Fars İstemarçılıq məquləsinə „dövlət-millət teorisi“ adı vermək düzgün olabilər mi?

 Keçən yazıda işarə olunduğu kimi İran məmaliki məhrusəsindəki  dövlət və hakimiyət kimliyi Fars dil və mədəniyəti əsasında olduğu üçün "İran dövləti kimliyi  (höviyəti)" fars istmarçılığını əsas götürmüş istemarçı bir deyim sayılar[i]. Demək bugünkü İran Məmaliki Məhrusəsində yer almış millətlərə hakim kəsilmiş Farslığa və Fars hakimiyətinə „İran millət dövləti“ demək düzgün olmazsa, nədən  İran Məmaliki Məhrusəsindəki milliyətlərin milli məsələlərinin həlli yolunda düşüncə və fikir yeridərkən bir çoxları çaş baş qalaraq Fars istemarçılıq teorisi və Fars hakimiyyət sistimini „dövlət millət hakimiyəti teorisi“ əsasında izah etməyə və Fars olmayan xalq ictimaiyyətlərini və toplumlarını təhmiq etməyə çalışarlar[ii]. Yeri gəlmişkən bu doğrultuda Dəniz İşçi imzasıyla yazılmış başqa bir yazını götür qoy etməyə çalışaq, oxuyuruq:

"اخیرا تلاشهای زیادی در راستای روشنگری مفهوم مقوله "ملت" و "هویت ملی" نشر گردیده اند که تلاشهایی آگاهگرانه،  گاهاٌ  همراه با سیگنالهای هدفمند، مغشوش ویک بعدی همراهند. ... این تلاشها  در حالیکه هدف تئوریزه کردن مفهوم واژه "ملت" همراه با مفهومی "مدرن" و امروزین دادن به آن را تعقیب میکنند، در قعر تفکر خود هدف "نفی" هویت ملی و انکار وجود ستم ملی علیه مردم ملیتهای غیر فارس را تعقیب میکنند"[iii].

Üstə göründüyü kimi müəllif Fars istemarçılığı doğrultusunda orta atılmış görüşləri bir yandan aydınladıcı (rovşəngəri) görüşlər deyə qələmə alarkən, başqa yandan paraqraf sona çatmadan Fars olmayan etnosların inkar edilmə (nəfye höviyəti milli) məsələsini önə sürər. Bu bir ara, iki dərə düşüncə yeritmək məsələsi oxucu kəsimini düşüncə və fikir açısından didərgin və qərarsızlıq aşamasına (mərhələsinə) gətirərək İran Məmaliki Məhrusəsindəki milli məsələnin həllinə xidmət edəcək deyil, xalq ictimaiyyətini doğru və düzgün təsmim tutmaqdan və Fars istemarçılıq məfkurəsindən uzaqlaşmaqdan yayındıraraq zaman axarında Fars istemar təşkilatlarına onları yem edəcək bir görüş sayılar. Genə də oxuyuruq:

"در مفهوم "دولت – ملت" مدرن انها، جایگاهی برای شخصیتهای ادبی هنری تاریخی مانند "سید علی اصغر کردستانی، ابوالقاسم نباتی، مختومقلی فراقی، خورشید بانو ناتوان، نگار خیاوی و صدها نمونه دیگر" وجود ندارد. در ادبیات سیاسی آنها حتی قهرمانانی مثل "ستارخان" که مشروطه را از شکست قطعی نجات دادند، را همچنان پس از به انجام رساندن خدمت و وظیفه لازم تاریخیشان باید خلع سلاح، زخمی کرده و بدون مداوا هایشان کرد تا با مرگ تدریجی حیاتش پایان پذیرد. در فرهنگ مونو اتنیک "دولت – ملت" آنها، زبان ملت فارس، فرهنگ فردوسی و استوره های تاریخی مانند شاه کوروش باید تنها معیار و محک تعریف از هویت ملی را ارائه بدهد"[iv].

