کئچن دانیشیقدا علی شریعتی نین ملتلر آراسی هر هانکی بیر دونیا گؤروشو و ایدئولوژی اورتاقلیغینی قبول ائدیلدیگی نین امپریالیست گوجلره خدمت ائتدیگی قناعتی اولدوغو اوزره بیلگی وئره رک فارس سولچو آخینلارین دا فارسلیق اطرفیندا بیلشمکلری نین واجیب اولدوغو گؤروشونو وورقولادیغی اوزره بیلگی وئردیک. بو دانیشیقدا ایسه علی شریعتی اسلام آدینا عرب خلیفه لیگینی نقد ائدرکن بوگون شیعه لیک آدینا فارس نژادپرستلیگی اوزره نه دئیه بیلرمیش" مسئله سی اولدوقجا ماراق دوغوروجودور، اوخویوروق:
"...اوندان سونرا ملتلر آراسی اسلامیت آدینا خلیفه لیک الینده بیر وسیله اولاراق جاهلیتدن دوغولموش عیرق و نژاد امپریالیسمیندن باشقا بیر شئی دئییلمیش. اسلامین شعاری ملیتلرین برابر اولدوغونا اساسلاندیغی اوچون عیرق و نژاد امپریالیسمی ملیتلری یوخ ائتمگین اسلام ایله هئچ بیر بنزرلیگی یوخدور، اوسته لیک بو مسئله ایسلامیت ایله ضدیت اولوشدورار. ... بو یانلیشلیق و تاریخده کی آنلاشمازلیق بوگون اوچون ده بؤیوک بیر توزاق و تله اولاراق ظالیم و متجاووز قدرتلری ملیتلرین اصالتلرینی یوخ ائتمک، اونلارین دیل و مدنیتلرینی، مادی و معنوی دگرلرینی یوخا چکمگه خدمت ائدر. نتیجه اولاراق حقیقت و انسانیت ساغالماز ضرر و ضربه لر آلار"[i].
اوسته گؤروندوگو کیمی علی شریعتی اسلام آدینا امت دئیه ملیتلری بنده چکمگه واقف اولدوغونا باخمایاراق ایران ممالیکی محروسه سی اوزره فارس اولمایان ملیتلرین ملی وارلیقلاری، اونلارین دیل و مدنیتلری اوزره بیر جومله بیله یازماق ایستمه میش. اوسته لیک (بعلاوه) "تشیع علوی و تشیع صفوی" دئیه سنتی شیعه لیگی پیسلمک و "ایرانیت" آنلاییشینی والتئر هینتسین گؤروشلریندن یولاچیخاراق یئنیدن تانیملاماق و تعریف ائتمگه فارس ایستعمارچیلیغینا؛ اؤز دئییشی ایله دئمک جایزسه، فارس امپراتورلوغونا یول صاف ائتمگه چالیشمیش.
دئمک، بوگون شیعه لیک آدینا پهلوی حاکیمیتلری زامانیندان باشلامیش دیل و مدنیت سوی قیریمی (نسل کشی فرهنگی) نین داوام ائتمه سی دوغرولتوسوندا علی شریعتی نین دوشونجه و فیکیر تؤرتدیگی (تولید ائتمگی) ده باشقا بیر سورقو اولاراق اورتایا قویولار. بئله لیکله مشروطه حرکاتیندان باشلایاراق فارس اولمایان ملیتلرین او جومله-دن آذربایجان تورک ائلیتی نین اؤز کیملیک و منلیکلرینی درک ائتمدیکلری و فارس دیل و مدنیتی نی اساس گؤتوردوکلری فارس ایستعمار عامیللری نین کؤنلونجه اولموش بیر گلیشمه ساییلار. علی شریعتی باش وئرمیش ظولوملری توجیه ائتمک اوچون یازمیش، اوخویوروق:
"باشدان ساواراماق ییغجام یوروم و تفسیر ایله دئسک، بو بؤیوک توزاق و تله "انسان دونیا گؤروشو" و "مدنی شخصیت" دگیشیکلیگینی یانلیش سالماقدان، یانلیش باشا دوشمکدن اورتایا چیخمیش بیر مقام ساییلار. دونیا گؤروشو و ایدئولوژیسی یوکسک آنلامدا و اصل معنادا انسانیتین مطلق دگرلری، ایده آللارینی اساس گؤتوره رک بیچیمله نر و شکیللنرک انسانین روحو ایده آللاری نین حیاتا کئچمه سینه، اونون رسالتی نین تکمیللشمه سینه و کامیل انسان اولماسینا یول آچار. ... "مدنی شخصیت" ایسه، بیز اونو "ملیت" دئیه یوروملار و تفسیر