آ. ائلیار ایمضاسی ایله "نگاهی به نگاه استعمار داخلی" آدلی یازییا باخیش

بیر چوخلاری ایدئولوژیک دوشوندوکلری اوچون، اونلار گونوموزدکی حاکیمیتچیلیک و دؤلتچیلیک سیستیملرینی ده اؤز دار دونیا گؤروشلری و ایدئولوژیلریندن یولا چیخاراق ایضاح ائتمگه داها دوغروسو یوزماغا چالیشارلار. بئلنچی دوشونجه یئریتمک و منطیق اولوشدورماق بیر چوخ انسانلارین اؤز بئیینلرینده تؤرنمیش دئییل، اونلارین چتینلیگی حاکیمیت سیستیمی اوزره دوشونمزدن اؤنجه راحاتلیق اولسون دئیه  ایستعمار دیلینه چئوریلمیش خاریجی ادبیاتلاردان فایدالاندیقلاریندان ایلری گلن بیر ایزلنیم (تأثیر) ساییلار. دئمک، آنا دیلی و مدنیتی اوزره یازیلی بیر بیلینج (شعور) و آنلاییش بو شخصلرده  اولوشمادیغی اوچون اونلار دیل و مدنیتلر اوزره دوشونجه و فیکیر یئریدرکن ایفلاسا اوغرایارلار. بئله لیکله اونلار ایران ممالیکی محروسه سینه حاکیم اولموش فارس ایستعمارچیلیغی نی "تبعیض (آیری سئچکیلیک) دئیه چئینر توپور ائتمگه چالیشارلار[i]. بئله لیکله بو آیری سئچیلیگی آرادان قالدیرماق اوچون "تبعیض مثبت" دئیه بیر ایفاده ده اورتایا آتماغا چالیشارلار[ii]. بو گؤروشه اساسن فارس حاکیمیت سیستیمی ظاهیرده کی تئوکراتیک روحانیت حاکیمیتدن اوزاقلاشسا، بلکه ده  بیر دئموکراتیک (!!!) فارس حاکیمیتی نین  ایش اوستونه گلمه سی ایله الیندن بئزدیگمیز فارس ایستعمارچیلیق سیستیمینه سون قویولابیلر[iii]. کئچمیشده بو گؤروشلر فارس اینتئرنئت سیته لرینده "دنیز ایشچی" ایمضاسی ایله اورتایا قویولاردی. دنیز ایشچی بگین یاشیللار (سبزها) اوغروندا اورتایا آتدیغی گؤروشلر  چۆرودوکدن و ایفلاسا اوغرادیقدان سونرا، بو گؤروشلر بو  یول "آ. ائلیار" ایمضاسی ایله داها دئمکراتیک" بیر پوز کیمی ایران ممالیکی محروسه سینده کی میللیتلر مسئله سینی ایستعمارچیلیق ایله اوزلشمه مسئله سی دئییل، آیری سئچگیلیک مسئله سی دئیه اورتایا آتیلمیش[iv].

 بو مسئله یه آیدینلیق گتیرمک اوچون بالتیک جمهوریتلری نین اون سکیزینجی یوز ایلدن روسیه ایستعمارچیلیغی ایله اوزلشدیگی و بو ایستعمارچیلیغی نین ییرمینجی عصیرین سونونا دک داوام ائتدیگینی سرگیله یه رک بو مسئله یه آچیقلیق گتیرمک دوزگون اولار دئیه دوشونورم.

1700- 1721 اینجی ایللر آراسی، آوروپانین قوزئی مملکتلری (سوئد، دانمارک و نوروئژ) آراسیندا باش وئرمیش ساواش آنلاشمالاری نین ( Stockholm، Frederksborg و Nystad) سونوچ و نتیجه سی اولاراق سوئد شاهلیغی نین آوروپادا بیر بؤیوک گوج اولاراق گئری اوتورماسی ایله روسیه چارلیغیی بیرینجی پئتیر (Peter I)  باشچیلیغی ایله قورولموش[v].  بئله لیکه روسیه چارلیغی یاییماجیلیق (توسعه طلبی) ساواشلاری آپارماق ایله بوگونکو بالتیک جمهوریتلرینی ده اؤز ایستعمارچیلیغی و ایشغالی نین آلتینا آلمیش. بالتیک تورپاقلاری اوزره روسیه ایستعمارچیلیغی بیرینجی دونیا ساواشینا دک داوام ائتمیش.

