان مردم سرزمین فارس (شیراز کنونی) بوده است. بهاء‌الدین ولد پدر مولانا هم متولد بلخ و بزرگ شده در مناطقی از جیحون بوده. پس می‌توانیم با قطعیت بگوییم زبان مادری جناب مولوی زبان دری بوده و نه زبان فارسی! البته در ایران قرون چهارم تا ششم هجری قمری تنوع زبان‌های ایرانی در بین مردم ایران محدود به دو زبان دری و فارسی نمی‌شد؛ برای مثال مردم خوزستان به زبان خوزیه و مردم شهرهای ری، اصفهان، همدان و نهاوند به زبان فهلویه سخن می‌گفتند"[1].

اوسته گؤروندوگو کیمی سامان سامنی بلکه ده تاریخی واقعیتلردن خبری اولمایاراق جلال الدین رومی نین ائتنیک منسوبیتی باخیمیندان مغلطه ائتمگه چالیشمیش.  سامان سامنی مولانا جلال الدین رومی نی "دری" دیللی قلمه آلارکن او زامانلار "دری" و "فارسی" دئیه ایکی دیل وارلیغیندان سؤز آچماغا چالیشمیش. فارسچانین افغانستاندان بوگونکو ایران ممالیکی محروسه سینه تورک شاهلاری آتلاری نین اوزنگیسینده گلمیش بیر دیوان دیلی اولدوغونو آرتیق بیلیریک. بو دوغرولتودا پرویز ناتل خانلری-دن اوخویوروق[2]:

"زبان فارسی تنها زبانی در این کشوراست که با ایل (تیره) و یا قوم مشخصی وارد کشورکنونی ایران نشده و مهاجر ادبی و دیوانی، یعنی وارداتی از بلخ و افغانستان و آسیای شرقی: تاجیكستان، و آسیای مرکزی: سمرقند و بخارا، به کشور کنونی ما ایران است. زبان فارسی، به عنوان زبان کاتبان و نه زبان گویشی مردمان از قرن هشتم هجری در ایران کنونی به تدریج به زبان گویشی شهرها (با جذب و حل زبان بومی آنها) مُبدل شده است ."[3]

اوسته گؤروندوگو کیمی اؤزونو فارسلیغا آدامیش و تقدیم ائتمیش پرویز ناتل خانلری ده فارسچانین مهاجر بیر دیل اولدوغونو تاریخی قایناقلار اساسیندا قبول ائتمیش.

"دری"، "درباری" کلمه سی نین قیساتمیشیدیر . دئمک، کیمی سی "هندی"، کیمی سی "تاجیکی" دئدیکلرینه باخمایاراق کیمیلری ده "دری" و عربلر ده تانیمادیقلاری خالقلارا "عجم" آدینی دا وئرمگه چالیشمیشلار. "پارس، پَرس، پِرس" دئییمی نین یونانلار طرفیندن ایران ممالیکی محروسه سی نین گونئیینده کی "کؤرفر و خلیج"ین قوزئی (شمال) ساحیلی جغرافیاسینا وئریلدیگی بیر جغرافی آد اولدوغونو دا قبول ائدرسک، اورتا آسیادان ایران ممالیکی محروسه سینه گتیریلمیش "دری، تاجیکی و هندی" آدلارینی داشیمیش دیله  "پارس" بؤلگه سی نین آدی نین عربلشمیش "فارس" واریانتی بیر دیل آدی اولاراق وئریلمه سی ده قبول اولونا بیلر. بیلیندیگی کیمی سلمان دا بو جغرافیادن بیر یهودی اولاراق عربستاندا ایسلامیتی قبول ائتدیگی اوچون "سلمان فارسی" آدی آلمیش. بو مسئله سلمانین ملیتی نین کیم اولدوغونا اساس دئییل، هانکی بؤلگه-دن سلمانین گلمه سینه اساسلانمیش ساییلار.  

اوسته آدی چکیلن "دری، تاجیک و هندی" کلمه لر نین فارسچا آدلانماسی ایسه زامان آخاریندا "فارس" کلمه سی اوسته آدی چکیلن آدلاری حذف ائتمه سی و اونلارین یئرینه اوتورماسی نین قبول اولونماسی ایله ایضاح ائدیلمه لیدیر.  بئله لیکله فارسچا ایران ممالیکی محروسه سینده کی خالقلار طرفیندن بیر ائتنیک آد اولاراق بو دیلی دانیشان انسانلارا وئریلمیش آد ساییلار. بو گلدیگیمیز قناعته باخمایاراق بعضی فارس تمامیتچیلری فارس آدلی بیر قوم و خالقین وارلیغینی بیله قبول ائتمزلر. اونلار شیادلیق اوزوندن "فارس" آنلاییشینی "ایران" کلمه سی ایله ائشیت و برابر توتارلار. اوسته آدی چکیلن دیله "تاجیک" و "هیندی" دئییلمه مسئله سینه گلدیکده بو دئییملر بوگونکو ایران ممالیکی محروسه سینه اساسلانمیش بیر دئییم و آد ساییلماز. بو آدلار او زامانکی افغانیستانداکی تاجیک طایفالاری و اونلار دانیشان دیله وئریلمیش آد ساییلارمیش. بلخ تورکلریندن اولان مولانا محمد جلاالدین رومی بو مسئله نی بئله آچیقلار:

"ترکی همه ترکی کند تاجیک تاجیکی کند

من ساعتی ترکی شوم یک لحظه تاجیکی شوم"[4].

