دیل و آنلاییش
بیلیندیگی کیمی دیل هر بیر میلتین وارلیغی نین تمللریندن بیری اولماسی نین یانی سیرا بوگون اینسان توپلوملاری آراسیندا آنلاییش وسیله سی کیمی دگرلندیریلیر. بو باخیمدان دیللرده بنزر سؤزجوکلر اؤز گؤرونوشلری ایله دئییل، اؤزلری ایله داشیدیقلاری آنلاملار ایله دگر و اؤنم قازانا بیلرلر. ایلیشگی آچیسیندان دیله یاناشما بونون (داشیدیغی دگر و اؤنمین) ترسینه اولارسا، نه دئمک ایسته دیگیمیزی کیمسه نین آنلاماسی چتین و اولاناقسیز دوروما گتیریب چیخارابیلر. بو آچیدان آذربایجان و تورکیه ادبیات دیللری آراسیندا بنزر سؤزلرین بیر نئچه سینی گؤزدن کئچیرمک فایدالی اولار دئیه دوشوندوک.
بیلیندیگی کیمی آذربایجان تورکچه سینده "سوموک" و "گمیک" ایشیت و بیر اؤلچوده یوک داشییان سؤزجوکلر کیمی قبول ائدیلمیشلر. تورکیه تورکچه سینده "سوموک" گمیک آنلامی دئییل، "فیرتیق" آنلامی داشییار. بئله لیکله بیر نئچه اؤرنک وئرمکله نه دئمک ایسته دیگیمیزی اورتایا قویماغا چالیشاق:
1- آذربایجانلی تورکیه لی سویداشینی یئمگه چاغیرمیش. یئمک ئییه رکن، قارداش باغیشلا، یئمه گیمیز "سوموکلو" اولموش دئیه قوناغین یئمه گی بگنیب، بگنمه دیگینی اؤیرنمه گه چالیشلار. یئمک سوموکلو اولموش ایفاده سینی تورکیه لی سویداش ائشیتدیکده قوسماغا باشلایاراق یئمک ماساسی نین باشیندان اوزاقلاشماغا و ائشیگه قاچماغا چالیشار. آذربایجانلی ایسه بو داورانیشا مات قالاراق تورکیه لی سویداشین نه دن بو دوروما دوشدوگونو بیر تورلو آنلایا بیلمز. بئله لیکله ائو یییه سی سفره و قاب قاجاغی پریشان بیر دورومدا آرادان قالدیریلمالی اولار. یئمکدن سونرا آذربایجانلی:
-آبی (آقا بگ) نه دن قوسدون دئیه، سوروشدوردوقدا
تورکیه لی:
- سیز دئمه دینیز می "یئمک سوکوملو اولموش"؟
آذربایجانلی، بلی آبی! دئدیم، سوموک دئدیکده قوسارلارمی؟
تورکیه لی:
- قاردشیم، سوموک یئییلمز، سوموک بوروندان آخار، پئچئتئه ایله سیلینر و چؤب قابینا آتیلار.
آذربایجانلی:
آبی، او سوموک دئییل، فیرتیقدیر!
تورکیه لی:
قاردش، نه فیرتیق، نه فیستیق! او سوموک! اتده گمیک اولار. سوموک اولماز!
دئمک، آذربایجانلی و تورکیه لی سویداشلار آراسیندا دیللرین بیربیرلرینه یاخین اولمالارینا باخمایاراق اورتاق دیل کودلاری اولمادیغی اوچون بو سویداشلار بیربیرلرینی آنلایا بیلمه میشلر.
2- آذربایجانلی تورکیه لی سویداشی نین آراباسیندا اوتوراراق بیر شهردن باشقا بیر شهره یولا دوشرلر. یولدا آذربایجانلی تورکیه لی سویداشینا، اوز توتاراق، آبی آرابانی بورادا ساخلا، دئیه خاهیش ائدر.
تورکیه لی:
- قاردش، بو دوزنلیکده بن آرابایی ناسیل ساکلایاییم؟ (قارداش، بو دوزلوکده من مینیک ماشینینی، آرابانی نئجه گیزله دیم) دئیه جاواب وئرر.
دئمک یئنه ده دیل کودو اورتاق اولمادیغی اوچون آذربایجانلی نی تورکیه لی سویداشی آنلاماقدا چتینلیکله اوزله شر. آذربایجانلی ایسه ساکلاماک/ ساخلاماق فعلیندن گیزله مک دئییل، یالنیز دوردورماق، بیر شئی توتماق ذهنیتینی اؤزو ایله داشییار.
3- آذربایجانلی تورکیه یه گئده رک اورادا دوکاندان یاغ آلماق قصدی ایله دوکانچیدان بیر خاهیش ائدر. او اؤز نظرینده یالنیز و یالنیز یاغ ایسته ییر. تورکیه لی ایسه اؤزونو اله سالینمیش دورومدا گؤره رک باغیرماغا باشلار، "دالغامی گیچی یورسون، آدام می سئچی یورسون؟". نه ره دن گلی یورسون؟ کیمسین؟ چیخ دیشاری، سیکتیر (دفع اول)! گؤرک مسئله هانکی آشامادا:
آذربایجانلی "کره، یاغ" ایسته رکن "آبی بانا بیر کره وئر!" دئمیش. تورکیه لی ایسه بو کره نی "تره یاغ" دئییل، "دفعه" آنلامیندا باشادوشه رک کؤپمگه و کوره دن چیخماغا باشلامیش.
4- بیر دیرگین باشینی برکیدرکن آذربایجانلی تورکیه لی سویداشیندان بیر خاهیش ائدر. آبی بو دیرگی بیر دقیقه توتونوز، من اونون یئرینی هامارلاییم. آذربایجانلی دیرگین یئرینی هامارلارکن، آبی دیرگی اؤتورونوز! دئیه ر. تورکیه لی سویداش وار گوجو ایله دیرگی دوورارا دوغرو ایته له مگه چالیشار. بو آرادا آذربایجانلی نین بارماقلاری دیرک ایله دووار آراسیندا قالاراق ازیلر.
دئمک، گئنه ده دیل کودو اورتاق اولمادیغی اوچون تورکیه لی آذربایجانلی نی باشا دوشه بیلمه میش. بیلیندیگی کیمی آذربایجان تورکچه سینده "اؤتورمک" "بوراخماق" آنلامینا گلدیگینه باخمایاراق تورکیه تورکچه سینده "ایصحالا دوشمک" آنلامینا گلر. بو دئدیکلریمیزه باخمایاراق یؤره سل آغیزلاردا قارس طرفلرینده ایسه "اؤتورمک" "ایته له مک" آنلامینا گلدیگی و دیلداش قارسلی اولدوغو اوچون دیرگی ایته له میش و آذربایجانلی دیلداشی نین بارماقلارینی ازیب یاراماز دوروما سالمیشدیر دئیه دوشونمه لی ییک. دئمک، آذربایجانلی نین "اؤتور" ایفاده سی تورکیه وطنداشیندا "ایصحالا دوش"، "تومانینی خارابلا" دئیه باشا دوشولمه میشدیر دئیه ایکینجی قناعته گلمک اولار.
بو گتیردیگیمیز اؤرنکلر یالنیز تورکیه تورکو اوچون دئییل، آذربایجان تورکلری اوچون ده کئچرلیدیر. اؤرنک اولاراق تورکیه تورکچه سینده: سیکتیرمک: دفع اولوب گئتمک. سیکتیر: دفع اول! سیکتیر ائت: اؤزونه آلما! اؤنم وئرمه! قاو، دفع ائله! سیکتیریپ گیتمک: باشینی آلیب گئتمک.
دئمک، یالنیز عربچه و فارسچادان تورک دیللرینه قوناق گلمیش کولتور سؤزجوکلری دئییل، موختلیف تورک دیللرینده ده سؤزجوکلر موختلیف آنلاملار داشییا بیلرلر. قارشی طرف دئدیگیمیزی آنلاماسی اوچون بو سؤزلرین ایچریگینه و قارداش دیللرده هانکی آنلام داشیدیغینا اؤنم وئریلمه لیدیر. بو دا بو دیللرین سؤز داغارجیقلاری و گئرامئری لرینی بیلمه دن اولاناقسیزدیر.