Üstə göründüyü kimi müəllif üzdən iraq milli düşüncədən yoxsul siyasətçilər kimi müxtəlif dil və mədəniyyət nümayəndələrini də Farslıq millət-dövləti anlayışı başlığı altında gözəllətməyə (tərif etdirməyə) çalışar. Muəllifin bu naşılıq yoxsa əvamfərib davranışları bir qoltuqda iki qarpız tutdurmağa çalışanları xatırlatmış olar. Xalq arasında isə, bir qoltuqda iki qarpız tutmaq olmaz demişlər. Bir qoltuqda iki qarpızı sap sağlam saxlamağın imkansız olduğunu nəzərə alarsaq, Fars istemar gücləri Türk, Türkmən, Bəluç, Ərəb və Kürd ədəbi şəxsiyətlərini də Farslığa mənsub etməkləri yoxsa quru söz ilə məmləkətimizin nə gözəl Türk, Türkmən, Ərəb və Kürd ədəbi şəxsiyəti var imiş deməkləri bu xalqların hanki dərdlərinə dərman edəbilər məsələsi yanlız əvamfəriblərin özlərini qandıra və aldabilər.

Demək, 20. və 21. əsir dil və mədəniyət çağı olduğu və hakimiyyət uğrunda yeridilmiş siyasət də  yalnız hanki bir dil və mədəniyyəti əsasında olduğu üçün fars istemar məfkurəli şəxs və təşkilatlarından belə ummağı (intizarı) sərgiləmək hanki siyasətə xidmət edər diyə insan daha da heyran qalar!!.

Belənçi düşüncə və fikir yeritmələr dönə dönə vurqulandığı kimi xalq ictimaiyətində milli kimlik və mənliklər üzrə düzgün düşüncə və fikir oluşdurmaq deyil, fikir qısırlığına yol açmış olar. Muəllif Fars istemarçılıq məfkurəsi üzərə yazar:

" این تئوری تلاش دارد چنین مفهومی را ترویج بکند که مقوله "دولت ملت" که مفهوم شهروند سیاسی- حقوقی را شاخص محوری آن قرار می دهد، یک فاز کاملتر و پیشرفته تر از تحلیلی  که "ملی گرایان" دخیل در فعالیتهای هویت طلبانه که عمدتا بر محور تعریف استالینی از هویت ملی حرکت میکنند، میباشد"[v].

Üstə göründüyü kimi muəllif adresi yanlış verməklə Fars istemarçılıq məquləsini kölgədə buraxaraq məsələnin mahiyətini Fars istemarçılıq hakimiyəti sistimində deyil, “İran millət dövləti” teorisinin dərk edilmədiyi ilə yozmağa çalışar. Elə bu əsasda dərdi bilmədən ona dərman da etmək olmaz demişlər. Dəniz İşçi milli kimlik məquləsini cins, sinif, inanc sahəsinə düşürərək yazır:

"در دنیای گلوبال و پست مدرن امروزی همزیستی تنوع های هویتهای انسانی از قبیل هویتهای (جنسی، طبقاتی، ملی، دینی، شهروندی و غیره) از یک طرف و زندگی هارمونیک انسان و طبیعت از طرف دیگر، ارزشهای حقوق بشری بر محور رشد، تعمیق، تعالی آزاد و دموکراتیک بالنده ارزشهای این هویتها مبتنی میباشد، نه بر محور هژمونی یکی به قیمت نفی دیگری. اعمال رفتار دیکتاتورمنشانه هژمونیک هویتی به قیمت نفی هویت دیگر، یا ترویج و تئوریزه کردن اندیشه های مشابه، نه تنها موجب گسستگی پیوندهای گروهبندیهای اجتماعی می گردد، بلکه  موجب عکس العمل اعتراض گرانه متقابلی می گردد که به همان کسستگی شتاب بیشتری می بخشد"[vi].

Üstə göründüyü kimi bu zatlar özlərinin eyibli olduqlarının fərqına varmayaraq başqalarını eyibli göstərməyə çalışarlar. Demək, millət dedikdə bir milli toplumu oluşduran xalq kitləsinin bütün qatları (alt, üst, varlı, yoxsul, dinli, dinsiz, işçi, xadım və başqa tumlumdaki qatlar) deyə nəzərə alınarkən muəllif istemar məquləsinə yalnız diktaturluq (diktaturmənişane), özünü təhmil etmək (hejemoni) anlayışı ilə yanaşaraq milli məsələni sinfi məsələyə tabi tutmaq ilə İran məmaliki məhrusəsindəki milliyətlər məsələsini dolayılı olaraq Fars istemarçılığının sinfi ədəbiyyatı doğrultusunda yorumlamağa çalışar. Beləliklə, muəllif genə də Rusiyə Komunistlərinin düşüncə və fikir yolçusu və yansılayanı kimi çıxış edərək milli məsələnin həllini hər hanki bir istemarçı hakimiyət sistiminin kimliklər başlığı altına tabi tutdurmaq ilə həll etmək olar izlənimini yansıtmağa çalışar. Dəniz İşçi genə də yazar:

"...  آنچه که امروز ما در فرهنگ سیاسی جامعه روشنفکران ایران با آن مواجه هستیم، فرسنگها با یک دیالوق مدنی فاصله دارد.جبهه ای از این روشنفکران هنوز بر طبلهای اندیشه های مونو اتنیکی کوبیده و فقط استوره های تاریخی، زبان و ادبیات، ارزشهای فرهنگی، ریشه های شجره ای تاریخی ملیت  فارس را در جامعه تزریق کرده و همچنان با اصرار تلاش در اسیمیله کردن دیگران در اندرون این بخش اتنیکی جامعه می نمایند. یک جبهه وجود و هویت دیگری را انکار و نفی میکند یا آنها را بازماندگان مهاجمان خارجی قلمداد میکند ، طرف های مقابل در کنار تلاش خستگی ناپذیر جهت حفظ، بالنده کردن ارزشهای فرهنگی تاریخی خویش، به تلافی آن در صدد  دفع سیاستهای تبعیض گرانه سیاستمداران و روشنفکران ملیت حاکم نموده، به عکس العمل های اعتراضی پرداخته و گاها تلاش در از هم پاشیدن کل نهاد وحدت کشوری می نمایند"[vii].

Keçmiş yazıda[viii] və üstə işarə olduğu kimi hər hanki bir milli toplumu, dil və mədəniyyət baxımından əritmə siyasətinə tabi tutmaq, onun yer altı və yer üstü qaynaqlarını xarıcı bir güc kimi sömürməyə çalışmaq, o toplumun övladlarında əskiklik kompleksi yaratmaq yalnız və yalnız sömürgəçi və istemarçı güclərə mənsub olmuş davranış sayılar. Beləliklə muəllifin Fars istemarçılığını İran dövləti və miləti teorisinə bağlama cəhdi onun Fars nehilistliyinə uymasından və milli terora məruz qalmasından və Farslıq məfkurəsindən uzaq öz milli şəxsiyətini izah edəbilmədiyindən qaynaqlanan bir davranış deyə qələmə alınmalıdır. Muəllif özünü Fars məfkurəsinin tərkib hissəsi gördüyü üçün yazmış:

" باید با برداشتن گامهای موثر  اعتماد بر انگیز، ایجاد پلهای مودت و همدلی، برقراری روابط مبتنی بر احترام متقابل به هویت همدیگر و دیالوق مستمر ما بین اندیشورزان ملی و کشوری، رشته های پیوند تنوع ملیتها را به ریسمان  محکمی از رنگین کمان هویتهای همه شهروندان ایران تبدیل بکنیم. باشد تا پیوند رنگین کمانی تمامی ملیتهای ایران بتواند در حالتی تنیده با هم تمامی ریشه ها و نهادهای هر گونه ارتجاع، دیکتاتوری و تبعیضهای اجتماعی را به زباله دانی تاریخ بسپارند. اگر رشته های  احترام به هویت همدیگر و مودت را به رشته های پیوند تبدیل بکنیم، پیروزی چند جانبه جای گسست های فعلی را خواهد گرفت"[ix].

İstemarçılıq və müstəmirəçilikdən təmizlənmək məsələsi, yaxşı və mehriban qonşuluq munasibətləri yaratmaq bir çoxları kağız üzərində biçimləndirməyə və şəkilləndirməyə çalışdıqları hər hanki insanın könlünü oxşayacaq gözəl sözlər ilə öz həllini tapacaq bir çıxış yolu deyil. Bu məsələ yalnız istemarçı güclərin, örnək olaraq; Fars istemarçı güclərinin Fars olmayan etnosların milli topraqlarından geri çəkilməsi, Fars siyasi və ictimayi qurum və təşkilatlarda düşüncə və fikir baxımından tutsaq (əsir) olmuş, ayaqçı durumuna düşmüş insanların azad edilmələri,  üstəlik bu insanlar öz dil və mədəniyyətləri əsasında ictimaii və siyasi qurum və təşkilatlar yaratmaq ilə bu məsələyə bir çıxış yolu tapabilərlər deyə düşünməliyik.

ətək yazı və qaynaqlar: