سید جواد میری نین "ایران امتچیلیگی (هویت ایرانی)" آنلاییشی

توضیح: "امت" و "ملت" کلمه لری کئچمیشده مسلمان توپلوملاریندا آنلامداش (مترادف) ایشلنمیشلر. زامان آخاریندا ملت سیاسی ماهیت قازانارکن، امت کئچمیش مذهبی ماهیتینی قورویوب ساخلامیشدیر.

ایران ممالیکی محروسه سینده 1357ـده (1979) باش وئرمیش انقلاب نتیجه سینده ایران آدینا بورونموش فارس ملیتچیلیگی، اسلام امتی آنلاییشینا داها دا اوستونلوک وئرمکله فارس دیلی و مدنیتینی فارس اولمایان ملی توپلوملارا سیریماغا چالیشدی. او زامانا دک یازیلمیش عربجه کتابلار باشدا فیضیه علمیه قم مدرسه سی اولماقلا فارس قوروملاری و موسسیسه لری واسیطه سی ایله فارسچایا ترجمه اولماغا باشلادی. بئله لیکله خاریجدن عرب دیلینده دینی درس آلماق قصدی ایله ایران گلنلر ده فارسچا اؤیرنمگه مجبور اولدولار.

دئمک، فارس ایستعمارچیلیغی کئچمیشده ایران ملتی آدینا فارس اولمایان ملی توپلوملاری فارسلیغا تابع توتدوغو کیمی، انقلابدان سونرا دا "امت اسلامی" آدی آلتنیدا فارس ایستعمارچیلیق آنلاییشی اؤز حیاتینی سوردوردو و بوگون ده سوردورر. فارس کسیم بو مسئله یه واقف اولماسینا باخمایاراق فارسلیغا تابع توتولموش، فارس اداره لری واسیطه سی امرار معاش ائدن فارس اولمایان کسیملر اسلام آدی آلتیندا و فارس مخالیفت تشکیلاتلاریندا اولانلار دا "ایران ملتی" آدی واسیطه سی ایله فارسلیق طرفیندن توربالاندیلار.

بئله لیکله ایستعمارا معروض قالمیش توپلوملارین دیلی و مدنیتی ایستعمار دیلی و مدنیتی ایله عئینیلشمک (یکسانسازی) دئیه باسقییا معروض قالار. سیدجواد میری بیر جامعه شناس اولاراق بئله بیر ایستعمارچی دورومو و وضعیتی نظره آلمایاراق  تورکچه مرکب اولان بیر "ساغدیش/ساغدوش" کلمه نی "تورکچه و فارسچا" ترکیب دئیه بو کلمه-دن یولا چیخاراق اؤز ایرانیت آنلاییشی (هویت ایرانی) یوزماغا و اونو تعبیر و تفسیر ائتمگه چالیشار، بو دوغرولتودا سیدجواد میریدن اوخویوروق:

"ساقدوش و هویت ایرانی

نمی‌خواهم ادعا کنم که واژگان جان دارند و حیات خود را در هستی اجتماعی به نوعی ترسیم می‌کنند ولی ترکیب کلمات مبین ترکیباتی است که در هسته هستی اجتماعی به صورت تاریخی روی داده است و فهم این رویدادها به نوعی پرده از رخدادهای منِ ما یا هویت جمعی ما برمی‌دارد. یکی از آن کلمات واژه ساقدوش است. من هر گاه به کلمه "ساقدوش" نگاه میکنم یک نکته جالبی به نظرم میآید و آن اینست که این کلمه در بستر "پیوند ازدواج" متبلور می‌شود. بنابراین در پس این واژه یک پیوندی وجود دارد که دو نفری که در این پیوند قرار دارند یک گره عاطفی پیدا می‌کنند و تمامی جوانب و ابعاد حیاتشان بهم گره می‌خورد"[1].