ائده ریک. بو چوخ خصلتلردن اولوشموش. بو خصلتلر بیر تاریخ سورجی و آخاریندا بیر قوروه انسانلارا اورتاق روحیه، بیلینج و شعور باغیشلامیش. بئله لیکله آدی چکیلن قوروپدان و جمعدن بیر "اؤز (منیم قوروپوم)" دوزتمیش. بئله لیه اونلار بیر اجتماعی واقعیت اولاراق اورتاق و شریک حیسلره مالیک اولاراق "بیز (بیزیم قوروپ)" یوروم و تعبیرینی درک ائتمیشلر. اونلار بو "بیز" آنلاییشینی باشقالار و اؤزگه لر قارشیسیندا ایفاده ائدرلر. بو انسانلارین یاشاییشلاریندا بیر طبیعی اختلاف و اجتماعی واقعیتدیر. آنجاق فاشیسم مختلیفلیک آنلام و معنادا اولان "فرق"ی متضاد دئیه یوروملار و تعبیر ائده رک اوستون (برتری) اولماق آنلاییشینا وارمیش اولار. بئله لیکله فاشیسم ملتلر آراسی مذهبه بنزر، هومانیستلیکه بنزر آنلاییشی یاخالامیش اولار. بو عمل کئچمیشده مذهب اساسلی امپریالیسم آنلاییشینا و بوگونوموزده ایستعمارچیلیق، یوخسا سیاسی، اقتصادی و مدنی ایستعمارچیلیغا یول آچار. ... اسلام بو آرادا اولان فرقی اقرار و اعتراف ائده رک ملی "وارلیقلارین اصالتلرینه (اصالتهای وجودی) احترام قویاراق اونلارین آراسیندا "تعاریف (نزاکتلی اولمانی و مدنی داورانمانی)" آنلاشینی "متضاد و ضدیت اولوشدورما" آنلاییش نین یئرینه اوتورتماغا چالیشار. بئله لیکله اورتاق و مشترک بیر دونیا ایدئولوژیسی ملتلردن و انسانلاردان اوستون دئیه "الله" اسلامی ملتلر آراسیندا حاکم اولار"[ii].
اوسته گؤروندوگو کیمی علی شریعتی ایدئولوژی دئیه یالنیز دؤگم دین اینانجلارینی اساس گؤتورر. بئله لیکله کومونیسم کیمی باشقا ایدئولوژیلره هر هانکی بیر ایدولوژی آنلاییشی دئیه بوش یئر بوراخماق ایستمز. "مدنی شخصیت" یوخسا "ملیت" دئدیکده ده ایران ممالیکی محروسه سی اوچون فارس مدنیت راسیستلری نین اویدوردوقلاری تاریخی "ایران ملیتی" آنلاییشی نی قابارتماغا چالیشار. بو آنلاییشا اؤز دیل و مدنیتینه، ملی وارلیقلارینا صاحیب چیخمایانلار و یییه دورماق ایستمگنلر مدنی انسان قلمه آلینمازلار. بو اساسدا علی شریعتی فارس اولمایان، آنجاق فارس تشکیلاتلاری و ایدارهچیلیک اورقانلاریندا ایستر اومتچیلیک، ایسترسه ده هر هانکی بیر دونیا گؤروشو اساسیندا اؤز دیل و ملتلریندن قوپموشلاری تاریخ حافظه لرینه مالیک اولمادیقلاری و اؤز ملی بیلینج و شعورلاری نین فرقینه وارمادیقلاری اوچون اونلاری "مدنی انسان" دئیه قلمه آلماز. بئله لیکله علی شریعتی نین "باز شناسی هویت ایرانی اسلامی" آدلی یازدیغی کتاب ایکی باشی موردار بیر آغاجا بنزر. بو موردار آغاچ فارس ایستعمارچیلیغینی اساسیندا اورتایا قویولدوغو، فارس اولمایان دیل و مدنیت صاحابلارینی فارس گؤستردیگی و اونلارین ملی وارلیقلارینی تحریف ائتدیگی اوچون فارس حاکیم سیستیمی و اونون یانچیلارینی آدلاری چکیلمزسه ده، فاشیست بیر نظام و انتظامین ترکیب حیصصه سی دئیه دولاییلی قلمه آلار. باشقا یاندان ایرانیت آنلاییشی نین تملینی فارسلیق اساسیندا قبول ائتدیگی اوچون فارس اولمایانلار ملی توپلوملاری "ایرانلی" دئیه قبول ائتمز. دئمک، علی شریعتی نین "تشیع علوی" دئیه دوشونه رک تئوریزه ائتدیگی بو "باز شناسی