فلامیا(فلاندرلند) میللتینین بئلژیکده فرانسه دیل و مدنیتی قارشیسیندا حقوق برابرلیگی اوچون ساواشی

بیر آلمانیالی نین بیر قونشو مملکتده اوتوباندا اؤز مملکتینه گئتمه سینی تصوور ائدین. او فلامیادا اولدوغونو خیال ائدر. دوغرودان دا او فلامیادا. بونا باخمایاراق او، یول تابلوسوندا »آکین« کلمه سینی اوخورکن سئوینر. دئمک آلمانیالی گئده جک مسافنی »آخین« اوزریندن کئچمک ایستردی. او بیر چوخ »فلامیالی« ایله اوزله شر. بیر آزدان سونرا گئنه یول تابلوسو قارشیدا گؤرونر. آنجاق »آخین«دان بیر اثر یوخ. اونون قارشیسیندا ایکی سئچه نک وار: 1) »لیگه«، 2) »آیخ لا کاپئله« دئیه  شهر آدلاری. بو دورومدا  شککه دوشموش آلمانیالی نه ائتمه لیدیر؟ »آخین« شهرینه فرانسه دیللی لرین »آیخ لا کاپئله« دئدیکلرینی بیلمه سه، آلمانیالی نه ائتمه لیدیر؟ بلکه ده او بیر دیل سر حددینین قوربانی اولاجاقدیر. بو سرحد بئلژیکین اورتاسیندان کئچر.

  بو مسئله نی دیللر آنلاشمازلیغی دئیه یوروملاماق یالنیش بیر گؤروش اولاردی. فلامیالیلار بونا دیل ساواشی (taalstrijd) دئیر. بو دئییم (دیل ساواشی)  سونونجو یوز ایلده، بئلژیکین هولند دیللی قوزی (Flandern) ساکینلرینین آنا دیل و مدنیت حقوقلاری بئلژیکین فرانسه دیللی گونی بئلژیکلی ساکینلری (Wallonie) طرفیندن اللریندن آلینماسیندان سونرا اورتایا چیخدی. او زامان فلاملار دیل، مدنیت و سوسیال حوقوق برابرلیگی قازانماق اوچون جامعه نی فرانسه دیلی ایله بیر قوز کیمی هدایت ائتمه گه و فلاملاری دا فرانسه دیل و مدنیتینده اریتمه گه چالیشان طبقه  قارشیسیندا حقوق برابرلیگی اوچون دیرنیش گؤسترمه گه باشلادیلار.

دیلین آدی ایله: بوگون او دیل رسمی اولاراق هولندده وفلامیادا ( فلاندرنده، قوزی بئلژیکده) هولندجه آدلانیر. بونا باخمایاراق فلامیا و هولند دیللری آراسیندا معین فرقلر وار. بونون یانی سیرا بؤلگه فلامیا (Vlaanderen) و صیفت بیچیمینده فلامی (flämisch) آدلانیر. بونلارا باخمایاراق کئچمیشده flämisch دئمه نی کوچومسه یرک flanderisch (فلامیا بؤلگه سینه عایید) بیر صیفت تؤره دیلمیشدیر. بوصیفت (flanderisch) فلامیا دیلینه دگیل، فلامیا بؤلگه سینه عایید اولمانی، ایفاده ائدر. بئله لیکله عملده بوصیفتین فلامیا دیلینه، یوخسا ، فلامیا بؤلگه سینه عایید اولدوغونو آییرد ائتمک بعضاً چتین اولار.

فلامیا بؤلگه سی نین کئچمیشی

اورتا عصرده میللتلر آراسی تیجارتینBrügge، Gent و Antwerpen شهرلرینده گلیشمه سی ندنی ایله فیلام دیلی آوروپادا بؤیوک بیر اهمیته مالیک ایمش. 80 ایل ایسپانیاداکی ساواش (1648-1568) نتیجه سینده 100000 دن آرتیق فیلامیانین یئتنکلی اینسانلاری هولنده کؤچموش. بونون یئرینه بو گونکو بئلژیکین گونی ییندن قوزی بؤلگه سینه تیجارت، بیلیم اینجه صنعت آخینی باشلامیش. بئله لیکله بئلژیکین گونی بؤلگه سی ایقتصادی باخیمدان گئریله مه گه باشلامیش. گونی دن فرانسه دیللی لرین گلمه سی ایله قوزیده کی فیلام دیلی اؤز رولونو تیجارت و مدنیت دیلی اولاراق داوام ائتدیره بیلمه میش. نتیجه ده فیلام دیلی محللی دیالئکتلره بؤلونمه گه باشلامیش.

