سیدجواد میری نین "ادب ایرانی" و سیدجواد طباطبایی ئین "ادب فارسی" باتلاغیندا توتولماقلاری اوزره باخیش

 

بیلیندیگی کیمی هر بیر دیل و مدنیتین اؤزونه گؤره اینجلیکلریی و اؤزللیکلری وار. سیدجواد طباطبایی بیر فارس مدنیت راسیستی و خیالی "ایرانشهر" مفکوره سی داشیانلاردان بیری اولاراق ایران ممالیکی محروسه سینی فارسلیق اساسیندا یورماغا (تعبیر و تفسیر) ائتمگه چالیشارکن سیدجواد میری ده ایرانیت آنلاییشینا امتچیلیک دونو گئییندیرمگه چالیشار. یئری گلمیشکن سیدجواد میری نین سیدجواد طباطبائی نین دوشونجه لرینی نقد ائتدیگی مقاله اساسیندا بو گؤروشلری اله آلماغا چالیشاق[1]، اوخویوروق:
"
در جستار چهارم در کتاب ملت، دولت و حکومت و قانون طباطبایی بحث مهمی را مطرح می‌کند و می‌نویسد

«از زمانی که زبان آذری کنونی در آذربایجان رواج پیدا کرده، آن زبان، به انتخاب آزادانه مردم آن ایالت، زبان محلیِ غیرعلمی باقی مانده است، و البته هرگز زبان مدرسه و فرهنگ نبود…» (طباطبایی، ۱۳۹۸: ۸۶).

نخستین پرسشی که می‌توان از طباطبایی پرسید این است که فرهنگ چیست؟ نسبت زبان و فرهنگ چیست؟ آیا زبان مقوله‌ای مُنفک از فرهنگ است و یا اساساً می‌توان فرهنگی را بدون زبان متصور شد؟ آیا اساساً می‌توان زبان را آزادانه از حوزه فرهنگ به کنار گذاشت و جایی دیگر و بیرون از «اقلیم فرهنگ» را برای زبان متصور شد؟ به سخنی دیگر، مگر اقالیم دیگر در ساحت زیست انسانی بیرون از «ساحت فرهنگ» هستند که مردم یک ایالتی تصمیم بگیرند که دیگر در حوزه فرهنگ از زبان خویش استفاده نکنند و صرفاً در حوزه‌های «غیر فرهنگی» از زبان خویش بهره ببرند؟ بنابر این تصور از رابطه فرهنگ و زبان در نگاه طباطبایی باید پرسید فرهنگ چیست؟"[2].

اوسته گؤروندوگو کیمی بو ذاتلارین آراسیندا اولان دارتیشما (جر و بحث) دیل اساسلی آنلاییشا اساسلانار. سیدجواد طباطبایی تورکچه نین یازیب اوخوماق دیلی اولمادیغینی ادعا ائده رک آذربایجان تورکچه سینی بیر محلی دیل گؤسترمگه چالیشارکن، سیدجواد میری دوغرو و دوزگون اولاراق دیلی مدنیتدن آییرماغین مومکون اولمادیغی اورتایا قویاراق دیل مسئله سینی آشاغیدا گؤره جگیمیز دک "ایرانیت و اسلامیت" آنلاییشی ایله یورماغا، تعبیر و تفسیر ائتمگه چالیشارکن اؤزو ده یانلیش یولا دوشر. سیدجواد میری دیل و مدنیت مسئله سینده سیدجواد طباطبائینی سیخیشدیرارکن (مخمصه یه قویارکن) اؤزو ده باشقا بیر توزاق و تله نین ایچینه دوشر. اوخویوروق:

"آنچه طبق قانون اساسی به صورت آزادانه مورد گزینش ملت ایران قرار گرفته است این است که در «عرصه رسمی» زبان فارسی به عنوان تنها زبان رسمی کشور باشد ولی این به هیچ روی بدین معنا نیست که مردم آزادانه انتخاب کرده اند که «زبانِ فرهنگ» خویش را از عرصه عمومی جامعه بیرون برانند. این اساساً از منظر «علوم شناختی» ناممکن است و هیچ انسانی و قومی قادر به انتخاب چنین حرکتی نیست"[3].