هویت ایرانی – اسلامی آدلی اثری جمهوری ایسلامی ایران حؤکومتی قورولدوقدان سونرا اؤز سیناو و امتحانی نی وئرمیش دگرسیز جیزما قارادان باشقا بیر دگر و ارزشه مالیک اولمادیغینی اورتایا قویموش. بو دا ایراندا اسلام آدینا حاکیم اولموش نظام و انتظامین فارس دیلی و مدنیتی اساسیندا اداره اولماسی، شیعه لیک آدینا فارس حاکیمیت سیستیمی نین تبعیض و فرق قویمادان ادارهچیلیک قابیلیتی و حاکیمیت سیستیمی اولابیلمدیگی ایله ایضاح ائدیلملیدیر. دئمک، علی شریعتی ده محمد تقی بهارلارین داوامچیسی اولاراق یالنیز "ایرانیت" باتلاغیندا قارقا دک بوروندان ایلیشیب قالمیش گؤرونر. بونلار اوچون انسانلیق دئدیکده "روح ایرانی فارسی" منظور اولونارمیش!
تذکر: علی شریعتی-یه گؤره صفویلر واسیطه سی ایله شیعه لیک حاکیمیت ساحه سینه یوکسلمیش و تورک ائتنوسو دا "ایرانیلشمیش (فارسلاشمیش)". بئله لیکله علی شریعتی تورک ملی کیملیگینی و وارلیغینی ایران ممالیکی محروسه سینده دانماقلا فارس تامامیتچیلری نین و نژادپرستلری نین یانیندا یئر آلاجاغینا داییر هر هانکی بیر قوشقو و شک بوراخمامیش.
راسیستلیک و نژادپرستلیک آنلاییشی هر هانکی بیر عیرق و نژادین اوستون توتولماسی، باشقا ملی توپلوم و ائتنیکلره منسوب اولان شخصلری آیری سئچیلیگه تابع توتماق سیاستینه اساسلانماسینا باخمایاراق علی شریعتی "ایران فرهنگی" دئیه اؤزونه خاص بیر "فارس مدنیت راسیستی" ساییلار؛ بو دوغرولتودا اوخویوروق:
"... بو عیرقچیلیق و راسیستلیک دوشونجه لری بعضی آسیالی و ائله جه ده آفریقالی دوشونور و متفکرلره ده داریشمیش و سرایت ائتمیش. آفریقادا نئگروئیسم مکتبی یارانمیش. بیر قارا دریلی شاعیر یازمیش:
"سندن راضییام الله، منی قارا یاراتدین
آغ بویاق و آغ رنگ کئچری و موقتیدیر.
قارا بویاق، قارا رنگ همه شه لیک و ابدیت بویاغیدیر"[iii].
علی شریعتی نین بو یاناشماسی نین ترسینه اولاراق منظور ائتدیگی شاعیر حاکیمیت ائتمک و اؤز ملی کیملیگی و منلیگی اساسیندا حاکیمیت قورماقدان محروم اولدوغو اوچون اؤزونو اودوزماق ایسته مه گه رک، دیرنمگه و اؤزونه توختاقلیق وئرمگه و تحمیل اولدوغو دوروم و وضعیت قارشیسیندا کیملیک و منلیگینی یاشاتمادا قرارلی اولدوغونو یانسیتماغا چالیشار. بیلیندیگی کیمی فارس ایستعمارچیلیغیندا دا "خدایا ترا شکر، نه شدم تورک" دئیه بیر ایفاده بیر سیرا لومپئن لر واسیطه سی ایله یاییلمیش. بونا قارشین ایسه تورکلر آراسیندا کوچه بازاردا "خدایا ترا سپاس، که نشدیم فارس" ایفاده سی ده یاییلمیش! دئمک ازیلمیش ملی توپلوما منسوب اولانلارین مسئله یه بئله یاناشماقلاری عرقچیلیق و نژادپرستلیک اساسیندا دئییل، عمل قارشیسیندا "عکس العمل" دئیه اورتایا قویولموش. فرانسه ایستعمارچیلیغی آفریقانی سؤموررکن، آفریقالیلارین اصیل فرانسیز اولدوقلارینی ایفاده ائتمیش و اونلاری آلداتماغا چالیشمیش. دئمک، قارالاردا اولان نژادپرستلیک آنلاییشی ایستعمارچی دئییل، بیر ترس و عکس العمل داورانیش اولاراق اؤزونه سیغینماق کاراکتئری داشییار. بو یاناشما "اکسیون" و "رئاکسیون" اساسلی "اؤلوم یوخسا قالیم" داورانیشی و مجادیه سینه اساسلانار.