سیدجواد میری بو قایناشمیش (مرکب) کلمه-دن بیر ائولنمک نتیجه سی چیخارارکن بو قاینایمیش کلمه نی دیلچیلیک و ائتنولوژیک آنلاییش اساسیندا دئییل، بوگون فارس ایستعمارچیلیغی حاکیم اولموش بیر امت مفکوره سی  اؤز ایرانیت مفکوره سینه برائت قازاندیرماغا چالیشار.  سیدجواد میری نین نه دئمک ایستدیگینی باشا دوشمک اوچون یازی نین داوامیندا اوخویوروق:

"نکته جالبتر دیگری که برایم در این کلمه وجود دارد اینست که ساقدوش از دو کلمه ترکی "ساق" یعنی راست و واژه فارسی "دوش" یعنی سمت و طرف و شانه ساخته شده است. ساقدوش کسی است که در سمت راست داماد و عروس میایستد و آنها را ملازمت می‌کند. به عبارت دیگر، ترک و تاجیک یا اقوام ایرانی مانند ساق و دوش بهم پیوند خورده‌اند و تجانس متوازنی را ایجاد کرده‌اند که هم در ساحت زبان قابل مشاهده است و هم در ساحت حیات اجتماعی"[2].

اوسته گؤروندوگو کیمی، بورادا سیدجواد میری فارس دؤلتچیلیگینی و اونون اساسینی اولوشدوران خالق کیتله سی اساسیندا جامعه شناسلیق دئیه اؤز ایرانیت آنلاییشینی یوزماغا و ایضاح ائتمگه چالیشمیش.

دئمک، ایرانلی (هویت ایرانی) دئیه حاکیم دیل و مدنیت اساسیندا جامعه شناسلیق قولاغا یاخشی گلر، بو آلان و زمینه-لرده قلم ووران ذاتین کؤنلونو ایرانیت آنلاییشی اوخشارسا دا، مولتی ائتنیک جامعه لرین دیللری و مدنیتلری ایله عئلمی شکیلده تانیش اولمادان بو موضوعلارا گیرمک و بو موضوعلار ایله مشغول اولماق عئلمی باخیمدان بیر انتحار ساییلار.

سیدجواد میری نین ادعا ائتدیگی "ساقدوش" آذربایجان تورکچه سینده "ساغدوش" دئیه ایشله-نر بو کلمه مین ایل اؤنجه محمود کاشغارلی نین یازدیغی دیوان الغت کتابیندا "ساغدیچ" (دوست) دئیه ثبت اولونموشدور. "چ" ایله "ش" حرفلری آذربایجان تورکچه سینده کلمه ایچریسینده گونوموزده ده بیربیرلری نی تمثیل ائدر بیچیم و شکیلده ایشله-نر، اؤرنک و نمونه اولاراق: یاخشی/یاخچی.

ساغدیچ/ساغدیش کلمه سینده ایکی سسسیز حرفین (غ و د) حرفلرین بیر بیری نین یانیندا یئر آلماسی بو کلمه نین مرکب کلمه اولدوغونا دلالت ائدر، اؤرنک اولاراق: یولداش > یول + داش.

تورک دیلینده فارس دیلی نین ترسینه اولاراق مصدر کلمه لر گؤز آردی ائدیرلرسه، کلمه قورولوشوندا بیر سسلی و بیر سسسیز حرف بیربیرینی تعقیب ائده رلر.

محمود قاشغارلی مین ایل بوندان قاباق قلمه آلدیغی کیمی، "ساغدیچ/ساغدیش" کلمه سی تورکچه-دیر. بو کلمه اوزون کئچمیشده تورک دیلینده تورک خالقی نین عادت و عنعنه سی اساسیندا یارانمیش بیر قایناشیق (ترکیبی) بیر کلمه ساییلار. بو کلمه بوگون ده آذربایجان تورکچه سینده طوی توتماقلاردا "سولدیش/سولدوش" کلمه سی ایله بیرلیکده (ساغدیش و سولدوش) دئیه طوی ائدن بگین ساغیندا و سولوندا اولان و اونا یولداشلیق ائدن شخصلره وئریلمیش عنوان ساییلار. دئمک، ساغدیش/ساغدوش کلمه سینی قلمه آلارکن سولدیش/سولدوش کلمه سینی ده قلمه آلماق یئرلی ساییلاردی. آنجاق بوگون ایراندا بیر تئوکراتیک بیر نظام و انتظام حاکیم اولدوغو و سول (چپ) کلمه سی  ده حاکیمیت ایدئولوژیسی باخیمیندان آغیزا آلابیلمز بیر کلمه اولدوغو اوچون، بلکه ده مؤلف بو کلمه نی قلمه آلماقدان ساغینمیش و چکینمیشدیر.