اوسته گؤروندوگو کیمی، سیدجواد میری نین "ملت ایران" آنلایشی "ائتنیک ملت (دیل و مدنیت اساسلی)" آنلاییشی دئییل، "ایران دؤلتی ملتی (ملت دولت ایران)" آنلاییشینا اساسلانان بیر سیاسی و ایستعمارچی بیر آنلاییش ساییلار. بو آنلاییش مشروطه حرکاتی نین سونوچ و نتیجه سی اولاراق فرانسه انقلابچیلاری نین ایستعمارچی "دؤلت ملتی" آنلاییشیندان آلینمیش بیر ایستعمارچی آنلاییش ساییلار. سونرالار علی شریعتی ده بو آنلاییش اطرفیندا مانور وئرمگه و "فارس دؤلتی ملتی" آنلاییشینی "ایران دؤلتی" =  "تشیع علوی و زبان فارسی" دئیه تئوریزه ائتمگه چالیشمیش. بئله لیکله آذربایجان تورکلوگونو ده شیعه لیک اساسیندا فارس ایستعمارچیلیق قطارینا میندیرمیش. گئنه ده اوخویوروق:

"در کتاب ملت، دولت و حکومت و قانون طباطبایی می‌گوید: «ترکی گویی شاه اسماعیل صفوی، و دیوان او، یکی از نمونه‌های جالب این انتخاب طبیعی است، زیرا اگرچه برخی از جانشینان او ترکی می‌دانستند، در دربار آنان نیز به زبان ترکی سخن گفته می‌شد، اما زبان مشترک مردم ایران فارسی بازماند. این دیوان، که به زبان ترکی آذری سروده شده، به لحاظ زبان شناسی و تاریخی بسیار جالب توجه است. اگر فارسی زبانی که هیچ از ترکی آذری نمی‌داند غزل‌های آن را بخواند می‌تواند کمابیش تصور روشنی از مضمون آنها داشته باشد، در حالی که کسی که جز ترکی امروزی ترکیه را نداند هیچ از آن دیوان نخواهد فهمید. به این دلیل، چنان که در جاهای دیگری نیز اشاره کرده ام، چنین نوشته‌هایی بخشی از ادب فارسی هستند و یکسره بیگانه از ادبیات جدید ترکی. می‌توان این دیوان ترکی شاه ایران را با دیوان‌های فارسی سلطان‌ها یا خلیفه زاده‌های عثمانی بایزید، سلیمان، محمد دوم، بایزید دوم، سلیم اول و مراد سوم مقایسه کرد. به لحاظ مضمون‌ها و درون مایه‌ها آن دیوان ترکی و این دیوان‌های فارسی به یکسان فصلی در تاریخ ادب فارسی به شمار می‌آیند» (طباطبایی، ۱۳۹۸: ۸۶).

طباطبایی می‌گوید اگر فارسی زبانی که هیچ از ترکی نمی‌داند غزل‌های شاه اسماعیل ر ا بخواند می‌تواند کمابیش تصور روشنی از مضمون اشعار داشته باشد. اما پرسش اینجاست که «مضمون» با «لفظ» در ارتباط است یا با «معنی»؟ اگر فارسی زبانی بتواند مضامین را درک کند، همان گونه که یک فارسی زبان می‌تواند مضامین اشعار عربیِ سعدی و حافظ را درک کند این درک مضمون حاکی از چیست؟ آیا این حاکی از آن است که زبان ترکی «شاخه ای» از زبان «آذری فهلوی» است و جزئی از زبان فارسی است یا حکایت از تحولات بنیادین تری در نظام معنایی در جهان اسلامی و «زبان-فرهنگ های» جهان اسلام دارد؟ به عبارت دیگر، اگر یک اُزبک یا ترکیه‌ای تصور روشنی از مضامین شعرهای فارسی و عربی دارند این به دلیل این نیست که زبان ترکی استانبولی یا ترکی جغتایی (اُزبکی) بخشی از «ادب فارسی» یا ذیل «زبان آذری فهلوی» قابل طبقه بندی هستند، بل نشان از تغییرات بنیادین در «جهان اسلام» دارد که طی یک تاریخ دراز مشترکات معنایی گسترده‌ای در حوزه‌های فرهنگی بین مردمان مشرق زمین ایجاد کرده است که حتی «الفاظ» و «مضامین» مشتر ک را در ساحتِ لغات و چهارچوب زبانی آنها، تو گویی، تعبیه کرده است که به هیچ وجه قابل کتمان نیست.

به عنوان مثال، کلمه توحید پیش از عصر مدرن در زبان فارسی، ترکی، عربی، اردو، بوسنیایی، باهاسا و آلبانیایی یکی از آن کلمات مشترک است که مشتقات بسیاری نیز از آن نشأت می‌گیرد که برای فهم این پدیده ما نیازمند مفهومی سترگ‌تر از «ادب فارسی» و «زبان فارسی» هستیم و شاید بتوان از مفهوم -همانگونه که سید محمد نقیب العطاس می‌گوید- زبان‌های اسلامی و «ادب اسلامی» سخن بگوییم که بر خلاف نظر طباطبایی «زبان فارسیِ اسلامی» در امتداد «زبان پهلوی» نیست، بل ترکیبی نوین ذیل «نظام معنایی اسلام» است که با زبان‌های اسلامی دیگر مشترکات معنایی و حتی لفظی بیشتری دارد تا با «زبان پهلوی» [۲]".

اوسته گؤروندوگو کیمی سیدجواد طباطبایی آذربایجان تورکچه سینی فارسچا و عربجه کلمه لرین تورک دیلینه گیرمه سی ایله "ایرانی" قلمه آلارکن، سیدجواد میری تورک دیللرینی ایسلامیت و عرب دیلی (زبانهای اسلامی) ایله ایضاح ائتمگه چالیشار.  سیدجواد میری ایسه تورک دیللرینه ایسلامیت دونو گئییندیره رک تورکلری اسلام دیللی" قلمه آلماغا چالیشاراق تورک،  عرب و فارس دیللری نین گرامئر اؤزللیکلرینی و هانکی دیل قوروپلارینا باغلی اولدوقلارینی گؤز آردی ائدر. دئمک، ایستر سیدجواد طباطبایی، ایسترسه ده سیدجواد میری دیللرین بیربیرلریندن ایستر سیاسی علاقه لر و ایسترسه ده دینی و مدنی علاقه لر باخیمیندان سؤز آلدیقلارینی ایضاح ائتمک یئرینه ایراندا حاکیم اولموش فارسلیق نظریه سی ایله اؤز دوشونجه لرینی اساسلاندیرماغا چالیشارکن یانلیش یولادوشرلر. سیدجواد میری، جواد طباطبایی نین یاخالادیغی مقامی ایضاح ائتمک اوچون یازار:

"... برای اینکه بدانیم چرا کسی که فقط ترکی استانبولی معاصر را می‌داند، نمی‌تواند درک درستی از دیوان ترکی آذربایجانی شاه اسماعیل داشته باشد ما نیازمند فهم پروسه «اسلام-زدایی» (De-Islamization) در ترکیه مدرن هم در ساحت فرهنگ و هم در ساحت زبان و هم در ساحت «فرهنگ-زبان» ترکیه هستیم که از قضا در ایران با حرکت‌های «پیرایش زبانی» و زدودن زبان فارسی از واژگان عربی و ترکی (و حتی تصمیم برای تغییر رسم الخط کوفی) همراه گشت و در بسیاری از کشورهای مسلمان نیز این نهضت‌های اسلام-زادیی (و زدودن اسلام-معنایی از ساحت عمومی حیات مسلمانان) رشد و بسط پیدا کرد و حکومت‌های به اصطلاح مدرن تأسیس شد تا ملل شرق را از تجربه‌های تاریخی خویش بگسلد تا آنها بتوانند در عِداد ملل راقیه قرار بگیرند"[4].

اوسته گؤروندوگو کیمی سیدجوا میری تورکیه-دکی تورک دیلی نین یئنیلنمک مسئله سینی "آنتی اسلام (اسلام زدائی)" قلمه آلارکن سیدجواد طباطبایی ده بو مسئله نی "آنتی فارس (فارس زدائی)" دئیه قلمه آلار. دئمک، سیدجواد طباطبایی فارس مدنیت راسیستلیگی اساسیندا تورکلوک علیهینه جبهه آچارکن سیدجواد میری امتچیلیک و اسلامیت آنلاییشیندان یولا چیخاراق دیللرده حاکیمیتلر طرفیندن اولونان یئنیلیگه قارشی قویماغا و اونلاری آنتی اسلام (اسلام زدائی) دئیه قلمه آلماغا چالیشار.