علی شریعتی ملیت و ناسیونالیسم مقوله سی اوزره یازمیش:
"ملیت و ملتچیلیک:امپریالیستلیک دوشونجه صاحابلاری همشه ملیت ایله دوشمنلیک ائتدیکلرینه باخمایاراق بعضی هومانیستلیگه قاپیلمیش آزاد دوشونجه لی انسانلار دا ملتچیلیگی انسان توپلوملارینی بؤلمک و اونلاری تیکه پارچا ائتمک دئیه باشا دوشموشلر. بئله لیکله ملتین اصیللیگی و اصالتی اوزره شک ائتمیشلر. بو ادعا ائتدیکلری گؤروش ملتچیلیک دئیه بیر نوع قومیت خسته لیگی ساییلار. قومی خستله لیک مدنیتلرین اصالتینی انسان توپلولوقلاریندا داناراق اونلاری یوخ سایار"[iv].
علی شریعتی نین بو گؤروشلرینه اساسا پهلویلر خاریجی گوجلر واسیطه سی ایله ایش اوستونه گلن بیر گوندن باشلایاراق بوگونه دک ایران ممالیکی محروسه سینده "فارس حاکیمیتچیلیگی" بیر تور و بیر نوع "قومی" خسته لیک ساییلار. بو قومی (میلیت) خسته لیک و مریضلیک فارس اولمایان ملی توپلوملارین وارلیقلاری و اونلارین اصالتلرینی دانماغا اساسلانار. بو قومی خسته لیک تورک ملی توپلومونو "ترک زبان" و عرب ملی توپلومونو "عرب زبان" قلمه آلاراق بو ملتلرین میللی کیملیک و منلیکلرینی دانماغا و انکار ائتمگه چالیشار. علی شریعتیدن گئنه ده اوخویوروق:
"... ملیتچیلیک انسانین اصالتینی عیرق و نژاد ارثینه دوگونلرکن ظاهیری گؤرونوشلر فیزیولوژیکدیر دئیه بو مسئله یه شک ایله یاناشیلار. عیرق و نژادین ارثی اولماسی اوتلار و حئیوانلار اوزره داها آرتیق دوغرو و دوزگوندور دئییلر" .[v]
اوسته گؤروندوگو کیمی علی شریعتی ایران ممالیکی محروسه سی نین ائتنیک توخوشونو نظره آلار و فارس باستانگرایلاری و فارس مدنیت راسیستلری نین ترسینه اولاراق "قان و نژاد" تئوریسیندن آرا آچماغا چالیشاراق آذربایجان تورکلوگونو؛ او جومله-دن صفویلری فارس قلمه آلدیغی، آنجاق فارس اولمایان ساسانلیلارا دوگونلمه سیندن ده بللی اولدوغو کیمی "ایران فرهنگی" دئیه فارس مدنیت راسیستی اولدوغونو اورتایا قویار. یانلیش آنلاشیلماسین دئیه یازدیغی متنیدن فارسچاسینی اوخویوروق:
"صفوی .... با گرايش به تشيع، توانستند از ياری مردم شهر و روستای ايران بهره گيرند و برای نخستين بار پس از اسلام، يک حکومت ايراني مستقل با ايراني يکپارچه پديد آرند و نهصد سال پس از ساسانيان، آن حکومت را تجديد کنند"[vi].
ترجمه: صفوی شیعه لیگی قبول ائتمکله ایران نین خالقی نین شهرلی و کندلی سیندن کؤمک آلاراق ایسلامیتدن سونرا بیرینجی دفعه بیر ایرانلی حؤکومت و بیرلشیک ایران دؤلتی یارادالار. و دوققوز یوز ایل ساسانلیلاردان سونرا او حؤکومتی (ساسانلیلار حؤکومتینی) تازادان قورالار".