 1918 اینجی ایل روسیه کمونیست حکومتی (بولشویکلر) فرانسه طرفیندن حیمایت اولموش آق اوردو بیرلیکلری (شاهچیلار) و آوروپا اورتا گوجلری (آلمان و اؤتریش- ماجاریستان، عثمانلی دؤلتی و بولغاریستان) گوجلری قارشیسیندا عاجیز قالاراق ساواشدان گئری اوتوراراق آوروپا اورتا گوجلری ایله Brest-Litowsk-دکی آنلاشمادا روسیه آق اوردو بیرلیکلری تکلمک و مغلوب ائتمک اوچون "خالقلارین اؤز گلجکلرینی اؤزلری تعیین ائتمک" شوعارینی دا بیر وسیله کیمی باریش ماساسینا یاتیرمالی اولموشلار. بئله لیکله  بالتیک جمهوریتلری (Estland, Lettland və Litauen) و اوکراینا کئچه ری اولسا بیله، روسیه ایستعمارچیلیغیندان اوزاقدا قالما شانسینی الده ائتمیشلر.[vi]  قافقازلاردا دا آذربایجان، ائرمنیستان و گورجوستان ترانس قافقاز جموریتینی اعلان ائتمیشلر. او زامان آلمانلارین گورجوستاندا نوفوذو اولدوغو اوچون گورجولر آلمان ژئنرالی von Lassow -ا باش وورموشلار[vii] . گورجولرین بو گیریشیمی قافقازلارداکی پئترول قایناقلارینی اله کئچیرمک هوسینده اولان آلمان سیاستچیلری اوچون اولدوقجا ال وئریشلی اولموش[viii]. بئله لیکله آلمان ایمپراتورلوق تمثیلجیسی Kress von Kressenstein ایکی نفر آلمان نظامی گؤرئولیسینی و بیر قوروپ عسکر ایله تیفلیسه گئده رک گورجوستان مجلیس عضولری ایله یاخین ایلیشگیلر یاراتمیشلار[ix]. آلمان مقاملاری نین گورجولره تأمینات وئرمه سی ایله گورجوستان 1918- اینجی ایل، مای آیی نین 26-سیندا اؤز باغیمسیزلیغینی دونیا دؤلتلرینه بیلدیرمگه چالیشمیش[x].  بو باغیمسیزلیق بیلدیریشی ایله 3 آی عؤمور سورن ترانس قافقاز جمهوریتی نین عؤمورونو ده سونا چاتدیرمیش. بئله لیکله آذربایجان و ائرمنستان دا اؤز باغیمسیزلیقلارینی 1918 اینجی ایلین مای آیی نین 28-ینده دونیا اجتماعیتینه چاتدیرمیشلار. باکی شهری بولشویک و ائرمنی داشناقلاری ایشغالیندا اولدوغو اوچون قوزئی آذربایجان جمهوریتی آذربایجانین گنجه شهرینده اعلان اولونموش[xi]. قافقاز جمهوریتلری ولادیمیر ایلیچ لئنین نین سفاریشی اساسیندا 1920 اینجی ایل روسیه بولشویکلری و قیزیل اوردو طرفیندن ایشغال اولونموش[xii]. بالتیک جمهوریتلری و فینلاندیانین گونئی بؤلومو ایسه 1939 اونجو ایل ایستالین و هیتلر آراسیندا بیر-بیرلرینه سالدیریق (هوجوم) ائتممک آنلاشماسینا اساسن روسیه کمونیست حکومتی ایشغالینا و ایستعمارچیلیغینا تابع توتولموشلار[xiii].