ساغدیش/ساغدوش و سولدیش/سولدوش کلمه لرینی آییرد ائدر و اونلارین نئجه بیر ترکیبدن اورتایا چیخدیغینی نظره آلارکن، آشاغیداکی گؤرونوم اورتایا چیخار:

ساغدوش/ساغدیش: ساغ (راست) + -دیش/دوش > تیش (خاریج)

سولدوش/سولدیش: سول (چپ) + -دیش/دوش > تیش (خاریج)

تیش/دیش (خاریج/بیرون) کلمه سیندن تیشاری/ دیشاری (به خارج) کلمه سی ده تؤرنمیشدیر. بو اساسدا بوگون تورکیه تورکچه سینده "دیش ایشلر باشقانی" دئدیکده "وزیر امور خاریجه" مقامی منظور اولار.

دئمک، ساغدیش و سولدیش کلمه لری طویلاردا بگی مشایعت ائدن و اونون توخونولمازلیغینی امنیت آلتینا آلان ایکی شخصه وئریلمیش عنوان ساییلار. ساغدیش ائولنمیش، تجربه لی بگین یاخین دوستو اولارکن، سولدوش ایسه ائولنمه میش بگین یاخین کیچیک دوستو یوخسا قوهومو اولار. سیدجواد میری ایرانیت کیملیگینی امتچیلیک اساسیندا توجیه ائدرکن یازیر:

"اما این تلازم و توازن از سوی اقلیت‌های افراطی نوباستانگرایان و پان‌های گوناگون مورد تعرض واقع شده است و نشانه‌های آن را در ساحات گوناگون سیاستگذاریهای زبانی و حرکتهای مجازی و خیابانی شاهد هستیم. اما واقع (تاریخی) امر این است که پیوند ایرانیان مانند کلمه ساقدوش یک پیوند و پیوست فرهنگی عمیق است که تنها و تنها با حذف ساقدوش از حافظه جمعی ایرانیان قابل حذف است"[3].

اوسته گؤروندوگو کیمی، مؤلیف کلمه نین کؤکونه (ریشه سینه) واقف اولمادیغی، فارسلیق اؤیرنیم سیستیمی ایله تربیت آلدیغی اوچون تورکچه اولان کلمه لری ده فارسچا تورکچه قلمه آلماقلا ایستعمارچی مدنیت صاحابلاری ایله مستعمره اولموش دیل و مدنیت صاحابلارینی اؤز خیالیندا باریشدیرماغا چالیشارکن، واقعیته واقف اولمادیغی اوچون ایستعمار مدنیتی نین خدمتینده یئر آلار. دئمک، فارسلیقدا ساغدیش و سولدوش مدنیتی و آنلاییشی اولمادیغی اوچون بو کلمه آذربایجان تورکچه سینده گونوموزه دک یاشامیش و یاشایاجاقدیر. بونون ترسینه اولاراق بیر چوخ فارسچا کلمه لر انسانلارین شخصی یاشاییشلارینا سوخولاراق آذربایجان تورکچه سینی بیر آغاچقوردو (موریانه) کیمی یئمگه وتورکلری اؤز تورکلرینه اؤزگه یاشاتماغا جان آتار. اوسته نقد اولونموش یازی اوزره کانالدا کامنئت بؤلومونده مستقیم نظر بیلدیردیگیمدن سونرا، سیدجواد میری یازدی:

" سلام و ادب؛ فقط یک کلمه ساقدوش نیست بل از این ترکیبات که نشاندهنده پیوند فرهنگی و زبانی است نمونه‌های بیشماری داریم. مثلاً واژه "راهنمالیق" راهنما+لیق. لیق پسوند ترکی است و راه یعنی یول و نما هم یعنی نشاندهنده که فارسی است و با هم ترکیب شده‌اند و یک کلمه در ترکی ساخته‌اند راهنمالیق."[4]

اوسته ایشاره اولونموش مقاملار اورتاق مدنی باغلار ساییلار. فارسچا بیر آغاچقوردو (موریانه) کیمی تورکچه نین ایچینه سیزماغا و تورکلری فارسلیقدا اریتمک سیاستینه خدمت ائدر. دئمک، بیر جامعه نین جامعه شناسی ایستعمار و مستعمره نین نه اولدوغونو تشخیص وئرمدیکده و درک ائتمدیکده، وای اولسون او توپلوم و جامعه نین حالینا.

دئمک، گونوموزده فارسچا دا تورکچه-دن کلمه لر آلسایدی، فارسچانی تورکچه ایله قاریشیق بیر ملغمه حالینا گتیرسه ایدی، ایران امتچیسی اولان سیدجواد میری ذاتی باشا دوشمک اولاردی.

ایشیق سؤنمز، 13.08.2022