سونراکی یوز ایللرده هولند آوروپا (ایسپانیا، اوتریش و فرانسه) دولتلرینین ماراق داییره سینه دوشدوگو اوچون 1795 میلاد ایلیندن باشلایاراق بو گونکو بئلژیک فرانسه دیل و مدنیت ایستعماری نین داییره سینه کئچدی. بئله لیکله فلامیادا فلام دیل و مدنیتی سیخیشماغا باشلادی. فلاملارین اوخوموش کسیمی یالنیز فرانسه جه دانیشیب یازماغا باشلادیغی اوچون درسلیکلر ده یالنیز فرانسه جه اولدو. یالنیز فلامیالی اکینچی و ایشچیلر آنا دیللرینی دانیشیق(محاوره) سطحینده قورویوب ساخلایا بیلدیلر.

فیلاملارین دیل ساواشی

1830 دان باشلایاراق بئلژیکین گونی بؤلگه سی نین فرانسه دیللی محفللری فلامیا توپلومونا فرانسه دیلینی یوکله مک سیاستینه باشلادیلار.  بو سیاست بئلژیک قیامی دئیه بئلژیک شاهلیغینین قورولماسی نتیجه سینده جماعاتین یاریسیندان چوخو فلام دیللی اولماسینا باخمایاراق فرانسه دیلی حاکیمیت دیلی ائدیلدی.

بئلژیکین گونی بؤلگه سی وارلی ایدی، قوزی بؤلگه سی ایسه یوخسول و سیاستده رولو یوخ. فیلاملاردان آز سایدا اینسان یوخاری طبقه دن فرانسه جه دانیشاراق فلامیا دیلینی ایشچیلره و اکینچیلره بویوروق وئرمک اوچون ایستفاده ائدیردی.  بئله لیکله تحقیر اولموش عادی اینسانلار ایله ایداره لرده، قوشوندا حتی محکمه لر قارشیسیندا فرانسه دیلی ایله معامیله ائدیلرکن فیلام دیلی ایداره لرده قاداغان ایدی، یالنیز ایلک مکتب درسلیکلری هولندجه ایدی. بئلژیکده اینقلابین باش وئرمه سی و آوروپا رومانتیک ادبیاتینین اتگیسی (تأثیری) نتیجه سینده فیلاملاردا میللی بیلینج گلیشمه گه  باشلادی.

فیلام حرکتی اورتا صینیف، کیچیک بورژوا و آشاغی روحانیت طبقه سینه اساسلانیردی. بو آدی چکیلن صینیف و طبقه لرهولند مدنیتینه دایالی یاشام سورمک و فیلام دیلینده کادر تربیت ائتمه گه  کؤمک ائتمک ایستیردیلر.

خالقا یاخین روحانیلردن اؤرنک اولاراق لویس پاول بون .Louis Paul Boon ایدی. او بیر تاریخی ایجتماعی مستند رومان کیتابیندا (1971)، فیلمه چکن ستین کونینکس Stijn Coninx (1992) اثرینده فیلام ایجتماعیتینده دیل و باخیمیندان اؤزگه دیل حاکیم اولدوغو اوچون یئترلی اهالی اؤیرنیم گؤره بیلمه مگی و فیلام ایشچیلرینین پارچا فابریکالاریندا کئچن یوز ایلده ایستثمار اولوندوقلارینی آچیقجا اورتایا قویموشدو.

بو سیرادا 19 اونجو عصره عایید فیلام یازیچیلاریندان اولان Hendrik Conscience (1812-1883) وWalter Scot دا اؤز تاثیرلرینی فیلام میللی حرکتینه باغیشلامیشدی. اونلار خالق دیلینده یازدیقلاری اوچون خالقدا اؤز دیل و ادبیاتلارینا رغبت اویادا بیلمیشدیلر.

1872-1883 ایللرینده بیرینجی دفعه هلند دیلینی ایداره لرده، محکمه لرده و اونیوئرسیستلرده ایستفاده ائتمه گه ایجازه وئریلدی. فرانسه دیلی اؤز اوستونلوگونو قوروماسینا باخمایاراق دیل قانونو »فلاندرلند«ین ایکی دیللی اولماسینا داییر بیرینجی آددیم ایدی.

1895 اینجی ایل »عموم هلند اتحادیه سی« قورولدو. بو اتحادیه هلند دیل و مدنیتینی قورومانی اؤز قانوننامه سینه اکله میشدی. بو اتحادیه 1995 اینجی ایل فلاندرلند تورپاقلاریندا 100 ایللیگینی بایرام تؤرنلری ایله آغیرلادی.

1898 اینجی ایل فلاندرلند تورپاقلاریندا هلند دیلی فرانسه دیل ایله حقوق باخیمیندان دا برابر حاققا صاحیب اولاراق محکمه لرده، ایداره لرده و اونیوئرسیتئتلرده ایستفاده اولما حاققی قازاندی(عملده ایسه بو مسئله کاغیذ اوزرینده قالدی). بو قانونی حاقلارا باخمایاراق حاکیمیت و یوکسک ایداره داییره لری فرانسه دیللیلرین الینده قالدی. فلاندرلندین »گئنت« و »لؤوئن« اونیوئرسیتئتلرینده فقط فرانسه جه درس وئریلیردی.

بو تاریخی عدالتسیزلیکدن یولا چیخاراق فلامیا اهالیسینین بیر بؤلومو فرانسه دیللیلرین اونلارا آغالیق ائتمه سینی گؤز اؤنونه آلاراق بیرینجی و ایکینیجی دونیا ساواشیندا دیل باخیمیندان بؤیوک قارداش کیمی گؤرونن آلمانیادان کؤمک اوموردو. بو آخیمین آلمانلار ایله ایش بیرلیگی ائتمک مئییللریندن بیرینجی دونیا ساواشیندا  آلمانیانین بعضی سیاسیت داییره لرینده بیر بؤیوک گوج اولما پروقراملاریندا فایدالانماغا چالیشیلدی. بئله لیکله 1916 اینجی ایل آلمان ایشغالچیلارینین کؤکمگی ایله »گئنت« اونیوئرسیتئتی، بو اونیوئرسیتئتین پروفسورلاری موخالیفت ائتمه لرینه باخمایاراق ژئرمنلشدی. بو اولای ساواشدا باش وئرن دؤنوم آشاماسیندا سونا چاتدی و 1930 ایله دک، بو اونیوئرسیتئت هلندلشن گونه دک، سوردو.

دیل آسیلیلیغیندان (وابسته لیگیندن) قورتارمانین ایکینجی آددیمی بؤلگه دیللرینین 1932 اینجی ایل تنظیملشمه سی ایدی. 1932 اینجی ایل »بروکسئل« ایکی دیللی تانیندیغی حالدا »فلاندرلند« و »والونی« بیر دیللی بؤلگه کیمی قبول اولدو. بئله لیکله 1962 اینجی ایلده دیل سرحددی معینلشدی.

فیلاملارین والونلاردان آیریلماق  مسئله سی

بئلژیک مملکتی داغیلماق اوزره دیر (َAugust 2008). آلتی آیدیر، بو مملکت دؤلتسیزدیر. فرانسه دیللی والونلار % 32، و هلند دیللی فیلاملار % 58 بئلژیک توپلومونو اولوشدورورلار. ایکینجی آلبرت، بئلژیک پادشاهی بو مملکتی داغیلمادان قوروماغا چالیشار. والونلار بیر زامان بئلژیکده آغالیق ائتدیکلرینه باخمایاراق بوگون محروم و فئدرال دؤلتین کؤمگی ایله یاشاماق اوزره دیرلر. بو گون وئرگیلرین چوخو وارلی فیلاملاردان آلینار. اوسته ایشاره اولدوغو کیمی بئلژیک 1830 ایلینده بیر مملکت اولدوغو گوندن فرانسه دیلی مرکز حاکیمیت واسیطه سی ایله فیلاملارا تحمیل اولماغا باشلامیش. بو آرادا فیلام دین خادیملری نین فیلام خالقی ایله ایش بیرلیگی ایچینده اولماسی مرکز حاکیمیتی گئری اوتورماغا زورلامیش. بئله لیکله بئلژیک مملکتی حقوق برابرلیگی اساسیندا زامان گئدیشی ایله فئدرال اولماغا یؤنلمیش. فیلاملارا گؤره بئلژیک هئچ زامان تک ائتنیکلی بیر مملکت اولمامیش. بئلژیک تاریخی اولایلار سونوجو قورولموش بیر مملکت اولموش. دیل و مدنیت داها اؤنملی اولدوغو  اوچون فیلاملار دیللرینی بئلژیکده حاکیم ائتمک و ترس دورمدا والونلاردان آیریلاراق باغیمسیز بیر دؤلت یوخسا هولند ایله بیرلشمک ایسترلر. فیلاملار داها آرتیق فرانسه قازئتلری، رومان کتابلارینی اوخوماق، تئلویزیون یایینلارینا باخماق دئییل، اوخوللاردا و بیلیک یوردلاریندا و تشکیلاتچیلیق باخیمیندان دا فیلامچیلیغا آرتیق اؤنم وئرمگه چالیشارلار.

 

قایناق:

Jörg Schilling / Rainer Täubrich: Belgien. München: C. H. Beck, München 1989 (Beck'sche Reihe / Aktuelle Länderkunden)

Horst Siegemund: Parteipolitik und »Sprachenstreit« in Belgien. P. Lang, Karlsruhe 1989

Georgi Verbeeck: Sprachverhältnisse und Nationalitätenproblematik in Belgien während der beiden Weltkriege. In: Geschichte in Wissenschaft und Unterricht, 10/1992, S. 608-619

Buruma, Ian, Project-Syndicate, an association of Newspapers around the world, The Death of a Nation, August 2008: http://www.project-syndicate.org/commentary/buruma16

ایشیق سؤنمز. 10.02.2005

ميللي مسئله