گئرامئر آلانینا گلدیکده بیلیندیگی کیمی آذربایجان تورکچه سینده ایندیکی زامان "- ایرم/- یرام"، اؤرنک اولاراق گلیرم، قاچیرام بیچیمینده ایفاده اولونارکن تورکیه تورکچه سینده "-ای یوروم"، اؤرنک اولاراق گلی یوروم، قوشویوروم بیچیمینده ایفاده اولونار.
گئنیش زامان آذربایجان تورکچه سینده "-ه ره م/ -ارام" اؤرنک گله رم، قاچارام بیچیمینده ایفاده اولونارکن تورکیه تورکچه سینده بیر قایدالی ایفاده اولونمازلار. اؤرنک اولاراق، آکاریم (آخاریم= آخارام) گله ریم، اوکوروم (اوخوروم) و ساییره. بو قایدا و قانون کئچمیشده کی گئنیش زامان اوچون ده کئچرلیدیر.
فعل یووارلانماسی (گئروندیووم)
فعل یووارلانماسی ساحه سینده ده آنلام آچیسیندان آذربایجان تورکچه سی و تورکیه تورکچه سی آراسیندا فرقلر گؤزه چارپماقدادیر. بو دا جومله لری اولدوغو کیمی بیر مئدیومدان باشقا مئدیوما (اؤرنک اولاراق تورکیه تورکچه سیندن آذربایجان تورکچه سینه) تحویل وئرمه گه مانعلیک تؤره ده بیلر. دئمک ترجومه سیلاحینا ساریلمادان بیر دیلدن باشقا دیله ترجومه ائتمک اولماز.
اؤرنک اولاراق:
Türkiye Türkçesi: Ünsal, aşk evliliği yaptığı Cem Cantaş'ın Noella ile sarmaşdolaş eğlendiğini görünce tüm keyfi kaçtı.
Azərbaycan Türkçəsi: Ünsal, eşq evliliği yapan Cem Cantaş'ın Noella ile qol boyun oturub durduğunu görən kimi olub qalan keyfi qaçdı (yox oldu).
Türkiye Türkçesi: TRAFİK POLİSİ YARALIYI GÖRÜNCE ŞOKE OLDU.
Azərbaycan Türkçəsi: TRAFİK POLİSİ YARALINI Görən kimi ŞOKƏ OLDU.
Türkiye Türkçesi: Nar çiçeğini görünce ben Bulut olurum Yağmur olurum Rüzgar olurum.
Azərbaycan Türkçəsi: Nar çiçeğini görən kimi mən Bulut olaram Yağış olaram yel olaram.
Türkiye Türkçesi: Erotik olsun diye değil, kız olunca insanlar bakıyor.
Azərbaycan Türkçəsi: Eşq ilə ilgili olduğu üçün değil, qız olduqda insanlar baxır.
Türkiye Türkçesi: sevdiği gence kaçan pişman olunca polise haber verdi.
Azərbaycan Türkçəsi: sevdiği gənc ilə qaçan pişman olan kimi polise xəbər verdi.
Türkiye Türkçesi: Bir taraf ağır basınca her şeyden vazgeçmeye, bir taraf ağrınıza basınca her şeye yeniden dört elle sarılmaya başlarsınız...
Azərbaycan Türkçəsi: Bir tərəf zor gəldikdə hər şeyden vazgeçməyə, bir tərəf dərdiniz üstünə barmaq qoyarkən hər şeyə yeniden dörd əl ilə sarılmağa başlarsınız...
اوسته گؤستریلن اؤرنکلر قارداش دیللردن متین چئویرمک ایسته گن ذات عالیلره بیر اویارما ماهیتی داشیمالی و اونلاری بویونلارینا گؤتوردوکلری مسئولیتین نه قدر آغیر اولدوغونا داییر دوشوندورمه لیدیر.
ایشیق سؤنمز 06.11.2006