اوسته گؤروندوگو کیمی دؤولت و حاکیمیتلرین تملینی دیل و مدنیت اساسلی سیستیملر اولوشدوردوغو اوچون هر هانکی بیر دونیا گؤروشو (ایدئولوژی) حاکیم دیل و مدنیته حاکیمیتچیلیک و دؤلتچیلیک آچیسیندان قیسیتلاماق (محدودیت) گتیره بیلمز. دئمک، دیل، مدنیت و ایستعمارچیلیق آچیسیندان ایستر چارلیق (شاهلیق) حاکیمیتی و ایسترسه ده بولشویکلر (کمونیستلری) هر هانکی بیر دگیشیکلیک روسیه ایمپراتورلوغوندا ائتمه میشلر. بولشویکلر یالنیز مصلحتی اولاراق سایی چوخ اولان خالقلاری سؤویئتلر بیرلیگی (اتحاد جماهیر شوروی) آدی آلتیندا و جمهوریت ساییمی ایله روسیه ایستعمارچیلیغینا باغلی ائدرکن سایی آز اولان خالقلاری مختاریت آدی آلتیندا روسیه ترکیبینده اریتمگه یه چابا گؤسترمیشلر. مسئله دن اوزاق دوشمک یاخشی اولماز دئیه "آ. ائلیار" ایمضاسی ایله یازیما بیلدیریلمیش مناسبتی گؤزدن کئچیرمگه چالیشاق، اوخویوروق:

"در ایران حاکمیت را با دید یک ملتی نگریستن « دیدی نژادگرایانه» است و هیچ ربطی به آزادیخواهی ندارد"[xiv].

اوسته گؤروندوگو کیمی آ. ائلیار قارشی طرفین متنی نی اوخوجو اوچون سرگیله یه رک اونون اوستونده دوشونجه و فیکیر یئریتمک دئییل، کولونگ یوخسا بالتانی الینه آلمیش ایشچلر کیمی مسئله نی دیبدن سیلیم دئیه تؤهمت وورماغا چالیشار. دئمک، ایستعمار دئدیکده ایران ممالیکی محروسه سینده یالنیز بیر میللی وارلیغین دیل و مدنیتیندن دئییل، باشقا میللی وارلیقلارین ایستعمارچیلیق سیاستینه تابع توتولماقلاری سؤز قونوسو (موضوع) اولار. فارس اولمایان ائتنوسلارین سیاست مئیدانیندا مطرح اولمالارینی "نژادپرستیلیگه" نسبت وئرمک دوزگون دوشونجه و فیکیر یئریتمکدن اوزاق گؤرونر. گئنه ده اوخویوروق:

"آ.ائلیار پایه «غیر منطقی» این نظر را با توضیحات کافی نشان داده است؛ که نوشته ی دوست ما در آن مورد خود را به « ندیدن و نشنیدن» زده است. در مورد «فرهنگ مسلط فارسی» در مقاله آ.ائلیار اشاره شده «حکومت دیکتاتور و تبعیض گر خود دشمن ملت فارسی زبان است. هرچه در زمینه فرهنگ و رفاه در این رابطه میکند از وظایف حفظ فرمانروایی خود است». در مقابل فرهنگ مسلط فارسی حکومتی، فرهنگ محکوم و غیر مسلط فارسی مردمی ،وجود دارد که «حق نفس» کشیدن ندارد- و نماینده آنهم کانون همیشه در تعقیب نویسندگان ایران است. که حتی تعدادی از اعضای خود را نیز در این رابطه از دست داده است. من در مقالاتم به مقولات «حاکم و محکم» پرداخته ام و میتوان به آنها رجوع کرد"[xv].

اوسته گؤروندو کیمی آ. ائلیار قارشی طرفین دوشونجه لرینی سرگیله یه رک اونلاری نقد ائتمک دئییل، کئچمیش مقاله سینه اساسلاناراق اؤز دوشونجه لرینی[xvi] اؤزو اوچون یکونلاشدیرماغا چالیشار. بو ذات گؤروشلرینی ایدئولوژیک بیر توتوم و داورانیشا یاپیشدیراراق دیکتاتورلوق و دمکراتلیق ایفاده لری چنبره سیندن ائشیگه چیخا بیلمه رک انسانلاری دیل و مدنیتلری ایله بیرلیکده اولدوغو کیمی بیر میللی وارلیق دئیه گؤرمک ایستمز. بو یاناشمالار تمامیتچی و توتالیتئر بیر گؤروشه اساسلاناراق میللی و مدنی توپلوملاری آغ یوخسا قارا دئیه، الیندن بیر ایش گلمزسه، قالماغا یوخسا اؤلمگه محکوم ائدر.

دئمک، آ. ائلیار "فرهنگ مسلط فارسی حکومتی" و "فرهنگ محکوم غیر حکومتی" مسئله سینی طرح ائدرکن نه اوچون  مسلط دیل و مدنیتین هانکی میللی وارلیغین خیدمتینده اولدوغوندان، اونون بؤیومه سینده و باشقا میللی وارلیقلارین یوخ اولماسیندان سؤز و صؤحبت ائتمز؟ یالنیز دیکتاتورلوق و دمکراتلیق کلمه لریندن آسلاناراق فارسلیقدا یوخلوغا محکوم اولموش توپلوملارین میللی وارلیقلارینی دموکراتلیق کراواتی ایله بوغماغا و یوخ ائتمگه چالیشار؟

فارس سولچو مئابلاری و اؤزونو فارسلیغا تقدیم ائتمیشلرین "کانون نویسندگان ایران" دئیه آد وئردیکلری محفل ده هئچ زامان اصلی معنادا فارس یازیچیلارینی تمثیل ائتمیش و ائده جک بیر صنفی جمعیت و محفل ساییلماز. بو محفل فارس سولچو مئاب تشکیلات و قوروپلاشمالار ایله آخار باخار اوینایان شخصلرین قوراشدیردیقلاری سیاسی بیر محفل ساییلار. اؤزلرینی سولچون بیلن، فارس اولمایان ائتنیکلره منسوبیتی اولان شخصلرین بو فارس محلفینده حضور تاپمالاری دا بو محفلی ایران ممالیکی محروسه سینده کی فارس اولمایان میللیتلره باغلایاجاق دئییل، اونلار دیل و مدنیت باخیمیندان اؤزلرینی فارسلیغا تقدیم ائتمیش و فارسلیق توتساغینا توتولموش کؤله لر (برده) ساییلار. گئنه ده اوخویوروق:

"در ایران هیچ ملتی حاکم نیست. حاکمیت را با دید یک ملتی نگریستن « دیدی نژادگرایانه» است و هیچ ربطی به آزادیخواهی ندارد"[xvii].

اوسته گؤروندوگو کیمی حاکیمیتچیلیک و دؤلتچیلیک مسئله لرینی ایدئولوژی گؤزلوگو ایله ایضاح ائتمگه چالیشانلار مسئله نین هانکی آشامادا اولدوغونو بیله درک ائده بیلمزلر. اونلار حاکیمیت مسئله سینی دیل و مدنیت اساسلی دئییل، ایدئولوژی ماهیتلی قلمه آلدیقلاری، فارس توپلومو دا روحانیت و تئوکراتیک بیر نیظام ایله ایلگی و علاقه ده دئییل دئیه، روحانی صینیفی ده تورک یوخسا فارس تانیماز دئیه رک حاکیم دیل و مدنیت صاحابلاری ایله محکوم دیل و مدنیت صاحابلارینی بیر بوغچایا قویماغا چالیشارلار.

اوسته آ. ائلیار ائتدیگی ایدعانین ترسینه اولاراق ایران ممالیکی محروسه سینده کی حاکیمیت، فارسلیغی (فارس دیلی و مدنیتینی) اساس گؤتورموش، فارس دیل و مدنتیتی نین یوکسلمه سینه اؤزونو تقدیم ائتمیش، فارس اولمایان دیل و مدنیت صاحابلارینی فارسلاتماغی اؤزونه هدف گؤتورموش بیر فارسلیق حاکیمیتی ساییلار. آ. ائلیارین عوامفریب گؤروشلری بیر یانا دورسون؛ گؤرک، رئیس مصحلت نظام جمهوری اسلامی ایران- فارس باشچیسی علی اکبر هاشمی رفسنجانی دیل و مدنیت مسئله سینی نئجه باشا دوشموش:

" در مسیر اسلام به نقطه‌ای رسیده‌ایم که ایران به پایگاه مهمی برای اشاعه مکتب اهل‌بیت تبدیل شده و در این زمینه باید به کار رازی و ایرانی‌ها و فارسی‌زبان‌هایی که این کار را انجام داده‌اند نگاه کنیم. ….. وی ادامه داد: از رازی می‌پرسند چرا تفسیر را فارسی نوشته‌اید می گوید من فارسی را مقدم بر عربی می دانم ، یکی از نکات مهم همین فارسی نویسی بود چرا که اعراب می‌گفتند غیر متن عربی نباید متن دیگری از قرآن باشد. هاشمی رفسنجانی گفت: قرآن، زبان فارسی و تشیع در ایران سه محور اصلی کار رازی است"[xviii]

اوسته گؤروندوگو کیمی ائتنیک فارس منصوبیتی اولمایان، اؤزلرینی دمکرات قلمه آلان ایدئولوژی خسته لری دیل و مدنیت لرین هانکی اؤنم و اهمیت داشیغینی درک ائتمک ایستمزسه لر ده، فارس روحانیتی ایسه ایستر سیاست، ایسترسه ده آزادلیق و مدنیت عرصه سینده دیل و مدنیتین اؤنم و اهمینیتی وورقولاماغا و فارس خالقینی اؤز دیل و مدنیتی اوغروندا دوشونمگه چاغیرار. آ. ائلیاردان گئنه ده اوخویوروق:

" «سیستم حکومت» با این متد و نگرش ساده انگارانه و « ایده لوژیک» و غیر علمی تجزیه-تحلیل نمیشود. مقوله «دولت» در علوم اجتماعی به ویژه در جامعه شناسی به صورت علمی توضیح داده شده و با این « نگاههای ساده انگارانه» بیگانه است. «نظر استعمار داخلی» همانطور که در مقاله آمده فاقد پایه ی علمی ست. طرفداران آن «دلایل اثباتی» برای تز خود ندارند. İşıq Sönmǝz ايشيق سٶنمز، از همه چیز حرف زده بدون اینکه بتواند نظر خود را بر اساس « منطق و علم» استدلال کند. تقصیر او هم نیست.این تز اساس علمی-منطقی ندارد"[xix].

اوسته آ. ائلیار ذات عالی نین عالیملیگی بیر یانا دورسون؛ گؤرک، فارس میللیتچیسی، شاهچی و سلطنت طلبلرین باشچیسی و محمدرضا پهلوی نین اطلاعات وزیری اولموش داریوش همایون فارس و غیر فارس مقوله سینده جمهوری ایسلامی ایران- فارس حاکیمیتی یاییندا یئر آلاجاغینی نئجه ایفاده ائتمیش، داریوش همایوندان اوخویوروق:

"در صورت حمله به ایران یا تجزیه کشور موقتا در کنار جمهوری اسلامی قرار خواهم گرفت. در همه زندگی اولویت اصلی من موجودیت ایران بوده است، هر چیز دیگری از جمله خودم پس از آن. سه دهه حکومت اسلامی چیز زیادی از کشور ما نگذاشته است که بتواند تحمل جنگ با امریکا و تحریکات گروه های تجزیه طلب را به پشتیبانی کشور های بیگانه بیاورد. به این معنی من یک ناسیونالیست هستم که کسانی از آن به طعنه سخن می گویند ــ و دلم می خواست آنان را نیز در این احساس همراه خود می یافتم.[xx].

اوسته گؤروندوگو کیمی فارس میللیتچیسی داریوش همایونلارین کئچیجی (موقت) اولاراق فارس دؤلتچیلیگینی قوروماق اوچون جمهوری ایسلامی حاکیمیتی نین یانیندا یئر آلماغا دوشونمه سی فارسلیق آچیسیندان اولدوقجا دوغال و طبیعی قلمه آلینار. دیل و مدنیت بیلینجیندن یوخسول آذربایجان تورکلری ایسه، دئموکراتلیق و ایرانلی اولماق آدینا فارسلیق باتلاغیندا توتولاراق یالنیز اؤز اؤلوملرینی دئییل، بیر میللی توپلوم اولاراق آذربایجان تورکلوگونون دا یوخ اولماسینا گؤز تیکرلر. حزب کمونیست کارگری ایران- فارس تشکیلاتی ایسه فارسلیق آچیسیندان "ایرانلی اولماق" آدینا داها دا فاشیستلیک و راسیستلیگه قاپیلار[xxi]. ائلیار گئنه ده یازار:

"مقوله ی «استعمار داخلی» برخلاف نظر اشیق سونمز، اولین بار توسط لنین و گرامشی، مطرح شده و بعدها توسط عده ای از خارجی ها دنبال شده است. و در مورد ایران و آذربایجان نیز از این طریق این تز «کپی برداری» شده است؛ بدون توچه به ویژگی خکومت و شرایط جامعه ی ایران. در ایران تنها ملیتها تحت ستم قرارندارند، زنان-کارگران- مذاهب مختلف- دگرباشان- و غیزه نیز تحت ستم اند. اینها را با مقوله استعمارداخلی نمیتوان توصیح داد. درستش همان استثمار و «تبعیض همه جانبه» در مورد همگان است"[xxii].

حاکیمیتچیلیک آچیسیندان ایستعمار (ایچ ایستعمار و ایمپراتور ایستعمارلیغی) مقوله سی نین هر هانکی بیر شخص طرفیندن طرح اولوب اولمادیغی اؤنملی دئییل، اؤنملی ایستعمارچی نیظام و اینتیظامین نه اولدوغونو تشخیص وئرمک و اونا قارشی قویماق ساییلار. ولادیمیر ایلیچ لنین ده دیل و مدنیت باخیمیندان روسیه ایستعمارچیلیغینا منسوب اولدوغو اوچون تئوری ده "ایچ ایستعمار" مسئله سینی تشخیص وئرسه ده، عملده "ایستعمار" مقوله سینه  قارشی قویماق لیاقتینده اولمامیش. بئله لیکله ویلادیمیر ایلیچ لئنین روسیه ایستعمارچیلیغی و حاکیمیتچیلیگینه تمکین ائده رک اؤز اینانجینا خیانت ائتمیش بیر شخص ساییلار. آ. ائلیار گئنه ده یازار:

"... «دولت» در جامعه دو عملکرد دارد: «ایجاد تسلط» لایه های بالایی جامعه بر پاینی ها- و «ارایه ی خدمات» به جامعه-که تسلط مذکور را حفظ کند. یعنی فرمانفرمایی را. علت ستم مضاعف و همگانی"[xxiii].

اوسته گؤروندوگو کیمی آ. ائلیار حاکیمیتچیلیک سیستیمی باخیمیندان ایران ممالیکی محروسه سی نین هانکی دیل و مدنیت اساسیندا ایداره اولوندوغو تشخیص وئرمیش دئییل. دئمک، دؤلت-ین گوج اساسلی بیر قوروم (مؤسسیسه) اولدوغونو ایفاده ائتمگه چالیشان ذات ایلک اؤنجه بو گوجون هانکی دیل و مدنیتی اساس گؤتوره رک گوج اعمال ائتدیگی دوغرولتوسوندا دوشونجه و فیکیر یئریتمه لیدیر. دئمک، حاکیم دؤلت اورقانلاری (قانون وئریجی، قضاوت ائدیجی و ایجرا ائدیجی) نین هانکی دیل و مدنیت اساسیندا اوینادیقلاری رولو نظره آلمادان، تک ائتنیکلی (بیر دیل و بیر مدنیت صاحیبی اولموش خالق) بیر توپلوما یاخینلاشیم گؤزو ایله چوخ ائتنیکلی ممالیکی محروسه نین میللیتلر مسئله سینه چؤزوم یولو دئیه دوشونجه و فیکیر یئریتمگه چالیشماق، ایستعمارچیلیق حاکیمیتی و ایستعمار گوجلری نین یانیندا یئر آلماقدان باشقا بیر یئره یول آچماز. آ. ائلیار گئنه ده یازار:

" İşıq Sönmǝz ايشيق سٶنمز، که بر « استعمارگر بودن ملت فارسی زبان» تأکید میکند، و در این نوشته به نظر خود دلایل محکمی برای اثبات مدعای خود دارد، بهتر نبود در کنار متن ترکی، متن فارسی مقاله را نیز منتشر میکرد، و «مقصران» را متوجه اعمال خودشان می نمود؛ و « بحث پیش خودی» را گسترش داده و آماده ی شنیدن «صدا های دیگر» نیز میشد؟"[xxiv].

اوسته گؤروندوگو کیمی آ. ائلیار قلمه حؤرمت قویمایاراق منیم دوشونجه می تحریف ائتمگه چالیشمیش. یئری گلمیشکن، بیر داها کئچمیش یازیمداکی ایفاده نی اوخویوروق:

" "آ. ائلیار" ذات عالی نین اوسته یئریتدیگی نظره اساسن "انگلیس ایستعمارچیلیغی" دئدیکده انگلیس حکومتی و بو حکومت طرفیندن اویقولانمیش سیاست دئییل، انگلیس خالقی منظور اولونارمیش!!. بئله بیر گؤروش هانکی دلی یوخسا دلیلر طرفیندن حیاتا کئچر مسئله سینی "آ. ائلیار" اوخوجولارا ایضاح ائتمه لیدیر. دئمک، ایستعمارچیلیق مقوله سی حاکیمیتچیلیگین گؤبود بیچیمی اولدوغو اوچون بو مسئله ایستر هر هانکی خاریجی، ایسترسه ده داخیلی حاکیمیت طرفیندن باشقا میللی و مدنی توپلوملارا اویقولانمیش بیر سیاست و مادیات داورانیشی ساییلار. ایستعمار مقوله سینی عادی انسانلارا نسبت وئریلمیش کیمی قمله آلماق مسئله نین حلل یولو دئییل، بو (داورانیش) مسئله نی میللی، مدنی و سیاسی توپلوملارین دیققتیندن یاییندیرماغا آتیلمیش آددیم ساییلار"[xxv].

اوسته گؤروندوگو کیمی دوشونجه و فیکیر صاحابی نین گؤروشلرینی سرگیلمک ایله ایستر هر هانکی یالنیش آنلاشمانین قارشیسنی آلار و ایسترسه ده آنلاشمازلیغا یول وئرمه ریک. تنقیدی متنین آذربایجان تورکچه سینده یازیلماسی منظور اولدوقدا، انسان ایناندیغی داورانیشی حیاتا کئچیررسه، اؤز ویجدانی نین دا یانیندا راحات اولار دئیه دوشونمه لی ییک. دئمک، ایستعمار حاکیمیت دیلی ایله یازیب یاراتماق و ایستعمارچی تشکیلاتلار ایله امکداشلیق ائده رک ایستعمار حاکیمیتینه میللیتلر مسئله سی آچیسیندان پوزیسیون (موضع) توتماق ایستعمار حاکیمیتینه قارشی قویماق دئییل، ایستعمار گوجلرینه دوشونجه باخیمیندان قاتقیدا بولونماق و کؤمک ائتمک ساییلار. آ. ائلیار گئنه ده یازار:

"«ستم مضاعف» از سوی حکومت، چرا نباید بر اساس « تبعیض همه جانبه» باشد؟ و چرا باید این «ستم» حتماً مختص « استعمارگر» باشد؟ حکومتها که در تاریخ اخیر ایران از «دل چرکین جامعه» برخاسته اند و بازتابنده ی « استبداد و دیکتاتوری و تبعیض» در میان خود «اعضای جامعه» هستند، چرا باید به استعمارتوسط یک ملت نسبت داده شوند؟ ملت فارسی زبانی که خود حق حیات ندارد چگونه میتواند « حاکم و استعمارگر» باشد؟ فرهنگ سنتی و مسلط حکومتی چه ربطی به «فرهنگ مردمی» دارد؟ نوشته ی سونمز نشان میدهد که  اطلاعی از «دانش فرهنگ شناسی» در جامعه ندارد"[xxvi]. 

ایستعمارچی بیر نیظام و اینتیظامدا "ستم مضاعف" دئیه بیر آنلاییش اولماز. بو آنلایش اؤزلرینی سولچو قلمه آلان فارس تشکیلاتلارینا آیاقچیلیق (پادولوق) ائدن انسانلار اوچون باش آلداتما ایفاده سی ساییلار. دئمک، بو ذاتلار "ایکی قاتلی ظولوم (ستم مضاعف) دئیه ایران ممالیکی محروسه سینده بیر ظولومون اولدوغونو یازیدا قلمه آلسالار دا، عملده فارس تشکیلارینا قوشولموش تورک، عرب، بلوچ، تورکمن، لور، مازنی، گیلک، کورد و باشقا ائتنیک منسوبیتلی انسانلارین اوشاقلاری، فارسلیق اساسیندا ایداره اولونان تشکیلاتلار واسیطه سی ایله فارسلاشماغا و بیر میللی وارلیق اولاراق یوخلوغا محکوم ساییلارلار. دئمک، تک ائتنیکلی بیر توپلومدا ایکی قات ظولوم (ستم مضاعف) وار دئیه او توپلومون بیر بؤلومونه ایکی قات ظولوم اولدوغونو ایفاده ائتمک اولار.