اوسته کی گؤروش کئچمیش دانیشیقلاردا ایشاره اولوندوغو کیمی آلمان والتئر هینتس طرفیندن فارس مؤللیفلری و تحریفچیلری نین آغزینا قویولموش بیر ایستعمارچیلیق مفکوره سی ساییلار.
بئله لیکله علی شریعتی فارس اولمایان ائتنیکلرین ملی کیملیکلرینی دانماقلا فارس مدنیت راسیستی اولدوغونو دا یازیلاریندا یانسیتمیش اولار. "ایران فرهنگی" گؤروشو و نظریه سی فارس دیلی و مدنیتینی بیر مستقیل ملی وارلیق دئیه اورتایا قویماقدان یایینار و قاچیناراق فارس اولمایان ملی توپلوملارا منسوب اولموشلاری "اسلامیت" و "ایرانیت" آدینا تحمیق ائتمک و اونلارین حیس و دویقولارینی سؤمورمکله فارس ملیتچیلیگینی قوروماغا چالیشان بیر شعبده بازلیق حرکتی اورتایا قویولار. دئمک، دیل، مدنیت و اینانجلارین آلینمیش و اکتسابی اولدوغونون دوغرو اولدوغو بیر یانا دورسون، آذربایجان تورکلوگونو داناراق اونو ساسانیلیگه دویونلمک اولسا، اولسا آلینمیش و اکتسابی دئیه بیر ایستعمارچیلیق (فارس ایستعمارچیلیغی) آنلاییشی ساییلار. فارس ایستعمارچیلیغی دوغرولتوسوندا "روشنفکرلرین خدمت و خیانتلری" دئیه جلال آل احمددن ائشیتمک داها دا یئرلی ساییلار، اوخویوروق:
"... حؤکومتلریمیز گؤرمک ایسترسه لر، آذربایجانلی انسانین سرحددینه او طرفینه باخماسی دیل مسئله سینه اساسلانار. او ولایتلرده بیرینجی دیلین آنادیلی اولماسینا اجازه وئریلرسه، اجبار اولموش ایکینجی دیل فارسچا اولارسا، بو چتینلیکلرین و ناراحاتسیزلیقلارین هامیسی آرادان قالخار. یانیلماز و خطا ائتمزسم، بؤلگه و جغرافی قوشول و شرطلر و ملتلر آراسی سیاستلر گؤز آردی ائدیلرسه، آذربایجانین تمام چیخمازلیغی و بحرانی اونون دیل مسئله سی ساییلار. ایرانین بؤیوک ولایتلریندن بیری " آذربایجان" اولماسی دوغرو اولماسینا باخمایاراق آذربایجان اؤز اکینچیلیک، مالدارلیق ثروتینه آرخالاناراق نفته احتیاجی اولمادان اؤز آیاغی اوستونده دورابیلر. بیز مدنی و فرهنگی مسئله لرده اؤزگه و اؤگئی دیله احتیاجی اولمادان (آذربایجانا) مدرسه لرده، یایین باسین اورگانلاریندا (مطبوعاتدا) اؤز مدنیتی ایله اؤزونو اداره ائتمک اجازه سی وئررسک، داها سرحدلرین ائشیگینه اونلارین دقتی نین چکیلمه سیندن قورخماغا هر هانکی بیر اساس یوخدور. بوندان باشقا و علاوه اولاراق مملکتین آیدین کسیمی داها دا زنگینلشه جکدیر دئیه دوشونمک لازیم. .... ملیت آنلاییشی اورتایا چیخدیقدان، مشروطیتین باشلانیشیندان سونرا تهران حؤکومتی سیاسی و اقتصادی باخیمدان دا اولمازسا، مدنیت باخیمیندان آذربایجانی اؤز مستعمره سی بیلر. بو مدنیت ایستعمارچیلیغی نین بیرینجی پیس نتیجه سی آذربایجاندا تورک مدنیتی و دیلی نی یوخ ائتمکدیر. بو دوغرولتودا سؤزو آفریقالی قارادریلی "امه سه زر" آدلی شاعیره وئرمک ایستردیم. او بو زمینه ده دردلی و اورگینده ساغالماز یارالاری ایله، دئمیش: - هر مدنیتین چیچکلنمه سی اوچون بیر