اوسته بو ایکی ذاتین گؤروشلرینی نقد و تنقید آتیشینا توتارکن بونو دا دئمک لازیم: فارس تؤپلومونون فارسلیق اساسیندا اؤز حؤکومتینی قورماسی، اسلامیت واسیطه سی ایله فارسچایا گلن سؤزجوکلرین و کلمه لرین یئرینه بیله فارسچا معادل تاپماسی و انسانلاری نین مسلمان اولدوغونا احترام قویماسی فارس حؤکومتی نین "آنتی اسلام (اسلام زدائ) و آنتی امت اولدوغو ایله ایضاح ائدیلجک دئییل، بو حرکت اؤز دیلی و مدنیتینی اساس گؤتوره رک گلجگه دوغرو آدیم آتماق ایستگی و آنلاییشی ایله ایضاح ائدیله جک بیر حرکت و اقدام ساییلمالیدیر. آنجاق اسلام و شیعه لیک آدینا فارس اولمایان ملی توپلوملاری "ملت دولت جمهوری اسلامی ایران" باشلیغی آلتیندا فارس ائتمک، فارس ایستعمارچیلیغی سیاستی نین ترکیب حیصصه سی ساییلمالیدیر. سیدجواد میری، سیدجواد طباطبائی نین فارس مدنیت راسیستلیگینی ایضاح ائدرکن یازمیش، اوخویوروق:

".... اگر کسی که جز ترکی استانبولی معاصر را نداند دلیل نا آگاهیش با ارجاع به «ادب فارسی» قابل تفسیر نیست، بل باید تحولات دیگر اجتماعی و تمدنی و حتی تغییرات متافیزیک در جوامع معاصر مسلمانان را نیز مد نظر قرار دهد تا بتوان تفسیری جامع از ظرافت‌ها و دقایق تحولات زبانی ارائه بدهد. اگر این تبیین‌ها بهره‌ای از حقیقت داشته باشد، آنگاه باید گفت که دیوان ترکی شاه اسماعیل بخشی از «ادب فارسی» نیست، بل بخش مهمی از «ادب ایرانی» است که زبان و ادب فارسی «یکی» از نواحی این ادب ایرانی است و «ادب ترکی» یکی دیگر از مهم‌ترین نواحی این ادب ایرانی است که خود ذیل مفهوم کلان‌تری به نام «ادب اسلامی» قرار می‌گیرند که مضامین مشترک اسلامی، شیعی و جهانبینی اسلامی آنها را به هم متصل کرده است"[5].

اوسته گؤروندوگو کیمی "ادب ایرانی (باخ اوسته: زبان و ادب فارسی «یکی» از نواحی این ادب ایرانی است و «ادب ترکی» یکی دیگر از مهم‌ترین نواحی این ادب ایرانی است)" دئدیکده سیدجواد میری ده فارس امتچیلیگی آنلاییشینا قاپیلار. بئله لیکله سیدجواد میری ملت و امت آنلاییشلاری آراسیندا اولان سیاسی و مذهبی سرحدلری بیربیرلرینه قاریشدیرار.  بو آنلاییشا اساسا "اسلام امتی" ایله "ایران امتی" آنلامداش و مترادف ایشلنه بیلجک اصلاحلار ساییلمالیدیرلار. بئله لیکله "محمد امتی" ایله "ایران اومتی" ده بیر مسطویده یئر آلمالدیر. قیسا سؤزله دئسک، فارس مدنیت راسیستی کیمی تانینان سیدجواد طباطبائی کیمی ذاتی "فارس مرکزلی (فارسی سنتریسم)" قلمه آلارکن سیدجواد میری اؤزو ده "ادب ایرانی" ایفاده سینی اورتایا قویماقلا "ایران سئنتریسم" آنلاییشینا و باتلاغینا باتمیش اولار. ایران ممالیکی محروسه سینده کی دؤلت، بیر دؤلتچیلیک سیاستی اساسیندا و فارس دیلی و مدنیتینی اساس گؤتوره رک اداره اولوندوغو و مملکتی ده اداره ائتدیگی اوچون سیدجواد میری ده بو سیاستین ترکیب حیصصه سی ساییلاراق بیلیم و عئلم دونیاسیندان اوزاق دوشموش گؤرونر.

 

قایناقلار:


 

[1]           توضیح: تمام متن فارسی متعلق به سیدجواد میری میباشد.

[2]           سیدجواد میری، نقد میری به جدیدترین اثر سیدجواد طباطبایی-۵:https://www.mehrnews.com/news/4915901/%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B6%D8%B9-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C-%D8%A2%D8%AF%D8%A7%D8%A8-%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82-%D8%A2%DA%A9%D8%A7%D9%85%DB%8C%DA%A9-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%84-%D8%B9%D9%85%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%B7%D8%A8%D8%A7%D8%B7%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C

[3]           سیدجواد میری، باخ اورادا.

[4]           سیدجواد میری، باخ اورادا.

[5]           سیدجواد میری، باخ اورادا.

 

 

 

 

 

ایشیق سؤنمز، 08.05.2020