اوسته سایدیقلاریمیزا باخمایاراق یئر آلتی یئر اوستو قایناقلاری تالانمیش، دیل و مدنیتی یاساق ائدیلمیش، تاریخی، تاریخی اوسطوره لری بوتون بویوتلاری ایله تحریف ائدیلمیش، ذهنی و انسانی گوجو ایستعمارچیلیق خیدمتینه آلینمیش، اؤزو اوچون دینی اورقانا بیله مالیک اولمایان، یوخلوغا محکوم اولان  توپلوملارا ایکی قات ظولوم اولموش دئیه اونلارین گؤزونو بویاماغا چالیشماق هانکی انسانلیق مقوله سی ایله باغلاشا و اویقونلاشابیلر دئیه دوشونمه لی (؟؟) و عقل داییره سینده دوشونجه و فیکیر یئریتمه لی ییک. ترس دورومدا اوزدن ایراق میمونلار تک، حاکیم دیل و ادبیات صاحابلاری طرفیندن اورتایا آتیلمیش شییادلیق ایفاده لری نی چئینر توپو ائتمه لی اولاریق. آ. ائلیار گئنه ده یازمیش:

"در قرن اخیر کارهای دولتی با «شیوه سنتی» به زبان فارسی انجام گرفته-سیاست تک زبانی- این امر چه ربطی به ملت فارسی زبان دارد، این مردم آنرا انتخاب کرده اند؟ اصلاً در ایران مردم « رأی آزاد و آگاهانه» داشته اند که چنین کاری پیش ببرند؟ 80 سال حکومتها مرتکب جنایت علیه بشریت شده اند- در مورد نقض حقوق ملیتها؛ این چه ربطی به «حاکم و استعمارگر»بودن ملت فارسی زبان دارد؟ اینکه زبان حکومت فارسی - یا حالا « فارسی-عربی» ست، چه ربطی به ملت فارسی زبان دارد؟ چون زبان هردو فارسی ست، پس «ملت فارس» حاکم است؟ یا شاید بگویید ملت نه ، فرهنگ اش حاکم است. کجا فرهنگ «مردم» حاکم است؟ آنکه حاکم است «فرهنگ حکومتی» ست. سیاست اعمال «یک زبانی»،سیاستی ست از سوی حکومتها؛ و نه از سوی یک ملت. براستی اوج بی منطقی این دوستان در چنین تز هایی شگفت انگیز است! فقدان آگاهی از دانش فرهنگ شناسی چنین کار دستشان میدهد"[xxvii].

اوسته آ. ائلیار فارس دیل و مدنیتینی اساس گؤتورموش فارسلیق حاکیمیت سیستیمی طرفیندن آذربایجان تورکلری علیهینه اویقولانماغینی ایستعمارچیلیق و فاشیستلیک داورانیشلاری نین قبول ائتمدیگینه باخمایاراق فارس درسلیک کتابلاری و فارس ادبیاتی بیزیم دئدیکلری، بلگه لمیش و سندلندیرمیش. آشاغیدا رضا شاه پهلوی زامانی درسلیکلرین جغرافی کتابیندان بیر اؤرنک و نمونه سرگیله مک یئتر دئیه سانیرام، اوخویوروق:

اوسته آ. ائلیار فارس دیل و مدنیتینی اساس گؤتورموش فارسلیق حاکیمیت سیستیمی طرفیندن آذربایجان تورکلری علیهینه اویقولانمادیغی ایستعمارچیلیق و فاشیستلیک داورانیشلاری نی قبول ائتمدیگینه باخمایاراق فارس درسلیک کتابلاری و فارس ادبیاتی بیزیم دئدیکلری بلگه لمیش و سندلندیرمیش. آشاغیدا رضا شاه پهلوی زامانی درسلیکلرین جغرافی کتابیندان بیر اؤرنک و نمونه سرگیله مک یئتر دئیه سانیرام، اوخویوروق:

اوسته سرگیلنمیش ایفاده لردن بللی اولدوغو کیمی آ. ائلیار ذاتِ عالیلر قاجار ممالیکی محروسه سی حاکیمیتی یئرینه اوتوردولموش فارس حاکیمیتی نین نئجه بیر حاکیمیت اولدوغونو و بو حاکیمیتین هانکی دوشونجه لر اساسیندا قورولدوغونو بیله درک ائتمیش و دویموش دئییل[xxviii].

اتک یازی و قایناقلار