چرچیوه یه، بیر تیکینتی یه (ساختمانا) احتیاج وار. مستملکه چیلیگه و استعمارا توتولموش بیر خالقین یاشاییشینی اولوشدوران مدنیت، ایستعمارچی رژیم طرفیندن یوخ اولار و چورویه رک افلاسا محکوم ساییلار. بو عنصورلاردان بیری سیاسی تشکیلات و تشکیلاتچیلیق ساییلار. ... باشقا عنصور خالق دانیشان دیل ساییلار. دیلی دونموش روحیه تانیتماچیلیق (روانشناسی منجمد شده) دئیه قلمه آلمیشلار. آذربایجان نین یئرلی و خالق دیلی نی دؤولت اداره، مدرسه و مکتب و دوشونجه دیلی دئیه تانیمادیغی اوچون او دیل قحطلیگه اوغرایاراق آرادان گئدر. بو دالی اوتورماق اونون گلیشمه سی نین قارشیسینی آلاراق اونو یوخلوق ایله اوز اوزه قویار. .... فرانسه دؤلتی الجزایرده عرب دیلی نین و ماداگاسگاردا ماداگاسگار دیلی نین رسمی دیل دؤلت دیلی اولماسینا اجازه وئرمدیکده یئنی دونیا قوشوللاری و شرطلرینده بو دیللرین گلیشمک گوجلری نین قارشیسینی آلاراق الجزایرده عرب مدنیتی و ماداگاسگاردا ماداگاسگار مدنیتلرینه بؤیوک ضربت وورموش اولار".[vii]
اوسته جلال آل احمد ده ایشاره ائتدیگی کیمی هر بیر خالقا اؤز دیلی و مدنیتی اساسیندا تشکیلات قورماق و تشکیلاتچیلیق اجازه سی وئریلمزسه، او خالقین دیلی و مدنیتی نی یئدک چکن سیاسی و اجتماعی تشکیلاتلار اولمادیغی اوچون او دیل و مدنیت افلاسا اوغرایاراق او دیل و مدنیته ساغالماز یارالار وورولار. فارس حاکیمیتی طرفیندن کئچمیش یوز ایلده فارس اولمایان خالقلارا اؤز دیل و مدنیتلرینی اساس گؤتوره رک تشکیلاتلانماق اجازه سی و اؤز دیللرینده یازیب، اوخوماق و مستقیل ادبیات اولوشدورماق اجازه سی وئریلمدیگی اوچون بو باسقی و سرکوب دئیه آد وئریدیگیمیز عنادچی فارسلیق سیاستی باسقییا معروض قالمیش دیل و مدنیتلره اوزره وورولموش ایستعمارچیلیق و سؤمورگه چیلیک یارالاریندان بیری ساییلار. کئچمیش دوقسان ایلده آذربایجان یئر آلتی و یئر اوستو قایناقلاری، آذربایجان تورکلوگونون روحی و فیزیکی گوجونون فارسلیق خدمتینه آلینماسی فارس ایستعمارچیلیغی نین "ایچ ایستعمار" دئیه چیبلاقلیغی نین گؤسترگه سی ساییلار.
جلال آل احمد ده یازدیغی "خدمت و خیانت روشنفکران ایران" آدلی کتابیندا وورقولادیغی کیمی علی شریعتی ده آیدینلیق رسالتینه خیانت ائتمیش فارس مدنیت راسیستی و فارس ایستعمارچیلیق یانچیلاریندان بیری اولموش.
ایشیق سؤنمز، 06.10.2018
[i] علی شریعتی، باز شناسی هویت ایرانی- اسلامی، ص. 171.
[ii] علی شریعتی، بازشناسی هویت ایرانی- اسلامی، ص 171 – 172
[iii] علی شریعتی، بازشناسی هویت ایرانی- اسلامی، ص 120
[iv] علی شریعتی، بازشناسی هویت ایرانی- اسلامی، ص 120
[v] علی شریعتی، بازشناسی هویت ایرانی- اسلامی، ص 153
[vi] علی شریعتی، بازشناسی هویت ایرانی- اسلامی، ص 276.
[vii] جلال آل احمد، در خدمت و خیانت روشنفکران، انتشارات فردوس، تهران 1372، چاپ اول، روشنفکر و مشکل زبان ترکی