"هندی" دئییمی ایسه بو دیلین هیند و هیندوستان کؤکنلی (منشألی) بیر دیل اولدوغونا و سونرالار بلخ و افغانیستاندا اؤزونه یئر آچدیغینا اساسلانار. بو دوغرولتودا گئنه ده مولانا محمد جلال الدین رومی-دن ائشیدیریک:

"بیگانه مگیرید مرا زین کویم

در کوی شما خانهٔ خود می‌جویم

دشمن نیم ارچند که دشمن رویم

اصلم ترکست اگرچه هندی گویم"[5].

مولانا جلال الدین رومی فارسچا دیوانی نین یانی سیرا تورکچه - فارسچا شعرلری ده واردیر. او شعرلردن بیری سئورمن آدلانار. اوخویوروق:

  سیورمن

دانی چرا به عالم، یالغیز سینی سیورمن
چون در برم نیایی، اندر غمت اولرمن
من یار با وفایم، برمن جفا قیلورسن
گرتو مرا نخواهی ، من خود سینی تیلرمن
روی چو ماه داری، من شاد دل ازان

زان شکر لبانت بیر اوپه کنی تیلرمن
تو همچو شیر مستی، دانی قانیم ایچرسن
من چون سگان کویت، دنبال تو گیزر من
فرمای غمزه ات را، تاخون من بریزد
ور نه سنین قولینگدن من یارقه یا باررمن
هر دم­ به­خشم گویی، بارگیل منیم قانیمدن
من روی سخت کرده،نزدیک تو توررمن
روزی­نشست خواهم یالغیز سنین یانینگده
هم­سن­چاخیرایچرسن، هم­ من ­قمیز ایچرمن
آن­ شب­که خفته باشی مست وخراب شاها
نوشین­ لبت به­دندان قی­یی- قی­یی توترمن
روزیکه من نبینم آن روی همچو ماهت
جانا نشان کویت ازهرکس سوررمن
ماهی چو شمس تبریز غیبت نمود، گفتند
از دیگری نپرسید،من سویله دیم: آریرمن

               ***

ماهست نمیدانم، خورشید رخت یانه
بو آیریلیق اوتیده نی اوچون جگریم یانه؟
مردم ز فراق تو، مردم که همه دانند
عشق­اوتی نهان­بولمس، یانر توشه­دی جانه
سودای رخ لیلی،شد حاصل ما خیلی
مجنون کیمی واوئیلا، اولدیم ینه دیوانه
صد تیر زند بردل آن ترک کمان ابرو
فتنه نی آلر کوزلر،چون اویقودن اویانه
ای شاه شجاع الدین،شمس الحق تبریزی­
رحمتدن اگر نوله،بیر قطره بیزه گه تامه

                 ***

مرا یاریست ترک جنگجویی
که او هرلحظه برمن یاغی بولغای
هرآن نقدی که جنسی دید با من
ستاند ازمن تا چاخیر آلغای
بنوشد چاخیر و آنگه بگوید:
تلا لا لا تلا ترلم،تلا لای
کیل ای ساقی، غنیمت بیل بو دمنی!
که فردا کس نداند که نی بولغای
الا ای شمس تبریزی نظرقیل!
که عشقت آتش است و جسم مانای
            ***

رسید ترکم با چهره گل بردی بگفتمش:
چه شد آن عهد؟ گفت: اول باردی
بگفتمش­که: یکی­نامه ای­ بدست ­صبا بدادم
ای عجب آورد؟گفت:گوستردی
بگفتمش چرا به یکه آمدی ای دوست؟
سئییرتدی یولداشیم یولدا، ایردی

مولانانین اوسته کی شعرلرینده ایشلنمیش بیر چوخ تورکچه کلمه لر او زامانکی عثمانلی تورکچه سینده یایقین کلمه لر دئییل، بونلار اویغور تورکچه سی نین اؤزللیکلرینه مالیک ساییلار. بو دیل بوگونکو اؤزبکچه نین کئچمیش بیر واریانتی ساییلار. دئمک، مولانا جلال الدین رومی کیملیک باخیمیندان بیر تورک اولماسینا باخمایاراق بلخ و اونون اطرفینداکی تورکچه دیلی نین اؤزللیکلری و ماهیتینی ده قورویاراق تورکیه نین قونیا شهرینه کؤچموش بیر تورک دوشونور و متفکری ساییلار.

ایشیق سؤنمز، 18.05.2018